Psikolojik Sağlamlık

03.10.2018
Psikolojik Sağlamlık

 

Çevrenizdeki insanlara baktığınızda başlarına gelen olaylara fazla tepki verdiklerini ya da çok umursamaz davrandıklarını düşündüğünüz olmuştur. Kendinize baktığınızda bile hayatınızın bir döneminde zor atlattığınız bir durumu daha sonra kolaylıkla aşabilmişsinizdir. İşte bu durum bireylerin psikolojik sağlamlıklarıyla ilgilidir.

Sosyal bir canlı olan insan, ihtiyaçlarının karşılandığı doğal çevresi ve karakterini, kişiliğini geliştirdiği sosyal çevresi ile birleşerek hayatını devam ettirmektedir. Ancak insanın karşısına, sevdiği bir yakınını kaybetmesi, tedavisi mümkün olmayan bir hastalığa yakalanması, işine son verilmesi, doğal afete maruz kalması, ailesinin parçalanması gibi birtakım problemler çıkmaktadır. Bahsi geçen problemler ve benzeri olaylar karşısında insan kendini koruyacak durumda değil ise, psikolojik ve fiziksel olarak sorunlar yaşamaya başlar. Buna karşın, başına gelen kötü olaylara rağmen hayatına sağlam bir şekilde devam eden insanlar da vardır.

Psikoloji, psikiyatri ve psikolojik danışmanlık alanlarında, insanların bu zor durumların altından kalkabileceklerine ilişkin görüşler, kendini toparlama gücü (resilience) kavramı üzerinde durur (Terzi, 2016). Resilience kavramı tek başına dayanıklılık, direnç, elastikiyet anlamına gelirken psychological resilience kendini toparlama gücü, psikolojik sağlamlık anlamlarına gelmektedir. Latince resiliens kökünden türeyen psikolojik sağlamlık “zor şartlar içerisinde olumlu ve şaşırtıcı başarılar kazanma ve ekstrem durumlara adapte olma becerisi” olarak tanımlamıştır. (Fraser, Richman ve Galinsky, 1999, s.136) Bu kavramı hacıyatmazlara benzetmek mümkün. Aldığı darbe ile sallanan ancak yıkılmadan eski haline dönebilen hacıyatmazlar, yaşadığı olumsuz durumu yıkılmadan atlatabilen insanlar için yakın bir benzetmedir.

Psikolojik sağlamlık kavramı ilk olarak Amerika’da ortaya çıkmıştır. 1950’li yıllardan sonra, zor şartlar altında hayatını sürdüren kişilerin bu güçlüklerin altından kalkmasını ve bu süreçte sosyal ve duygusal uyumsuzluk göstermeyenleri tanımlamak için ayakta kalanlar (survivor) kavramı kullanılmıştır. Ancak geçen zaman içerisinde, yaklaşık olarak 1960’lı yıllarda, psikolojik sağlamlık aynı anlama gelecek şekilde bilimsel çalışmalarda görülmeye başlanmıştır (Tarter ve Vanyukov, 1999, akt. Oktan, 2008).

Psikolojik sağlamlıkta birey dışında var olan ve bireyin başına gelen olaylar ile savaşmasına yardımcı olan bireysel ve dışsal koruyucu faktörler vardır.

Bireysel koruyucu faktörler kısaca şu şekilde ifade edilebilir: benlik saygısı, özgüven, kişisel farkındalık ve kendini kabul etme, yaşam hedeflerinin olması ve gelecek için olumlu beklentiler, iyimserlik ve umut, sosyal yetkinlik, iç denetim odağı, etkili problem çözme becerileri, akademik başarı ve tabi ki sağlık düzeyi.

Dışsal yani çevresel koruyucu faktörler ise: destekleyici anne-baba, iyi aile ilişkileri, akran/arkadaş desteği, etkili sosyal aktiviteler olarak sıralanabilir. Bu kısımda asıl önemli olan nokta, bahsedilen koruyucu faktörlerin, mevcut durumdaki olumsuz koşul ya da riski nasıl ve ne ölçüde azalttığı, ortadan kaldırdığı veya önlediğinin tespit edilmesi ve buna göre hareket edilmesidir.

Koruyucu faktörler arasında önemli bir yere sahip olan benlik saygısı, bireyin kendini genel anlamda değerli hissetmesi anlamına gelmektedir. Bu durum özgüven ile birleştiğinde kişinin olumsuz durumlardan daha kolay çıkmasını sağlamaktadır.

Diğer önemli bir nokta ise denetim odağıdır. Denetim odağı bireylerin hayatlarında iyi ya da kötü olaylara neyin sebep olduğuna dair inançları ve bu olaylar üzerinde ne derece denetime sahip olduklarıyla ilgilidir. Eğer bireyler yüksek seviyede içsel denetim odağına sahip ise, yaşadıkları olayların temelinde kendi davranışlarının etkisi olduğuna inanırlar. Bu bireyler, davranışları üzerinde daha çok denetime sahiptirler ve kendi çabalarının kendilerine daha çok başarı sağlayacağına inanırlar. Ancak yüksek seviyede dışsal denetim odağına sahip bireyler ise, hayatlarındaki olaylar üzerinde kendilerinden daha güçlü olan başka insanların, şansın ya da kaderin etkili olduğuna inanırlar (Karaırmak ve Çetinkaya, 2016). Denetim odağı bireylerin olayları yorumlama şeklini etkilediği gibi, olayların altından kalkma şeklini de etkilemektedir.

Utah Üniversitesi profesörü Glenn Richardson (2002) psikolojik sağlamlık kavramını üç adımda ifade etmeye çalışmıştır. İlk adımda, psikolojik sağlamlık özellikleri olarak isimlendirilen koruyucu faktörler açıklanmıştır. İkinci adım ise psikolojik sağlamlık sürecidir. Bu adım ise, bireyin yaşadığı travmatik olayların üstesinden gelebilmesi sonucunda koruyucu faktörlerin geliştirilmesini içerir. Son adımda, yani üçüncü adımda, bireyin sahip olduğu potansiyel güçlerin ortaya çıkması ve bunun farkındalığını sağlayacak olumsuz tecrübeden sonra, bireyin gelişme gösterdiği ve yaşadığı tecrübe ile kendini gerçekleştirmek için bir yol katettiği açıklanır. Söz edilen bu son adım, doğuştan gelen sağlamlık şeklinde ifade edilir.

 

KAYNAKÇA

Fraser, M. W. ve Richman, J. M. ve Galinsky, M. J. (1999). Risk, protection, andresilience: Toward a conceptual frame work for social work practice. Social Work Research, 23(3), 131-143.

Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik Sağlamlık, Risk Faktörleri Ve Koruyucu Faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26).

Karaırmak, Ö. ve  Çetinkaya, R. S. (2011). Benlik saygısının ve denetim odağının psikolojik sağlamlık üzerine etkisi: Duyguların aracı rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi4(35).

Oktan,V. (2008) Üniversite Sınavına Hazırlanan Ergenlerin Psikolojik Sağlamlıklarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, Türkiye

Richardson, G. E. (2002). Themeta theory of resilience and resiliency. Journal of clinical psychology58(3), 307-321.

Terzi, Ş. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik Dayanıklılıkları Ve Algıladıkları Sosyal Destek Arasındaki İlişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(29).

YAZAR BİLGİSİ
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.