Leonardo Da Vinci ve Eserlerindeki Sembolizme Psikanalitik Bir Bakış

Leonardo Da Vinci ve Eserlerindeki Sembolizme Psikanalitik Bir Bakış

Freud’a göre “Leonardo Da Vinci herkesin uyuduğu bir karanlıkta erken uyanmış bir adamdı”. Sanat dünyasına sayısız eser bırakıp “Rönesans Adamı” olarak anılan Leonardo’nun eserlerini anlamak için öncelikle hayatı hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.

Leonardo, hemen hemen herkesin bildiği Vinci adını 1452 yılında Floransa yakınlarındaki doğduğu Vinci kasabasından almıştır. Aralarında evlilik bağı bulunmayan zengin noter bir babanın ve genç bir köylü kızı annenin ilk çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Babası ve üvey annesiyle yaşamaya başlayan Leonardo’nun annesi de bir süre sonra bir evlilik yapmış böylelikle Leonardo hiçbir zaman aralarının iyi olmadığı 17 kardeşli geniş bir aileye sahip olmuştur. Leonardo’nun karmaşık bir aileden gelmesi gibi annesiyle kurduğu ilk ilişkinin de hayatı ve eserleri açısından önemi bir hayli büyüktür.

Leonardo Da Vinci Otoportre (Leonardo Da Vinci)

Leonardo Da Vinci Otoportre

Lenardo’nun hayatı boyunca zıtlıkların yer alması dikkat çekicidir. Önceleri hem öz hem de üvey annesi tarafından büyütüldüğü karmaşık bir annelik kavramına sahipken, öz annesi kadar sevdiği üvey annesini 5 yaşında kaybettikten sonra amca ve dedesiyle yaşamaya başlamıştır. İki genç kadının anneliğine sahipken erken gelişim dönemi içinde hem kadın figürü hem de anne sevgisinden uzak kalmıştır.

Leonardo’ya ait bilgilerin çoğu biyografi yazarı Giorgio Vasari ve Freud’un 1910 yılında yazdığı Leonardo Da Vinci: Çocukluğuna Dair Bir Anı adlı yazısından öğrenilmiştir. Vasari’ye göre henüz küçük bir çocukken çizimler yapmaya başlayan Leonardo’dan bahsederken söylenmesi en uygun söz “insani olan hiçbir şeyin ona yabancı ya da alışılmadık gelmediğidir”. Leonardo ressam, heykeltıraş, mimar, mühendis gibi unvanlara sahip olmuş, aynı zamanda fizik, biyoloji, matematik ile de ilgilenmiştir. 18 yaşında Verrocchio Atölyesi’ne girmiş ve ilk siparişlerini aldığı andan itibaren sanat dünyasında bazı şeyler sonsuza kadar değişmiştir.

Vasari’ye göre hocası Verrocchia “Bir çocuğun kendisinden daha iyi resmedilmesi karşısında allak bullak olur ve bir daha eline fırça almaz”.

Matematik çalışmaları (Leonardo Da Vinci)

Matematik Çalışmaları

Mimarlık Alanında Yaptığı Bir Eskiz (Leonardo Da Vinci)

Mimarlık Alanında Yaptığı Bir Eskiz

Rahimdei Fetüs ( The fetus in the womb)  (Leonardo Da Vinci)

Rahimdeki Fetüs (The fetus in the womb) 1510-1513

Leonardo 20 yaşındayken adını ressamlar locasına yazdırmış, yarışmalarda jürilik yapmış, birçok kişiyi etkilemiş ve maddi açıdan büyük güce sahip olmuştur. 1492’de Floransa’dan Milano’ya gitmiş ve Milano Dükü ile tanışmıştır. Dükün hizmeti altına girmiş ve sarayda 18 yıl boyunca sayısız eser vermiştir. 18 yıllık saray hizmetinin sonunda maddi kısıtlılıklardan dolayı ödeme alamamış ve sarayı terk etmek zorunda kalmıştır. 1499’da hem parasız kalmış hem de eserlerinin eskisi kadar ilgi görmediği bir sürece girmiştir. Bu süreç erken çocukluk döneminde yaşadığı zıtlıklar açısından benzerlik taşımaktadır.

Leonardo’nun günümüze ulaşan çok fazla eseri kalmamıştır. Savaş yıllarında tabloları un çuvallarında saklandığından dolayı birçok eseri kaybolmuş veya hasar görmüştür. Bu eserlerden biri de herkesçe bilinen Mona Lisa’dır. Mona Lisa’ya ait birçok teori olsa da öyle görünüyor ki gerçekte ne olduğunu bilen sadece Leonardo’nun kendisi.

