Lenticular Baskı Nedir?

Lenticular ya da lentiküler baskı tekniği, bir yüzeyde lensler yardımıyla, birden fazla görüntünün, açı değiştirerek oluşturulma işlemidir. Lenticular baskı teknolojisi, lenticular lensler yardımı ile baskılı imajların, derinlik etkisi veya farklı açılardan imajların değişebilme etkisini yaratmakta kullanılan bir baskı tekniğidir. Üç boyutlu Lenticular grafik, basılmış materyallere boyut ve/veya hareket ekleyebileceğiniz bir işlemdir. Lenticular, “lenslerle ilgili” anlamına gelir. Bu lensler derinlemesine görüntüleme ile boyut illüzyonu yaratan plastik lenslerdir. İki boyutlu baskı üzerine özel lenslerin yerleştirilmesi, çoklu görüntü kesitlerinin eşzamanlı olarak görüntülenmesini sağlar. Lenticular baskı doğru şekilde kombine edilmiş iki resmi, açılar değiştikçe değiştirebilme özelliğine sahiptir. Hatta 10’dan fazla imaj kullanılarak yapılan kısa videolar bile baskıya uygun hale gelebilmektedir.

Lenticular baskı, plastik tabaka ve farklı açılardan bakıldığında değişen görüntü bölümleri olmak üzere iki ana elemandan oluşur. Plastik tabaka, değişen görüntü bölgelerini gözün görmesine olanak sağlayan bir dizi paralel lensten oluşmaktadır ve lens bakış açısına bağlı olarak tabakanın baskı yapılmayan yerine monte edilmiştir. Değişen görüntü ise bilgisayar yardımıyla farklı açılardan bakılınca yalnız bir tanesi görülecek şekilde kombinasyonlardan oluşturulur.

Ürünün animasyonlu ve derinlikli gösterilmesi asıl amaçtır. Ürüne farklı açılardan baktığınızda değişimlerini görebilmemiz mümkündür. Bunlar; animasyon, derinlik, değişim ve 3 boyutlu görünüm gibi özellikleri olan ürünlerdir. Özel tasarım tekniği ile hazırlanan dosyalar yüksek çözünürlüklü makinalarla basılıp imalatı yapılır. Plastik mercek ve özel tasarımla hazırlanan resmin özel yöntemlerle birleştirilmesi ile oluşur.

Lenticular baskı, en az iki görüntüden lenticular bir görüntü oluşturma ve bunu bir lenticular lensle birleştiren çok aşamalı bir işlemdir. Bu işlem, çeşitli animasyon kareleri (bir hareket efekti için) oluşturmak, farklı katmanlardaki (3B efekti için) çeşitli katmanları dengelemek ya da sadece birbirine dönüşebileceği bir dizi alternatif görüntü göstermek için kullanılabilir. Çeşitli görüntüler toplandıktan sonra, taramalı olarak adlandırılan bir işlemle tek bir final dosyasında dijital olarak birleştirilirler.

Birden fazla imaj toplanarak, dijital alanda tek düz bir imaj haline getirilmektedir. Bu işleme imaj birleştirme işlemi denilmektedir. Oradan taramalı görüntü, doğrudan lensin arkasına (pürüzsüz tarafı) basılır veya bir alt tabakaya (ideal olarak sentetik bir kağıt) basılıp, lense lamine edilebilir. Lensin arka tarafına baskı yapılırken, taramalı görüntülerin ince “dilimlerinin” baskısı, kesinlikle doğru olmalıdır, aksi takdirde kötü görüntü elde edilebilir.

Bu yöntemle kâğıda (daha sonra lensli malzemeye sıvamak üzere) ya da bir yüzeyine baskı yapılabilen, diğer yüzeyi ise lenslerden oluşan plastik malzeme üzerine özel program ve yöntemlerle oluşturulmuş görüntü basılır.

Lenticular baskı tekniği, son yıllarda ortaya çıkmış ve her geçen gün sektörün daha da fazla ilgisini çekmekte olan bir teknolojidir.

Lenticular ürünlerin anahtar noktası mercek yardımı ile imajlara 3. boyut kazandırarak etkili ürünlerin hazırlanmasıdır. 3D Lenticular baskı, lenticular lenslerin kullanılarak depth(derinlik), değişim ve animasyon efektlerinin düz bir zemin üzerinden herhangi ekstra materyale ihtiyaç duymadan algılanabilmesidir.

