İlk Kadın Matematikçi: Hypatia

Hypatia, (doğum MS yaklaşık 355—ölüm 415, İskenderiye) İskenderiye tarihinin fazlasıyla çalkantılı bir döneminde yaşamış bir matematikçi, astronom ve filozoftur. O, hayatında ve çalışmalarında oldukça ayrıntılı bilgiyle yaşayan ilk kadın matematikçidir.
Hypatia kendisi bir matematikçi, astronom ve İskenderiye Kütüphanesi’nin onaylanmış son üyesi olan İskenderiyeli Theon’un kızıdır. Theon en iyi şekilde, Öklid’in Elementler’inin korunmasında rol almasıyla hatırlanmaktadır ama bunun yanında, yaygın olarak Batlamyus’un Büyük Bileşim’i ve Kullanışlı Astronomi Cetveli’ne* yorumlamalar da yapmıştır. Hypatia, aslında son derece zor zamanlarda Yunan matematik ve astronomik mirasını korumak için azimli bir çabalama olan babasının izlencesini sürdürdü. Hypatia, Pergeli Apollonios’un Konikler’i (geometri) ve İskenderiyeli Diophantus’un Aritmetik’i (sayı teorisi) üzerinde yaptığı yorumlamalarının yanı sıra bir astronomik çizelge (muhtemelen babasının Büyük Bileşim üzerine yaptığı yorumlamalarında Üçüncü Kitap’ın gözden geçirilmiş bir versiyonu) ile nam salmıştır. Bu çalışmalar, Hypatia tarafından yazılıp kaydedildiği hâlde kaybolmuş olsa da, onları su yüzüne çıkarma girişimlerinde bulunulmuştur.

Apollonios ve Diophantus üzerinde yorumlamalar yaparken Hypatia, babasının başlattığı izlenceyi daha aktüel ve daha çetin bölgelere itti.
Hypatia, kendi zamanında böylesine bir isteği yapabilecek, dünyanın önde gelen matematikçisi ve astronomu olan tek kadındı. O ayrıca; birçok sadık öğrenciyi ve geniş kitleleri celp eden popüler bir öğretmen ve daha az uzmanlık gerektiren bir doğanın felsefi konuları üzerinde bir öğretim görevlisiydi. Hypatia’nın dünya görüşü Yeni Platonculuk’tu ve bu nedenle, Hristiyanlar (hem Ortodoks hem ‘’kâfir’’**), Yahudiler ve paganlar arasındaki şiddetli bir dini çatışma zamanında ‘’putperest’’ olarak görülüyordu. Onun Yeni Platonculuğu; Platon felsefesine ait formlardan insan gücü ile soyutlanarak kısmen temel hakikâta ulaşmak, Tek’e yaklaşmak ile ilgiliydi; kendileri, gündelik hakikâtın dünyasından soyutlanırlardı. Hypatia’nın felsefesi ayrıca, onun kendisine ithaf olunmuş bekâret yaşamıyla kucaklaşmasına yol göstermiştir.
Dönemin dini bölünmesinin görülmesi, ilk olarak; Grek-Mısırlı tanrı Serapis’in tapınağı Serapeum’un İskenderiyeli Piskopos Theophilus tarafından ortadan kaldırılması ve onun MS 412’de öldüğü zamana kadar sürmüştür. Bu olay; Serapeum’un İskenderiye Kütüphanesi’nin bazı kitaplarını içerebileceğinden dolayı, muhtemelen muazzam İskenderiye Kütüphanesi’nin nihai sonu olmuştur. Ancak Theophilus, Hypatia’nın ateşli bir hayranı ve öğrencisi olan Synesius ile samimiydi; bu yüzden Hypatia bu gelişmeden etkilenmedi ancak kendi entelektüel çabalarını hiç sekteye uğratmadan sürdürmesine olanak tanındı. Synesius ve Theophilus’un ölmeleri ve İskenderiyeli Cyril’in İskenderiye piskoposluğu görevine gelmesiyle birlikte bu hoşgörü iklimi sona erdi ve kısa bir süre sonra Hypatia, bir grup Hristiyan mutaassıbın ellerinde özellikle vahşi bir cinayetin kurbanı oldu. Bu vahşetin ne kadar Cyril’in suçu olduğu güçlü bir tartışma konusu olarak kaldı ama söz konusu olay Hypatia’yı güçlü bir feminist simgesi ve cahil önyargı karşısında entelektüel çaba için soyut bir imza figürü hâline getirdi. Onun entelektüel başarıları tek başına isminin korunmasına ve saygı gösterilmesine layık olmak için bütünüyle yeterdi ancak ne yazık ki, ölümünün şekli onun üzerinde daha büyük bir vurgu bıraktı.

*Asıl adı Handy Tables olan bu cetvel; Güneş, Ay ve gezegenlerin pozisyonlarının, yıldızların doğuşu ve batışının ve Güneş ve Ay’ın tutulmasının hesaplanması için gereken veri üzerine geçirilmiş olduğundan, kullanışlı bir araçtır. (Ç.N.)
**Buradaki kâfir sözcüğü, ‘’inanışa ters düşen, kabul olunmuş doktrinlere karşı gelen’’ anlamılarında kullanılmıştır. (Ç.N.)

Kaynak: https://www.britannica.com/biography/Hypatia

Ufuk Altunbaş tarafından çevrilmiştir.