Erken Bizans Dönemi Mozaikleri

6. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar Bizans İmparatorluğu (Doğu Roma) döneminde , mozaikler, dini ibadette veya dini mekanlarda sergilenecek en popüler sanat eserlerinden biriydi. Bizans İmparatorluğu’nun hükümdarı Justinian, karısıyla birlikte, zamanın birçok kilisesinde dini hikayeleri dekorasyon ve hatırlatıcıları olarak kullanmak üzere birçok sanatçıyı görevlendirdi.Avrupa’nın dört bir yanından gelen sanatçılar ,dini motifleri muhteşem bir şekilde kullanarak kiliselerin iç mekanlarına hayran bırakıcak şekilde çalışmalarını yaptılar.
Bu sanat eserleri, ibadetçilerin toplandığı yerlerde(apsis) açıkta gösterilecek dini figürlerin, imgelerin, hikayelerin ve daha fazlasını tasvir etmek için kullanıldı. Mozaik duvar sanatının ise bu kadar sıklıkla kullanılmasının sebebi ise kilisenin zeminine, duvarlarına veya pencerelerine doğrudan monte edilebilmesidir.Ayrıca bu mozaikler sadece bir yerlere asılmakla kalmıyor aynı zamanda o duvarın da bir parçası olabiliyordu.
Bizans Mozaikleri, aynı anda hem basit hem de karmaşık olabiliyordu çünkü bazen fark edilmese de , daha büyük genel bir resim oluşturmak için çok sayıda minyatür resim de kullanılabiliyordu.
Mozaiklerde imparatorluğn gücünün bir göstergesi olan altın rengi arkaplan üzerinde çoğunlukla canlı ve parlak renkler kullanılrak mistik öğeler betimlenmiştir.Dini sahneler ve dini mekanlar dışında mozaiklerde doğa , imparator,eşi ve yardımcılarını görmek de mümkün.Bu mozaiklerin bir diğer özelliği ise bakanlara bir derinlik algısı vermemesi ve herhangi bir perspektif kuralına uyulmamasıdır.
Bir liste yapmak gerekirse mozaiklerde sıklıkla karşılaşılan tasvirler :
Haç
12 Havari
4 Büyük melek
Cennet betimlemleri
Meryem ,İsa ve çocuk İsa
Din adamları
İmparator ve eşi
Ordu ve yöneticiler
Dini eşyalar

Günümüze ulaşanların dışında özellikle şehirlerin el değiştirmesi ve kültürün değişmesiyle birlikte çoğu zaman mozaiklerin üstü örtüldü ya da tamamen söküldüler.

Sant’apollinare Kilisesi mozaikleri

Classe’deki Sant’apollinare Kilisesinin apsis bölümünü süsleyen bu mozaik, mistik simgelerin toplandığı ve altın arkaplanın göz aldığı büyük bir kompozisyondur.Bu kompozisyon iki kısma ayrılmıştır. Alt bölümü, çeşitli tonlarda yeşilin hâkim olduğu bir kırdır.Burada, stilize edilmiş kayalar ve çiçekler vardır. Bunlar cenneti temsil etmektedir. Ön planda beyaz çiçekler arasında iki yandan ilerleyen kuzular bulunmaktadır ve bu kuzular 12 havariyi temsil etmektedir. Ortada ise orans pozisyonunda Aziz Apollinare tasvir edilmiştir. Üst kısım daha ağır bir simgeselliğe sahiptir.ilk olarak mozaiğin en dikkat çekici bölümlerinden biri içerisinde haç olan büyük bir madalyonu andıran tasvirdir. Burada Mavi renkte gökyüzünü temsil eden fon, yıldızlarla bezenmiştir ve hıristiyanlıkta yıldızlar melekleri temsil etmektedir. Sanatçı, haçın içine küçük bir resim halinde İsa’yı yerleşterek , haçı İsa olaraktasvir etmiştir. Bu bölümdeki bir diğer detay ise tanrının sesini tasvir etmek amacıyla yukarıdan uzanan bir el figürü görmekteyiz.
San Vitale Bazilikası mozaikleri

