İngiliz Matematikçi: Alfred Nord Whitehead

19.04.2019
İngiliz Matematikçi: Alfred Nord Whitehead

Alfred North Whitehead 1861 yılının 15 Şubatı’nda İngiltere’nin Thanet Adası’nda bulunan Thanet’te doğmuş, 1947 yılının 30 Aralığı’nda hayata veda etmiştir. İngiliz matematikçi ve filozof Principia Mathematica (1910-1913)’da Bertrand Russel ile birlikte çalışmıştır. 1920lerin ortalarında Harvard Üniversitesi’nde çalışmış, kapsamlı metafizik teorisi geliştirmiştir.

ÖZ GEÇMİŞ VE OKUL HAYATI:

Whitehead’in büyükbabası Thomas Whitehead başarılı erkek öğrenciler için Chatham Hause Acdemy adında bir okul kurmuştur. Babası Alfred Whitehead, Anglikan rahip, okulda insanların dikkatini çekmiş, sonrasında da Thanet’te bulunan St. Peter’da papaz yardımcısı olmuştur. Annesi Maria Sarah Buckmaster zengin bir ordu terzisinin kızıdır. Alfred North Whitehead Alfred-Maria Sarah çiftinin en küçük çocuğudur. Ailesi okul ve aktif sporlar için çok çelimsiz olduğunu düşündüğünden dolayı babası 14 yaşına kadar evde eğitim vermiştir. Sonrasında Dorset’te bulunan ve İngiltere’nin en iyi okullarından biri olan Sherborne Okulu’na göndermişlerdir. Whitehead klasik bir eğitim alıp matematikteki özel yeteneğini gözler önüne sermiştir. Aşırı korumacı aile yapısına rağmen doğal bir liderlik özelliği göstermiştir. Okuldaki son yılında okul başkanı olmuş, sınıf dışındaki disiplinden de sorumlu olmuştur. Aynı zamanda başarılı bir oyun kaptanıdır.
1880’de Whitehead burslu olarak Trinity College’a başlamıştır. Sadece matematik derslerine katılmıştır. Edebiyata, dine, felsefeye ve politiğe olan ilgisi 1884 Mayısı’na kadar sadece laf ile desteklenmiştir. 1884 Mayısı’nda Apostles adında adında seçkin bir tartışma komitesine seçilmiştir. Whitehead 1883-1884 yılları arasında Matematikte büyük başarı sağlamış, Trinity bursu kazanmış, ve okulun matematik kadrosuna dahil olmuştur. James Clerk Maxwell’in elektrik ve manyetizma teorisine olan ilgisini matematiksel sembollere ve fikirlere doğru geliştirmiştir. Modern cebir’deki öncü işleri tetiklemiş, basit cebirle arasındaki sembolik sistem karşılaştırmasına dayandığını öngörmüştür. Evelyn Willoughby Wade ile evliliğinden 1 ay sonra, 1891 Ocağı’nda, matematiksel cebir üzerine tezini yazmaya başlamış 1898 yılında bu tezini yayınlamıştır. Eşi Fransa’da İrlandaca konuşulan bir yerdeki üst tabakanın çocuğudur. Evelyn’in tiyatroya büyük bir yeteneği vardı. Gerçek ve sık karşılaşılmayan hassaslığı vardı ve Whitehead’in hayatını epeyce zenginleştirmiştir.
Evliliğinden kısa bir süre önce dine olan ilgisi kaybolmuştur. Öz geçmişi İngiltere Kilisesi’ne oldukça sıkıca bağlıydı; babası ve amcaları takdir ediyordu; kardeşi Henry Hindistan’da bulunan Madras’ın papazı olmak istiyordu. Ama Whitehead John Cardinal Newman’ın etkisinde kalarak Romalı Katolik Kilisesi’nin inançlarını dikkate almaya başlamıştır. 8 yıl boyunca teolojiyle alakalı çokça okumuştur. Sonrasında teolojiyle alakalı kütüphanesini satmış, dini bırakmıştır. Whitehead bir daha herhangi bir kilisenin üyesi olmamıştır.
Whitehead 1898’den 1903 senesine kadar Evrensel Cebir’in ikinci cildine çalışmıştır. Sonrasında Bertrand Russell hakkındaki soruşturmayla uğraşmasından dolayı çalışmadan uzaklaştırılmıştır. Trinity College bursu için genç Russel’ın parlak zekasını keşfetmiştir. 1890 yılında Russel’ın matematik bölümündeki ilk senesidir ve Whitehead onun öğretmenlerinden biridir. En sonunda, ikisi çok yakın arkadaş olmuştur. 1900 yılının Temmuz ayında Paris’teki 1. Uluslararası Felsefe Kongresi’ne katılmışlardır. Bu kongrede Giuseppe Peano adındaki matematikçinin aritmetiğin temelini sembol mantığı kullanarak kesinleştirmesine hayran kalmışlardır. Russel, Peano’nun formülünü geliştirmiş ve metotlarını genişletmiştir. 1900 yılının sonuna doğru parlak zekasının ilk ürünü olan Matematiğin Prensipleri’ni yazmaya başlamış, 1903 yılında basıma sunmuştur. Whitehead tezin temeli olan