TARİHÇE

Lenticular teknolojisine göz atmak için 1690’lı yıllara kadar geri dönmemiz gerekmektedir. Gois Clair adlı Fransız ressam tuval üzerinde farklı açılarda farklı resimler görebileceğini keşfetmişti. Düz bir zemin üzerine dik açılarla birbirine geçmiş iki adet resim çizdi. Bu çizdiği resimleri dikey olarak 90 derecelik açılarla, belirli ölçülerde, yaptığı resme uygun olarak bölmeye başladı. Bölme işlemi bittikten sonra resmin sağından baktığında farklı bir imaj solundan baktığında ise farklı bir imaj görebiliyordu. Ancak resmin ortasından baktığında ise birbirine karışmış iki resmi görüyordu.

Modern lenticular teknolojisi 1930’larda modern lenticular lenslerin üretilmesi ile başladı. Bu tarihten sonra lenticular çeşitli alanlarda kullanılmaya başladı. Lenticular tekniğin ilk başarılı ticari uygulaması üç boyutlu veya hareketli görüntü için değil, renkli filmler için kullanılmıştır. 1930’larda, çoğunlukla renkli film için, merceksi tekniklerle ilgili birkaç ABD patenti verildi. 1940’da Cracker Jack tarafından yapılmış olan 3D lenticular atıştırma kutusu en etkileyici reklam malzemesi olarak seçildi.

2. Dünya Savaşı’ndan sonra, yeni oyuncaklar ve reklamlar için ticari olarak uygulanabilir merceksi levhaların üretimi daha da yoğunlaştı. 1960’lardan sonra daha fazla şirket merceksi ürünler üretmeye başladı. Bu dönemde siyasi kampanya ve pop yıldızı rozetleri yapılmıştır.

Lentiküler görüntüler, çoğu küçük ve ucuz plastik oyuncaklarda, sıklıkla sakız makinesi ödülleri olarak kullanıldı. Bunlar arasında, animasyonlu lenticular ekranlı minyatür oyuncak televizyonlar, merceksel yüzleri olan hayvanlar şeklinde tılsımlar vb. bulunmaktadır. 1966 civarında birkaç şirket merceksi kartpostalları üretmeye başladı. Ortak temalar göz kırpan insanlar, dini sahneler, hayvanlar, turistik alanlar vb. idi.

1967 yılında Bhutan’da 3D posta pulları tanıtıldı. Daha sonra Yemen ve Kuzey Kore gibi ülkelerde de animasyonlu merceksi pullar üretildi. 2004’te Yeni Zelanda’da tam hareket merceksi posta pulları çıkarıldı. 2010 yılında Hollanda’da bir pul üzerinde “En Küçük Kısa Film” yapıldı. 1967’de Rolling Stones’un ‘Their Satanic Majesties Request’ isimli albümünün kapağı ve 1999 yılında da David Bowie’nin ‘Hours’ isimli albüm kapağı lenticular teknolojisi ile yapılmıştır.

Modern teknoloji ile lenticular ürünlerin kullanım alanları da bir hayli artmıştır. Profesyonel anlamda bir iş kolu haline dönüşen bu alan çok fazla hassasiyet ve uğraş gerektirdiği için üretim anlamında Türkiye’de çok fazla yaygınlaşamamıştır.

Lenticular baskıda animasyon ve değişim efektlerine; göz kırpan bir portre veya bakış açısına göre farklı mesajlar içeren bir reklam posteri örnek verilebilir. Lenticular baskı film poster üretimlerinde de kullanılmaktadır. En etkili 3D film posteri olan Hobbit filminde karakterlerin üç boyutlu modellemeleri gerçekleştirilerek baskısı gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 1930’ların başından beri pek çok araştırmacı lentiküler sinema geliştirmeye çalışmışlardır. Herbert E. Ives, 31 Ekim 1930’da, küçük otostereoskopik hareketli resimlerle bir aygıt geliştirdi. Ives, sistemini yıllar boyunca geliştirmeye devam etti. Ancak, ticari amaçlarla otostereoskopik filmlerin üretilmesi çok pahalıya mal olmuştur.

1954’te lenticular televizyon için patentler yayınlandı. Bu sistemlerin bazıları daha iyi bir çözünürlük sağlamak için, petek şeklinde düzenlenmiş dikey veya küresel lensler kullanıyordu. 2012 yılında 40 milyondan fazla 3D televizyon satılırken (gözlük gerektiren sistemler dahil), teknik 2016 yılında sona ermek üzereydi. Gözlük takma ihtiyacı müşteriler için hayal kırıklığı yaratmıştı.

LENTICULAR TEKNOLOJİSİ

Lenticular baskıda, kağıda (daha sonra lensli malzemeye sıvanmak üzere) ya da lenslerden oluşan plastik malzeme üzerine özel program ve yöntemlerle oluşturulmuş görüntü basılmaktadır.

