TARİHTE AZ BİLİNEN ÜÇ ÖNEMLİ BİLİMSEL DENEY

10.02.2019
TARİHTE AZ BİLİNEN ÜÇ ÖNEMLİ BİLİMSEL DENEY

’Umarım bunlar insanın becerisi ve dehasının örnekleri olarak okunur, her deney kendine özgü özelliği ile bir sanat yapıtı gibi görülür.’’ Rom Harré

1. Civciv Embriyolojisi, Aristoteles

Aristoteles, çocukluğundan itibaren doktor olan babasından tıp ve biyoloji konularında eğitim almış, bilinen önemli filozoflardandır. Bunun yanı sıra Darwin ile birlikte en büyük biyologlar arasında da yeri vardır. Nitekim organik formlar üzerine sistematik gözlemde bulunmuş ilk kişiler arasında Aristoteles yer alır. Organik formlara ilişkin Historia Animalium isimli ayrıntılı bir eserin de sahibidir.

Aristoteles civciv embriyosunun büyümesini, kalbinin atışını ve kalbin diğer organlardan önce oluşumunu tanımlamıştır. Hatta bu gözlemleri ‘’ruhun veya aklın merkezinin kalp olduğu fikri’’nin ileri sürülmesine sebep olmuştur. Aristoteles erkeklik ve dişiliğin niteliğini, üreme organlarının yapı ve işlevini, yumurtlama ve yavrulama olaylarını, spermin oluşumunu, farklı hayvan türlerindeki çiftleşme biçimlerini ve üreme ile gelişime ilişkin diğer bütün yönleri tartışarak üreme biyolojisinin temellerini atan kişidir. Civcivlerin embriyonik gelişim aşamalarını Aristoteles’in Historia Animalium adlı eserinden okuyabilirsiniz.

2. Etkilenimin Koşulları, Konrad Lorenz

Hayvanların doğal ortamda ve normal yaşamlarına müdahale etmeden gözlenmesi, uzun zaman boyunca doğa tarihçilerinin ve meraklılarının uğraş alanına giriyordu. Darwin’in hayvanların doğal davranışı üzerine yaptığı çalışmalar, bu uğraşa bilimsel bir biçim kazandırsa da Darwin’in atladığı önemli bir nokta vardı: Hayvanların temel davranışlarının kafes ortamında gözlenmesinin yanlışlığı. Lorenz, hayvan davranışlarının yabanıl ortamda gözlenmesi konusunda büyük adımların atılmasındaki önemli bir etolojisttir.

Heinroth’a göre yeni doğan kaz yavrusu tam olarak gördüğü ilk şeyi annesinin görünümü olarak kabul eder. Lorenz’in başarısı bu olgunun evrelerini sistematik deneylerle ortaya çıkarmaktı ve ilk bulguları da etkilenimin temelini oluşturmuştur. Çeşitli türleri karşılaştırarak ‘’belleğe kazınan nesnenin, kuşun hayatı boyunca ancak belirli bir dönem korunabileceğini’’ göstermiştir.

    Şunu da belirtmek isterim ki, Lorenz etkilenimi keşfetmedi. Ama Lorenz’in deney ve gözlemleri, farklı davranışsal alışkanlık nesnelerinin hayvan yavrularını etkilemesi ve bunun zamanlamasına ilişkin iki rakip hipotez arasında seçim yapmayı sağlamıştır.

3. Bitkilerde Özsu Dolaşımı, Stephen Hales

Stephen Hales atlar, kurbağalar ve köpekler üzerinde yaptığı uzun deney dizileri sonrasında kan damarları sisteminin birçok özelliğini ortaya koyan fizyolojisttir. Hales kan yollarının haritasını çıkarmış, kan basıncının hidrodinamik koşullarını ve her bölümün akış özelliklerini keşfetmiştir. Hales’in deneyleri bununla sınırlı kalmamış, bitki fizyolojisinde önemli adımlar atarak bitkilerin su ekonomilerini neredeyse tamamıyla açıklığa kavuşturmuştur. Yaptığı pek çok çalışmayla, ne kadar kalp hakkındaki bilgilere katkıda bulunsa da, kamuoyunun da dikkatini çekmeyi başarmıştır.

Thomas Twining’in hakkında yazdığı dizeler:

Yeşil Teddington’un sessiz münzevisi
Filozofluk denince çıkarır sesini
Çoban Stephen Hales çıkınca çayıra
Dalar gider ayrıktaki çiğ damlasına
Sürüde ne it bıraktı ne de kısrak
Soydu kurbağanın derisini vırak vırak
Âşıktı tabiata, kanıtladı hizmetiyle
Kâh hizmetiyle, kâh eziyetiyle

Kaynakça ve İleri Okuma

1. Harre, R. (1998). Büyük Bilimsel Deneyler. (Sinan Kılıç, Çev.). (ss.27-35, 55-71). Tübitak Yayınları, 2005.

2. Ronan, C. A.. (2003). Bilim Tarihi: Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi. (Ekmeleddin İhsanoğlu, & Feza Günergun, Çev.). Tübitak Yayınları.

3.  Aristoteles. (1910). Historia Animalium. (D.W. Thompson, Çev.). Londra: Oxford Üniversitesi Basını.

4.  Allan, D.G.C., & Schofield, R.E.. (1980). Stephen Hales: Scientist and Philanthropist. Londra: Scolar Press.

5.  Lorenz, K. (1970). Studies in Animal and Human Behaviour.(Cilt 1). (Robert Martin, Çev.). Harvard Üniversitesi Basını.

YAZAR BİLGİSİ
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.