Emperor Justinian and his retinue

’Empress Theodora and retinue

Ravenna’daki San vitale Bazalikasında ‘’ Emperor Justinian and his retinue’’ apsisin sağ tarafında , ‘’Empress Theodora and retinue’’ ise apsisin sol tarafında karşılıklı olarak yerleştirilmişlerdir ve buradan imparatorun eşinin de yönetimde önemli bir role sahip olduğunu görebiliyoruz.Mozaiklerin ölçüleri aynıdır ve kompozisyonlarda birden fazla insan figürü olmasına ragmen ilk bakışta göze imparator ve eşi çarpmaktadır çünkü merkezi bir konumda olmalarıyla birlikte diğerlerinin aksine başlarının etrafında bir hare bulunmakta ve bolca mücehver ile bezenmişlerdir .Hem erkekler hem de kadınlar keten veya ipek tunikler ve pelerinler giymişlerdir. Erkek pelerinleri sağ omuza bir broşla bağlanmış ve dikdörtgen bir tablion ile süslenmiştir.
Empress Theodora and retinue mozağinde ,Theodora’ya kız kardeşleri, mahkemenin hanımları ve iki adam eşlik etmektedir. İmparatoriçe, elindeki incili ve büyük bir kupayı, kiliseye ve İsa’ya doğru uzatmaktadır.Theodora’nın Pelerinin eteğinde simden işleme bir motifte üç müneccimler görülmektedir. Buradan da anlaşılıyor ki, üç müneccimler gününde Theodora bir bağışta bulunmaktadır. Buradan mozaiğin bir bağış gününü (6 Ocak) yansıttığı söylenebilir.
Emperor Justinian and his retinue mozağinde ise Justinian’ın solunda din adamları bulunmaktadır ve en önemlisi mozaikte Ravenna’nın Piskoposu Maximianus güçlü bir şekilde belirtilmiştir. Justinian’ın sağında ise emperyal yönetim üyeleri ve mozaiğin en sol tarafında da bir grup asker konumlandırılmıştır.
Bu mozaik böylece imparatorun; kilise ,emperyal yönetim ve ordunun gücü arasındaki merkezi konumunu belirler. Geçmişteki Roma İmparatorları gibi Justinian da dini, idari ve askeri otoriteye sahip olduğunun bir göstergesidir.
Din adamları ve Justinian, sağdan sola bir buhurdan, müjde kitabı, haç ve Eucharist ekmeğinin kasesini sırayla taşır. Bu özellik mozaiği Bizans ayininin başlangıcına işaret eden Küçük Giriş olarak tanımlar.

Sunu Mozaiği

Ayasofya’da bulunan Simetrik bir düzene sahip olan bu mozaik panonun zemini ,yine altın varaklı mozaiklerden meydana gelmiştir.Ortada arkalıksız bir taht üzerinde.Meryem ve başının iki yanındaki madalyonlarda METER ve THEOU yani “Tanrı Anası” olduğunu ifade eden kelimelerin kısaltılmış monogramları bulunmaktadır. Meryem’in kucağında Çocuk İsa tasvir edilmiştir. Meryem’in solunda kentin kurucusu olan İmparator I.Konstantinos, elinde İstanbul kentini temsil eden maket tutmaktadır. İmparator I.Konstantinos’un yanında yukarıdan aşağıya doğru koyu mavi harflerle Grekçe; “Azizler Arasında Büyük İmparator Konstantinos” yazılıdır. Meryem’in sağında ise İmparator Justinianos, elinde Meryem ve İsa’ya takdim ettiği Ayasofya maketini tutmaktadır. Yanında yukarıdan aşağıya doğru koyu mavi harflerle Grekçe; “Hatırası Ünlü İmparator Justinianos” yazmaktadır. Bu mozaikte, İmparator I.Konstantinos ve İmparator Justinianos’un ellerinde tuttukları maketleri Meryem’e sunmaları ile Meryem’in, şehrin ve kilisenin koruyucusu olduğu vurgulanmak istenmiştir.Ayrıca bu mozaikle birlikte yavaş yavaş mozaiklere üç boyutluluk da eklendiğini görmekteyiz.

Ateş,E.,(2014) Bızans duvar resmi ve mozaiği.Hacettepe Üniversitesi,Ankara.
https://empresstheodoraandretinue.weebly.com/empress-theodora-and-her-retinue.html ,Erişim tarihi: 1 haziran 2020
https://www.aidanhartmosaics.com/the-mosaic-apse-of-santapollinare-in-classe-ravenna ,Erişim tarihi : 1 haziran 2020

Elif Nur İpek