‘mantık en temel disiplindir’ fikriyle hemfikirdir. 1901 yılında Russel, Whitehead’in işbirliğini teminat altına almıştır. Çalışmlaarı Russell’iın kitabından farklı olarak Principia Mathematica’da yer almıştır. Bu proje onları 1910’a kadar yani üç cildin ilki basıma çıkana kadar birleştirmiştir. Orijinal metin Peano’dan ya da Whitehead’in bulduğu formüllerden oluşmaktadır. Whitehead kendi dünya görüşünü Russell’a bırakmış, ve Russell kitabın büyük kısmını yazmıştır. Fakat işbirliği eksiksiz olmuş, Russel Whitehead’e kazancın yarısını vermiştir. Whitehead’in en çok satan basımı Principia’nın kurgusal anı yazısı olan ‘’Materyal Dünyası’nın Matematiksel Konseptleri’’ dir (1905).

LONDRA’DAKİ KARİYER

1903 yılında Trinity College Whitehead’e 10 yıllık kıdemli öğretmenlik teklif etmiş, Matematik kadrosunun başkanı yapmış, ve öğretmenlik kariyerini yüksekokul kanunlarına göre en fazla 25 yıl olmasını sağlamıştır. Yine de Whitehead’ın kariyeri belirsizdi, henüz bir matematikçiyi üstün kılan türden keşifleri yapmamıştı. Böylelikle Trinity ile anlaşmasının bittiği zaman Cambridge’de matematik profesörlüğü yapmak için fırsatları inceliyordu. Anlaşmanın bitmesini beklemeden 1910 yılında herhangi bir iş teklifi almadığı halde Londra’ya taşındı. Trinity’de kazandığı para ailesini zar zor geçindirebiliyordu, fakat Evelyn Whitehead bu girişimi destekledi.
Londra’daki ilk senesinde Whitehead geniş bir kısıma hitap eden Matematik’e Giriş kitabını yazdı (1911). Bu kitap hala daha kategorisindeki en iyi kitaplardan biridir. 1911 yılında University College’dan teklif almış, 1914 yılında Imperial College of Science and Technology’nin matematik profesörü olmuştur.
Her zaman tüme varım tekniğiyle öğretmiştir. Whitehead matematiğin birbiriyle bağlantılı olmayan örnekler üzerinden anlatıldığını anlamış, rastlantısal bir şekilde öğretmiştir. Whitehead aynı zamanda literatür öğrencilere esas zevkinden uzak anlatıldığını, müfredatın parçalanmış olduğunu, ve öğretmenlerinde ellerinin sistem tarafından bağlı olduğunu fark etmiştir. 1916 yılında matematik kadrosunun başkanı olarak Eğitimin Amaçları: Reform İçin Savunma’yı yayımlamıştır. Whitehead ebeveynlere eğitimin öğrencinin içinde saklayacak birşey olmadığını, kendi gelişimlerinde onlara rehber olması gerektiğini hatırlatmak istemiştir. ‘’Kültür, güzellik ve hümanist duygular düşüncesinin ve duyarlılığının hareketidir. Bilgi artığının kültürle hiçbir alakası yoktur.’’ demiştir. Bu söz içindeki eşit olmayan berraklığının, coşkusunun, gerçekliğinin meziyetiyle bir klasik haline gelmiştir. Özgürlüğün ve disiplinin ritmi gibi konuların denemelerde işlenmesiyle devam etmiştir. Whitehead’i denemesi İngiliz eğitimine etki etmiş, Büyük Britanya’daki, Amerika’daki ve başka ülkelerdeki birçok öğretmeni etkilemiştir.
1919 yılından 1924 yılına kadar Whitehead Goldsmiths’ College’ın yönetim kurulu başkanlığını yapmıştır. Bu okul, İngiltere’deki öğretmenleri eğiten en büyük okuldur. Aynı zamanda Londra’daki birkaç teknik okulun müdürlüğünü yapmıştır. London Üniversitesi’nde senato olmuş, akademik kurulun yönetim başkanlığını yapmış, ve Bilim Fakültesinin dekanı olarak görev yapmıştır.