Kullanılacak her imaj ince çizgiler halinde lenticular lenslerin altına yerleştirilmektedir. Bu ince çizgiler merceklerin bulunmadığı düz yüzeye basılmaktadır. Alternatif olarak imajlar kağıda basıldıktan sonra baskı işleminde yapıldığı gibi materyalin düz yüzeyine lamine edilebilir. Mercekler ince çizgiler halinde bulunan imajlarla en ince hassasiyet ayarında hizalanmalıdır. Bu sayede merceklerin ön yüzeyinden bakıldığında iki göz farklı imajları görmekte ve stereoskopik 3D efekt etkisi oluşmaktadır. Birleştirilmiş imaj baskı işleminde UV Baskı teknolojisi ile lenticular materyalinin arkasına (Düz yüzey) veya sentetik kağıda baskı yapılarak lenticular materyaline laminesi yapılabilir.

Lenticular baskı, plastik tabaka ve farklı açılardan bakıldığında değişen görüntü bölümleri olmak üzere iki ana elemandan oluşur. Plastik tabaka, değişen görüntü bölgelerini gözün görmesine olanak sağlayan bir dizi paralel lensten oluşmaktadır ve lens bakış açısına bağlı olarak tabakanın baskı yapılmayan yerine monte edilmiştir. Değişen görüntü ise bilgisayar yardımıyla farklı açılardan bakılınca yalnız bir tanesi görülecek şekilde kombinasyonlardan oluşturulur. Baskı görüntüleri değişik renk ve kalınlılardaki binlerce noktadan oluşur. Görüntü bir mesafeden bu noktalar tarafından sağlanırken, görüntülerin oluşturulması için kesintisiz tonlarla bu noktalar birleştirilir. Yüksek kaliteli iki boyutlu görüntülerde ve posterlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ancak, üç boyutlu şekiller veya çevrilerek oluşturulan animasyonların kullanımı yaygın değildir. Bunların yaygınlaştırılması, lenticular baskının daha çok tanıtılması ve kullanılması ile mümkündür.

Lensler, görüntünün aralıkları ile doğru bir şekilde hizalanır, böylece her şeridin yansıyan ışığı biraz farklı bir yönde kırılır, ancak aynı orijinal görüntüden çıkan tüm piksellerden gelen ışık aynı yönde gönderilir. Sonuç olarak, baskıya bakan tek bir göz tek bir bütün görüntü görür, ancak iki göz farklı görüntü görerek 3D algılamaya yol açar.

FOTOĞRAF ÇEKİMİ

Lenticular 2D baskı ya da 3D baskı için ayrı ayrı foto hazırlama yöntemi izlenir. Her bir foto en az 600 dpi olmalıdır. 2D baskı için farklı çekilmiş iki fotoğraf yeterli olacaktır. Ancak 3D lenticular baskı için fotoğraf çekme tekniği biraz farklıdır. Bunun için üç yöntem vardır: Birincisi çekilmiş herhangi bir resmin lenticular yazılım sayesinde sanal olarak 3D’ye çevrilmesidir. İkincisi photoshop yazılımında katman arasındaki yükselti farklarını vererek elde edilen derinlik yöntemidir. Üçüncüsü ve daha etkin olanı ise çekilecek fotoğrafın farklı açılarla çekilerek lenticular yazılıma yüklenmesi ve işlenmesiyle mümkündür.  Bu yöntemde objenin, fotoğraf makinesine mesafesi ve çekilme açısı ile lensin kalınlığı da önemlidir. Fotoğraf çekmek için birden fazla lense sahip makinalar ve kaydırma rampaları kullanılabilmektedir.

YAZILIM

Lenticular baskı tekniğinde kullanılmak üzere çok fazla sayıda yazılım mevcuttur. Photoshop bu yazılımlardan biri olabileceği gibi, özellikle lenticular baskı için hazırlanmış yazılımların kullanılması daha sağlıklıdır. Bu yazılımlara örnek olarak 3D Photo Maker, LCK, Promagic, Human Eyes Capture 3D vb. sayılabilir. Bu yazılımlarda çekilen fotoğrafların 3D dizilimleri veya gerekiyorsa 2D – 3D dönüşümlerin hesaplanması işlemi yapılabilmektedir. Ayrıca lens üzerine yapılacak baskılar için mercek (pitch) kalibrasyonu yine bu yazılımlar sayesinde kolaylıkla yapılabilmektir.

KULLANILAN BASKI MAKİNELERİ

Baskı işlemi için iki ayrı teknoloji mevcuttur. Birincisi lenticular yazılımı aracılığıyla üretilmiş fotoğrafın kâğıt üzerine basılmasıyla yapılır. İkinci ise direkt lens üzerine baskı yapılan yöntemdir. 