 (Leonardo Da Vinci)

Mona Lisa 1503 -Louvre, Paris

Birçok sanat tarihçisi ve sanat eleştirmenine göre Mona Lisa’nın kim olduğu farklılık göstermektedir. Bazı kaynaklar Mona Lisa’nın Leonardo’nun annesi olduğunu, bazı kaynaklar hizmetinde çalıştığı bir dükün eşi olduğunu söylerken, aslındaçırağını veya ayna karşısında kendisini çizdiğini belirten kaynaklar da mevcuttur.

 (Leonardo Da Vinci)

Salai’nin Portresi (Portrait of Salai) 1495-1500

Sanatçılarının eserlerine gizli anlamlar saklamaları elbette yeni bir davranış değildir. Ancak Leonardo’nun eserlerinde sadece dini tasvir değil yine kendi psikolojik süreçlerince de anlam taşıyan semboller vardır. Tablonun detayları incelendiğinde Leonardo’nun hayatındaki zıtlıkların sembolik olarak eserde yer aldığını görmek mümkündür.

Mona Lisa’nın ağız bölgesine odaklanıldığında ambivalent bir gülüşe sahip olması, gülümsemenin var yok arasında olması ve çene yapısının hem feminen hem maskülen özellikler taşıması, Leonardo’nun eserlerinde bu zıtlıklardan beslenmesine örnek niteliğindedir. Mona lisanın yüzünün simetrik yansımasına odaklanıldığında sağ profilden daha feminen soldan ise daha maskülen özellikler barındırması bahsedilen zıtlıklara örnek gösterilebilir.

Freud’a göre Mona Lisa’nın belirsiz gülüşü Leonardo’nun çocukluğunda bir hayli düşkün olduğu annelerine karşı beslediği cinsel arzu ve fantezilerin babası yakalanmasıyla son bulacağına yönelik taşıdığı kaygısını sembolize etmekteydi.

 (Leonardo Da Vinci)

Mona Lisa Gülüş Detayı

Birçok kaynağa göre Leonardo’nun Mona Lisa’yı hiçbir zaman satmak istemediği, gittiği yerlerde yanında taşıdığı ve çalınmasından korktuğu için onu yatağının altında sakladığı bilinmektedir. Psikanalitik kuram içerisinde değerlendirildiğinde annesine ait olduğu iddia edilen bir çizime karşı duyduğu bağlılığı gizlemesinin, eserin ondan çalınmasının ve bu çalınmaya yönelik kaygı duyduğu için yatağında saklamasınınkurama ait ödipal içeriklerce benzerlik taşıdığı düşünülebilir.

Mona Lisa’nın kaşlarının olmaması, masküen bir çene yapısına sahip olması ve Leonardo’nun yaklaşık 20 senesini birlikte geçirdiği ve eşcinsel ilişkileri bulunduğu iddia edilen çırağı Salai’ye benzemesi sebebiyle tepki almıştır.

Daha önce sübyancılık ile suçlanan Leonardo’nun kendinden oldukça küçük bir erkek çırağı çizmesinin bu söylentilere yol açacağını düşündüğü için Mona Lisa’ya alt bedeni çizerken ellerini göğsün altında birleştirmiş ve gebeliği sembolize ettiği düşünülmüştür. Freud’a göre Leonardo bilinçdışında anne ilgisine duyduğu bağlılığı aktarabileceği bir nesneye ihtiyaç duyuyordu, bu nesnenin Mona Lisa olması pek şaşırtıcı olmayacaktır.

 (Leonardo Da Vinci)

Mona Lisa El Detayı

(Leonardo Da Vinci)

Salai ve Mona Lisa Anangramı

Birçok sanat eleştirmeni çırak Salai ve Mona Lisa’nın çizimlerinin anagramı (birleştirilmiş biçimini) dikkate aldığında benzerlik taşımaları üzerine Mona Lisa’nın Salai olduğu teorisini desteklemektedir. Mona Lisa’nın harflerinin yeri değiştirildiğinde elde edilen Mon Salai, Fransızca “Benim Salaim” anlamına gelmektedir. Ölümünden sonra vasiyetinde Mona Lisa’yı “küçük seytanım” diye sevdiği Salai’ye bırakması bu teorilerle örtüşmektedir. Bu da Freud’un Leonardo’nun cinselliği üzerine yaptığı analizleri pasif bir homoseksüellikle tanımlamasını ilgi çekici hale getirmektedir.