Büyük oğlu North savaşta savaşmış, kızı Jessie ise Yabancı Ofisi’nde çalışmıştır. 1918 yılında küçük oğlu Eric eylemde öldürülmüştür. Bu olaydan sonra Whitehead çalışmaya devam etmek için büyük çaba göstermiştir. Russell savaşa karşı propagandalarından ötürü hapse girdiğindeWhitehead bir arkadaş olarak onu ziyaret etmiştir. Russell sonradan geri dönmesine tolerans göstereceğini söylemiştir.
Bu yıllar boyunca Whitehead aynı zamanda fiziğin felsefi temellerini inşa etmiştir. Kavranabilir element ve ilişkilerden geometrideki noktaların birbirine olan bağlantısı gibi birbirine benzeyen varlıklar meydana getirmiştir. Bu sadece görevinin ilk kısmı olmakla beraber, Albert Einstein boşluk, zaman ve hareket hakkındaki düşüncelerini gözden geçirmiştir. Whitehead, bu üç konseptin dış dünyadaki insan algılarına bağlı olması gerektiğine inanmıştır. 1919 yılında Doğal Bilgi Birikimi Prensipleri Hakkında Sorgulama’yı yaımlamıştır. Bu kitap araştırıcı ve yapıcıdır fakat bir fizikçi için çok felsefi ve karışıktır.