Kâğıda baskı yöntemi için en az 2400 dpi (baskı büyüklüğüne göre değişir) çözünürlükte baskı yapabilen bir baskı makinesi gereklidir. İyi kalite lenticular sonuç için ofset baskı tercih edilmelidir. Baskı makinesinde basılan fotoğraf lensle buluşturulduktan sonra soğuk laminasyon makinesiyle birbirlerine yapıştırılarak işlem tamamlanır. %99 oranında kalite sağlanır. Bu baskı tekniğinde mercek (pitch) ayarı son derece önem arz etmektedir. 

İkinci yöntemde ise; lens üzerine direkt baskı yapabilen baskı makinesi kullanılır. Bu makineler ultraviyole (100-380 nm) dalga kullanarak direkt lens dokusuna fotoğrafı işlemektedirler. Genelde 4 ya da 6 renkli makinelerdir. Yazılımdan alınan fotoğraflar dolayısıyla pitch ayarı otomatik olarak yapılmakta ancak kalitede %20 civarında bir kayıp olmaktadır. Ayrıca daha pahalı bir sistemdir.

KULLANILAN BASKI MALZEMESİ

Lenticular, iki boyutlu olan bir resmin, üç boyutlu veya hareketli olarak algılanmasını sağlayan bir materyaldir. Lenticular materyaller genellikle plakalar halinde üretilmektedir. Ancak rulo formlarında da üretim yapılabilmektedir. Genellikle lensler PET (polyethyleneterephthalate) malzemeden üretilmektedir. Son kullanıcılar için üretilmiş birçok lenticular materyal bulunmaktadır. Bunlar PVC, APET, akrilik ve PETG kullanılarak üretilmektedir. Piyasada en çok kullanılan ham madde PETG ve APET’dir.

Lenste en önemli konu lpi olarak verilen her bir inç kareye düşen lens sayısını gösteren kavramdır. Lpi seçilirken yapılacak baskıya göre seçilmelidir. Lpi değeri arttıkça baskıdaki çözünürlük daha önemli hale gelmektedir. Lpi 70, genel olarak her baskı için uygun kabul edilen değerdir. Lenticular malzemeler, 20 lpi, 40 lpi, 50 lpi, 60 lpi, 62 lpi, 75 lpi, 100 lpi, 150 lpi, 200 lpi olarak üretilmektedir.

Lpi değeri 3D fotoğraf çekme için bir kriter olarak da kullanılır. Yapılacak baskının çözünürlüğü kaç dpi ise, lpi değeriyle oranlayarak çekilmesi gereken toplam fotoğraf sayısı hesaplanabilir. Basılacak görsel 300 dpi ve kullanılan lens 50 lpi ise 3D efekt elde edebilmek için, çekilecek fotoğraf sayısı 300/50= 6 adet olarak bulunur. 3D olarak foto çekimi için mesafe ayarı ise; objeyle fotoğraf makinesi arasındaki mesafenin 12 ya da 15’te biri kadar olmalıdır. Ayrıca lensin kalınlığı ve izleme mesafesi de özellikler arasında sayılır. Lensteki diğer bir konu ise lensin yönüdür. Dikey (3D efekt için) ya da yatay (animasyon için) sıralanmış olarak lensler mevcuttur. Yapılacak baskının tipine ya da kullanılacak alana göre lens yönü seçilmelidir.

KULLANIM ALANLARI

Lenticular baskı teknolojsi, basılmış pazarlama görüntülerine boyut veya hareket ekleyebileceğiniz bir işlemdir. Hediyelik eşya ve promosyon ürün alanlarında kullanılmaktadır. Promosyon ürünlerinde ofset baskı ile lenticular malzemenin direkt düz yüzeyine baskı gerçekleştirerek üretim sağlanabilmektedir. Ayrıca yüksek çözünürlüklü fotoğraf baskı makineleri ile kağıda baskı alınarak, lenticular lense lamine edilmektedir.

Geniş format lenticular baskılar ise otobüs durakları, billboardlar, panolar gibi açık hava reklamcılığının birçok alanında kullanılmaktadır. Genellikle plaka ölçüleri 120x240cm olmakla birlikte birden çok plaka bir araya gelerek daha büyük ölçülerde üretim gerçekleşebilmektedir. Son zamanlarda gelişen teknoloji ile birlikte UV inkjet baskı makinaları ile yüksek hacimli, düşük üretim maliyetleri ile 3D lenticular ürünleri üretilebilmektedir.

Serra Arslan

KAYNAKÇA

Şahin,C., Köse, E., Şeker,U. (2007) Lenticular Baskı Tekniği. . 2.Uluslararası Matbaa Teknolojileri Sempozyumu. İstanbul, Türkiye, 265-270.

https://www.3dbaski.net Erişim Tarihi 8 Temmuz 2020

https://3dadworks.com Erişim Tarihi 8 Temmuz 2020

https://www.boranreklam.com Erişim Tarihi 8 Temmuz 2020

http://www.3dlenticularbaski.com Erişim Tarihi 8 Temmuz 2020