Leonardo’nun birçok eserinde hem dini hem de kişisel sembollere usta bir şekilde yer verdiği başka bir detay ise üç rakamıdır. Eserlerinde üçü sık kullanan Leonardo için üçün anlamı kesin olarak bilinmemekle birlikte birçok eserinde dikkat çekmektedir. Eserlerindeki figürleri üçgen konumlandırması, primidal çizim tekniğini kullanması, benzer figürlerin üçer kez çizilmesi veya perspektifte üç boyutu sık kullanması gösterilebilecek bazı örneklerdendir.

Bu örnek St. Anne, Madonna And Chıld eserinde aile ilişkileri bakımından değerlendirildiğinde büyük anne, anne ve bebek şeklinde üç kuşağın yer alması, dini sembollere göre değerlendirilirse baba, oğul ve kutsal ruha ait üçleme olarak görülebilir.

(Leonardo Da Vinci)

The Virgin and Child with St. Anne 1503-Louvre Paris

Freud’a göre de Leonardo’nun analiz edilmesi gereken bir diğer eseri The Virgin and Child with St. Anne’dir. Eserin sembolizmi değerlendirildiğinde Leonardo iki kuşaktan farklı anneler tarafından büyütülen ve korunan İsa’yı resmetmiştir. Freud’a göre bu eser sadece dini tasvir değil, aynı zamanda iki anne tarafından büyütülen Leonardo’nun kendisidir.

(Leonardo Da Vinci)

The Virgin and Child with St. Anne Detay

Sanat tarihi açısından en önemli eserlerinden biri olan Last Supper (Son akşam Yemeği) incelendiğinde üç detayı daha net görülebilir. O güne kadar İsa’ya secde etmeyi ifade eden İsa üzerine kapanış bu eserde ters kapanış olarak karşımıza çıkmaktadır.

(Leonardo Da Vinci)

The Last Supper (Son Akşam Yemeği) 1490- Santa Maria delle Grazie, Milano

Eserdeki figürlerin İsa’dan uzaklaşarak diğer yöne kapanmasıyla hem vurgu İsa üzerine yapılmış hem de masa çevresinde üç ayrı grup oluşturulmuştur. Benzer şekilde temeli Bizans sanat anlayışından geldiği düşünülen kutsal kimliklerin başına hale ekleme geleneği bu eserde uygulanmamış ancak İsa’nın arkasına eklenen üç pencere ile kutsal ışık detayı sembolik olarak verilmiştir. Perspektif açısından oldukçaönemli sayılan Last Supper’ın yanal duvarlarından ise sadece üçü çizilmiştir.

(Leonardo Da Vinci)

The Last Supper (Son Akşam Yemeği) Işıklandırma Detay

(Leonardo Da Vinci)

Yüksek Rönesans Öncesi İsa Işıklandırma Detayı (Jesus Opens the Eyes of a Man Born Blind, Duccio 1311)

Savaş yıllarında tasarladığı silahlar, saray yıllarında çizdiği tablolar ve kilise kontrolünde yaptığı kadavra çalışmaları gibi birçok alanda sayısız uğraşa rağmen dünyaya sanatın hakkını veremediğini, Tanrı’nın ona bahşettiği yeteneği kullanamadığı, Tanrı’yı utandırdığını ve sanatını tamamlayamadan öleceği için mutsuz olduğunu söylemiştir.

Büyük bir melankoli ile hayata gözlerini yumarken ardından gelen birçok kişiyi ise yeni bir çağa uyandırmıştır.

Kaynakça:

  1. Freud, S. (1985). Leonardo da Vinci and a memory of his childhood. In: Art and Literature. (pp.151-231). London: Penguin Books.
  2. Freud, S. (1979). Case Histories 2. (pp. 227-366) London: Penguin Books.
  3. “Mona Lisa – Portrait of Lisa Gherardini, wife of Francesco del Giocondo”. Musée du Louvre. Archived from the original on 30 July 2014. Retrieved 11 March 2012.
  4. “The Mona Lisa” (PDF). Metropolitan Museum of Art. Retrieved 2018-01-08.
  5. http://www.srilankaguardian.org/2010/01/leonardo-da-vincis-art-in.html
  6. Giorgio Vasari Lives of the Artists: giotto, masaccio, fra filippo lippi, botticelli, leonardo, raphael, michelangelo, titian (1550)
  7. Leonardo da Vinci Gabriel Seailles 2009 Yapı Kredi Yayınları.
YAZAR BİLGİSİ
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.