Irk Bitig – Türkçe Fal Kitabı

Irk Bitig – Türkçe Fal Kitabı

57. ırk sonu: “Öylece biliniz: Bu falın başında biraz acı vardır; ama sonra yine iyi olur.”

Bilinen adıyla Irk Bitig, gerçeğiyle fal kitabı, 9. yüzyıl başlarından kalmış, runik harfli, Uygurca tek yazma eserdir. Kitap biçiminde yazılmış eser bize kadar gelebilmiş tek eski Türkçe yapıttır.

Doğu Türkistan’da, Bin Buda mağaralarında, bilmediğimiz bir tarihte bulunmuştur. Fakat dili bize 9. yüzyıldan kalma olduğunu gösterir.

Kitaptaki Türkçe metin beşinci sayfanın alt kısmından başlayıp elli yedinci sayfada son bulur. Boş olan bazı sayfaların sonradan Çince yazılarla doldurulduğu söylenmektedir. Kitabın adı kendini yüz birinci sayfada “Irk Bitig” olarak dile getirir.  Kitabın son sayfasında bir hatime bulunmaktadır. Bu hatimeye göre kitabı Taygüntan manastırından genç bir müritin, abisi için yazdığı bilinir. Yine hatimeye göre bu eser, “Pars yılının ikinci ayının on beşinci gününde” yazılmıştır. Bu da tahminlere ve araştırmalara göre ya 17 Mart 930 ya da 4 Mart 942 tarihine denktir.

Irk ya da fal. Eserde altmış beş falın kısa yorumları ile sondaki kırmızı mürekkep ile yazılmış olan hatime bulunur.

Her falın yorumunun başında küçük dairelerin farklı birleşimlerle oluşturduğu üçlü gruplar bulunur. Annemarie von Gabain bunu, üç kez atılan bir zar ya da her yüzünde dört daire çizili olan dikdörtgen bir çubuğun oluşturduğu birleşimler olarak açıklar. Gerard Clauson ise bu düşünceyi, böyle bir zarın Özbekistan’ın Termez kentinde 3. yüzyıl öncesine ait bir katmanda bulunduğunu söyleyerek onaylamıştır.

Eserin dili edebîdir, şairanedir. Sanatsal bir anlatım ve üslup vardır. Bu özgün dil bize bu eserin, çeviri olmadığını ve kesin olarak bir Türk tarafından yazıldığını kanıtlar.

Her falın paragrafı “der, diyor”, “öylece bilin”, “iyidir, çok iyidir”, “kötüdür, çok kötüdür” sıfatları ile biter.

Bu eser ilk kez Vilhelm Thomsen tarafından yayımlanmıştır. Fakat bazı kelimelerin çevirisi yanlış olduğundan anlam da yanlış verilmiştir. Bu yayımı Türkiye de dâhil birçok ülkeden Türkologların yayımları takip etmiştir. Gerçeğine en uygun şekilde de günümüzde bize sunulmaktadır.

Bu eserin tek nüshası bulunmaktadır. O da Londra’da, British Museum’da el yazmaları bölümündedir.

 

Ürüng esri togan kuş men. Çıntan ıgaç üze olurupan mengileyür men.

Ança bilingler: [Edgü ol].

Ak benekli şahin kuşuyum. Sandal ağacı üzerinde oturarak mutlu oluyorum.

Öylece biliniz: (Bu fal iyidir).

 

Turnya kuş tüşnekinge konmiş. Tuymatın tuzakka ilinmiş. Uça umatın olurur tir.

Ança bilingler:[Yab[l]ak ol.

Turna kuşu tüneğine konmuş. Farkına varmadan tuzağa takılmış, uçamadan oturuyor, der.

Öylece biliniz:(Bu fal) kötüdür.

 

Tekin, Talat, Irk Bitig, TDK, Ankara 2017.

Çağla Karagöz

YAZAR BİLGİSİ
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.