Bir De Facto Sınır: Mitroviçe

Tüm dünya Berlin’i batı ve doğu olarak ayıran o meşhur duvardan haberdardır fakat çoğu insan Kosova’nın kuzeyinde bulunan Mitroviçe şehrini ayıran duvarı duymamıştır. Mitroviçe 350 kilometre kare alana yayılan ve günümüzde ortalama 84 bin nüfusa sahip bir şehirdir. Konumu itibariye oldukça önemli olmasının yanı sıra yer altı zenginliklerine de sahiptir. Tarihi yedi bin yıl öncesine kadar götürülebilir. 13. yüzyılda Sırp Krallığı’nın hâkimiyetine giren bu şehir tarihler 28 Haziran 1389’u gösterdiğinde Birinci Kosova Savaşı ile Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Savaş İbre Nehri’nin Mitroviçe’den geçen bir kolunun yakınlarında gerçekleşmişti ve savaş sonunda Sırp nüfus İbre Nehri’nin kuzeyine yerleşmeye başlarken Arnavut nüfus ise nehrin güneyine konuşlanmıştı. Şehrin ilk etnik bölünmesini buradan başlatmak mümkündür. 500 yıl Osmanlı hâkimiyeti altında kalan şehir tıpkı diğer Balkan şehirleri gibi birçok etnik grubu içinde barındırmaktadır. Sadece Sırplar ve Arnavutlar değil. Boşnaklar, Türkler ve diğer milletler de gerilimin bir parçası olmuşlardır.

Hızlıca yakın tarihe geldiğimizde, yirminci yüzyılda Avrupa’nın ortasında gerçekleşen Yugoslavya İç Savaşı’nda şehrin yeniden nehrin iki tarafında etnik ve dini bakımdan ayrıldığını görüyoruz. 1999’da Sırbistan’a karşı gerçekleştirilen NATO operasyonu ile Sırp güçler şehrin kuzeyine çekildi ve Sırp nüfusta onları takip etti. Öyle ki kimilerince bu nehir bağımsız Kosova’nın doğal sınırı haline geldi.

Uzun yıllar bölge bölünmüşlüğün yarattığı gerilimle gündemdeydi. Kuzey kısımda kalan Arnavutlar, Boşnaklar ya da Türkler izole bir hayat sürmek zorunda kaldılar. Çocuklar eğitim almak için güneye taşındı ve halk ulaşımı barış gücünün sağladığı seferler ile devam ettirdi. 2008 yılında Kosova’nın bağımsızlık ilanı ile gerginlik giderek yükseldi ve iki yakayı bağlayan köprü boyunca barikatlar sıklaştırıldı. Zaman zaman çatışmalar yaşandı. Nisan 2013’e geldiğinde Priştine ve Belgrad hükümetleri Brüksel’de bir araya geldi ve 15 maddeden oluşan bir işbirliği antlaşması imzalandı. Avrupa Birliği bu antlaşmaya aracı oldu fakat Belgrad ve Priştine’den gelen açıklamalar antlaşmanın sağlam temeller üzerine kurulmadığını göstermekteydi. Antlaşmanın geneli Mitroviçe’de ki Sırp nüfusu koruyacak şekildeydi. Mitroviçe’nin kuzeyi ve nüfusunun çoğu Sırp olan diğer belediyelere kendi kendini yönetme hakkı tanınmaktaydı. Sırp belediyeler, Kosova’daki Sırpların yargı, güvenlik, ekonomik yapılanmalarını idare edecek en üst merci konumunda olacaktı. Antlaşmada belki de en önemli madde Sırpların Priştine’ye bağlı olacak olması idi. Sırplar bu antlaşmayı hainlik olarak nitelemiştir. Bu antlaşmayla bölünmüşlük yıkılmamıştı aksine güçlendirilmişti.

Tarihler 25 Ağustos 2015’i gösterdiğinde Mitroviçeli Sırp yetkililer, Avrupa Birliği’nin arabuluculuğu projesi kapsamında İbre Nehri üzerindeki köprüyü canlandırmak adına 2 metrelik bir duvar ördü ve şehir tam anlamıyla ayrılmış oldu. Duvar hem Kosova hem de Sırbistan tarafından tepki ile karşılanınca 2016 yılının Aralık ayında yıkılması kararlaştırıldı. Duvarın yıkılması normalleşme süreci içinde oldukça önemli bir adım olmakla beraber siyasi iklimde yumuşama yaşanmasına yetmemiştir.

            Duvarlar örmek yerine köprüler kurmak şiarının benimsenmesinin uzak bir ihtimal olduğu bu şehirde halen sorunlar yaşanmakta ve gerginlik sürmekte. Brüksel’de imzalanan antlaşmanın uygulandığını söylemek oldukça güç. Halk durumdan rahatsız üstelik zaman zaman gerçekleşen provokatif eylemler ile milliyetçilik ve beraberinde getirdiği sorunlar da yükselmektedir. Görünen o ki uzun vadede de facto sınır olarak nitelediğimiz Mitroviçe’nin bölünmüş hali çözülecek gibi görünmemektedir.

KAYNAKÇA

Al Jazeera. (2013). Kosova ve Sırbistan’dan tarihi adım. Ocak 14, 2019 tarihinde, http://www.aljazeera.com.tr/haber/kosova-ve-sirbistandan-tarihi-adim adresinden erişilmiştir.

Aliju, D., & Lejla, B. (2017). Kosova ve Sırbistan ’Mitrovica’yı ayıran duvar’ın yıkılmasından memnun. Ocak 14, 2019 tarihinde, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kosova-ve-sirbistan-mitrovicayi-ayiran-duvarin-yikilmasindan-memnun/742583 adresinden erişilmiştir.

Bbc. (2008). Kosovo lives: Albanian in Mitrovica. Ocak 14, 2019 tarihinde, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7525916.stm adresinden erişilmiştir.

Emin, N. (2013). Kosova ile Sırbistan Anlaşmasının Perde Arkası.

Marshall, T. (2018). Coğrafya Mahkumları. İstanbul: Epsilon Yayınevi.

UNMIK Mitrovica Regional Office. (2016). UNMIK Mitrovica Regional Office and UAM. http://www.unmikonline.org/Pages/mitrovica.aspx adresinden erişilmiştir.

Yarcı, G. (2017). Kosova’nın Hüzünlü Yüzü: Paylaşılamayan Şehir “Mitroviçe”. In G. Yarcı (Ed.), Bozkırdan Batıya (1.basım., ss. 373–428). İstanbul: Epsilon Yayınevi.