AMERİKA’DAKİ KARİYERİ

1920li yılların başlarında Whitehead bilim felsefesi konusunda yazılarını İngilizce yazan en tanınmış kişidir. Harvard Üniversitesi’nden Tarihe geçmiş bilim insanı arkadaşı Henry Osborn Taylor aylık maaşını taahhüt etmiş, Harvard Üniversitesi 1924 yılının başlarında 5 yıllık felsefe profesörlüğü teklif etmiştir. 63 yaşındaydı ve en fazla 2 yıl daha Imperial College’a devam edebilecektir. Felsefe profesörlüğü teklifi ona cazibeli gelmiş, eşi de onu bütün kalbiyle razı olmuştur.
1925 yılının başlarında Boston’da birkaç ders vermiş, aynı zamanda Bilim ve Modern Dünya’yı yayımlamıştır. Kitabın önemi hemen tanınmasıdır. Çoğu okuyucunun etkilenmesinin nedeni Whitehead’in sevdiği şairleri, William Wordsworth ve Percy Bysshe Shelley, doğanın dışladığı değerlere karşı öne çıkarmasıdır.
1926 yılında yoğunlaştırılmış kitabı Dindeki Teşekkül yayımlanmıştır. Bu kitabı içinde Whitehead dinin insanlığın en dipteki yalnızlığa ulaşması olduğunu belirtmiş, bunun sosyal olguya rağmen evrenden ziyade kişisel bir şey olduğunu vurgulamıştır.
1927 yılının Ocak ayında Edinburgh Üniversitesi gelecek akademik yılda 10 Gifford dersi vermesi için davet etmiştir. Bunun için Whitehead organizma felsefesinin kompleks teknik yapısını çizmiştir ve diğer filozoflarla aynı düşündüğü ve farklı düşündüğü kısımları tekrar ele almıştır. Dersler Whitehead’in evrenin göz alıcı şeylerden oluştuğu, bunun sonsuz maddeleri entegre ve uygunlaştırma sürecinden doğduğunu, ve bunu öncelikle evrenin ve sonrasında Tanrı’nın eseri olduğu hipotezini etkilemiştir. 1929 yılında Süreç ve Gerçeklik kitabını yayımlamıştır.
1933 yılında yayımladığı Fikirlerin Macerası adlı kitabı Whitehead’in son büyük kitabı olup, okuyucular tarafından en çok ödüle layık görülen kitabı olmuştur. Kitap insanlık, Tanrı, Batı medeniyeti hakkındaki genel düşünceleri, ve hayvansal güçlerin kontrolündeki dengelenmiş davranışları iyice anlamamızı sağlamaktadır. Aynı zamanda bu kitapta metafiziğini güzelliğin, sanatın, gerçeğin, maceranın, ve barışın doğasını izah etmek için kullanmıştır. ‘Barış’tan kastettiği aslında ‘’ilk olarak güzelliğe olan inanç’’ olan dini tutumdur.

Harvard derslerinde, kitaplarında da olduğu gibi, en çok bir düşünce uygulamasının kapsamını keşfetmeyi sevmiş, ve önsezilerin birbirini zıt yönlerde etkileyebileceğini göstermiştir.Çoğu öğrenci Whitehead’in dersinde bulunmaktan keyif aldıklarını söylemiştir. Harvard’dan 1937 senesine kadar ayrılmamıştır.
Amerika’daki ilk senelerinde Whitehead öğretmen olarak birçok Doğu ve Orta Batı kampüslerini gezmiştir. Amerikalıları oldukça sevmesine rağmen her zaman bir İngiliz olmuştur. 1903 yılından beri kraliyet birliği üyesi olmasının yanı sıra, 1931 yılında İngiliz Akademisi’ne seçilmiştir. 1945 yılında liyakat madalyasına uygun görülmüştür. Öldükten sonra bedeni yakılmış fakat tören yapılmamıştır. Yayımlanmamış kitapları kendi isteği üzerine eşi tarafından yok edilmiştir.

 

MİRASI

Eğitim ve felsefe kitapları birçok dile çevrilmiştir. Metafiziği neredeyse bütün Amerika’da gayretle okutulmaktadır. Felsefi sistemi filozof Charles Hartshorne ve tanrıbilimci David Ray Griffin ve John B. Cobb’un büyük çabaları sayesinde şu an ‘süreç teolojisi’ olarak adlandırılmış ve büyük ilgi görmeye devam etmektedir.
Whitehead’in yardımsever karakteri bütün dünyaca sevilmiştir. Kibarlığına rağmen aslında yumuşak biri değildir; asla tartışmazdı, akıllıydı, yardımseverdi, ve biraz inatçıydı. Realistik, oldukça zeki, ve kötülükten uzak bir kafası vardı. Whitehead sezgisel hediyeleri, entelektüel gücü, metanetin ve bilgeliğin iyiliğini kendinde toplamıştır.

Doğa Gök

Kaynak: https://www.britannica.com/biography/Alfred-North-Whitehead

ETİKETLER: , ,
YAZAR BİLGİSİ
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.