Gülen Filozof: Demokritos

Felsefe

03.11.2018

Demokritos (MÖ.460-370) yaygın adıyla “Gülen Filozof”, Sokratik geleneği sürdüren Batı Trakyalı Yunan filozoftur. Hocası olan Leukippos ile birlikte Atomcu anlayışı ve doğal(gerçek) dünyanın maddeciliğini keşfetmiştir. Sokrates’le benzer bir anlayıştan gelse de kendi Sokratik düşünce ve anlayışı, Sokrates ve Platondan daha çok diğer Sokratik düşünürlere benzer.

Yaşamı:

Demokritos günümüzde Türkiye sınırları içinde olan fakat daha önceleri İyon şehri olan Teos’tan gelen Yunan kolonilerinin bulunduğu Batı Trakya’nın bir kenti olan Abdera kentinde doğmuştur. Doğum tarihi bazı kaynaklarda 10 yıl daha erken iken bazılarında ise birkaç yıl daha geç söyleniyor.
Demokritos’un babası oldukça zengin ve hatta Pers Kralı Kserkses’i, Abdera’ya ziyareti sırasında evinde ağırlamıştır. Bazı söylentilere göre, Demokritos astronomi, teoloji gibi bilimleri Kserkses’in Abdera’da bıraktığı bilgelerden öğrenmiştir.
Babasının ölümünden sonra Demokritos, mirasını bilgiye karşı olan susamışlığını gidermek üzere uzak şehirlere seyahat etmek amacıyla kullanmıştır. İran’a Irak’a, Hindistan’a Etiyopya’ya gitti. Mısır’da 5 yıl yaşadı ve buradaki matematikçilerden oldukça etkilendi. Demokritos aynı zamanda bütün Yunanistan’ı, kültürünü ve Yunan filozoflarını tanımak adına baştan sona gezdi. Söylentilere göre Sokrates’le, Hipokrat’la hatta kendi yazılarında da bahsettiği Anaksagoras’la tanıştı. Babasından kalan serveti, bu gezilere ve yazılarını yazmasına olanak sağladı. Bu sayede zamanının en çok seyahat eden filozoflarından biri olarak bilinir.

Yaşadığı yere yani Abdera’ya döndükten sonra, kardeşi Damasusla birlikte yaşamaya başladı ve geçimini sağlamak için felsefe dersleri vermeye başladı. Demokritos’u şüphesiz en çok etkileyen kişi, daha sonraları birlikte Atomculuğu keşfedeceği Leukippos’tu. Milattan Önce 440-430 yılları arasında Leukippos Abdera’da bir okul keşfetmişti ve Demokritos onun favori öğrencisiydi. Kesin olarak Leukippos’a atfedilecek bir metin olmadığı için hangi fikir tam olarak Demokritos’a ait ya da hangi fikir Leukippos’a ait bilinmiyor. Anekdotsal verilere göre Demokritos, sadeliği ve alçakgönüllülüğü ile bilinirdi. Halktan aldığı ilgi yerine yalnızca çalışmalarıyla ilgilenirdi. Bazı söylentilere göre meşguliyetlerden daha az etkilenebilmek için kendini kör etmiştir. Diğer ve daha gerçekçi olan söylenti ise yaşlandıkça görme duyusunu yitirdiğidir. Demokritos daima neşeli, hayata komik tarafından bakan biriydi ve bu yüzden ona “Gülen Filozof” lakabı verilmişti. (Bazı yazarlara göre ise Demokritos insanların aptallıklarına gülerdi ve bu yüzden diğer adı “Alaycı Kuştu”.) Bazı doğa olaylarını (hava durumu ve hastalıklar) bilme yetisi Demokritos’a büyük şöhret kazandırdı. Bazı kaynaklar varsayımı 100 yıl olarak ileri sürse de milattan önce 370 yılında 90 yaşında öldüğüne inanılıyor.

Çalışmaları

3.YY Erken Yunan Filozofu Diyojen, Demokritos’un birçok eserini listeler. Bunların içinde etik, fizik, matematik, müzik, kozmoloji ve iki büyük çalışması olan “Büyük Dünya Sistemi” ve “Küçük Dünya Sistemi” vardır. Fakat yine de Demokritos’un çalışmalarına ancak ikinci el bilgilerden ve bazen güvenilir olmayan söylentilerden ulaşabiliyoruz. En güvenilir tanıklık Aristoteles’in çalışmalarından geliyor. Aristoteles Demokritos’u tartıştığı şeylerden ötürü över ve kendisinin felsefe için önemli bir başkaldırı olduğunu söyler. Tıpkı diğer Sokratik geleneği sürdüren filozoflar gibi Leukippos ve Demokritos’un atomculuğu, Parmenides’in “kendinden başka olmayan bir şey asla değişemez” iddiasına karşı bir cevap niteliğindeydi.

Atomculuk görüşünde, farklı olarak gördüğümüz şeyler maddenin özünün sürekli olarak yeniden dizilişinden meydana gelir. Maddenin özü oldukça küçük, gözle görülemez ve ayrışamaz atomlardan oluşur. Evrendeki bütün gerçeklikler ve objeler bu atomların sonsuz bir şekilde farklı sıralanışı sayesinde oluşur.
Bu teoride, Tanrı kavramına yer yoktur. Atomculuk, maddeciliğin ya da fiziğin bir cinsidir. Demokritos, insan ruhunun varoluşunu (ki Demokritos’a göre bu durum özel ve küresel atom cinslerinin bir araya gelmesiyle oluşur.) aynı tutumla açıklar.
Bilgi felsefesinde, Demokritos iki çeşit bilgiden bahseder: “bayağı bilgi” (duyular ve algılarla oluşturulan verimsiz bilgi) ve “meşru bilgi” (bu verimsiz bilginin neden sonuç ilişkisiyle özüne kavuşturulmasıyla elde edilen bilgi)

Etik konusuna gelince Demokritos erken Hedonizmi ve Epikürizmi izlemiştir. Demokritos nezaket ve esenlik olarak adlandırdığı yüce bir iyilik ve amaca yönelik düşünmenin açıklamasını yapan ilk filozoflardandır ve ona göre bu yüce iyilik hayattan alınan zevk, neşe ve refah getiren şeydir. Demokritos bu yüce iyilik yahut yüce amacı ortalama zevkler peşinde koşarak yararlı zevkleri zararlı zevklerden ayırarak ve geleneksel ahlak kurallarına uyarak ulaşılabilir görür.
Demokritos aynı zamanda matematik ve geometri alanında öncüydü. “Sayılar Üzerine ”, “Geometri Üzerine” “Teğetlik Üzerine”, “Haritalama Üzerine”, “İrrasyoneller Üzerine” adlı eserleri günümüze ulaşamasa da bilinmektedir. Demokritos, bir koni veya piramidin, aynı taban ve yükseklikte bir silindirin veya prizmanın hacminin üçte birine sahip olduğunu gözlemleyenler arasında ilktir.

Demokritos, aynı zamanda Samanyolu olarak adlandırdığımız gökcisminin uzak yıldızların ışığından meydana geldiğini anlayan ilk filozoftur. Daha sonları birçok filozof, Aristoteles de dahil olmak üzere bu argümana karşı gelmiştir. Evrenin birçok dünya içerdiğini, habitatı olsa da olmasa da söyleyen filozofların ilkiydi. Her ne kadar çizmiş olduğu bir sonuç olmasa da hayatının ilerleyen yıllarını minerallerin ve bitkilerin özelliklerini araştırmaya ayırdı.