TÜRKİYE’DE ÇAĞDAŞ CAMİ MİMARİSİNDE EĞİLİMLER: MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ CAMİ VE KÜLTÜR MERKEZİ

16.09.2019
TÜRKİYE’DE ÇAĞDAŞ CAMİ MİMARİSİNDE EĞİLİMLER: MARMARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ CAMİ VE KÜLTÜR MERKEZİ

Bu çalışma, güncel modern camilerden biri olarak kabul edilen Marmara Üniversitesi  İlahiyat Fakültesi Cami ve Kültür Merkezi kompleksini yapıya ait fotoğrafları da göz önünde bulundurarak anlatmaktadır. Yazı bu doğrultuda, “arka plan olarak geleneğe karşı yeniliğin, biçimsel olarak ise klasiğe karşı modernliğin mümkün olup olmayacağı” sorusunu sormaktadır. Bu soruyu çağdaş cami mimarisinin, günümüz şartları ve teknolojisiyle yeniden üretilme çabasının ardından geçirdiği değişim süreci üzerinden cevaplamaya çalışmaktadır.

GİRİŞ

1980’lerde inşa edilmiş ve yapılan testler neticesi statik olarak güvenli olmadığı gerekçesiyle yıkılan caminin yerine yeni bir cami yapılması söz konusu olduğunda gündeme gelen ilk husus caminin üslubu olmuştur.

 Ülkemizde cami üslubu üzerine tartışılırken maalesef ideolojik bakış açısı, gerçeklerin önüne geçmektedir. Bir taraf; geleneğe karşı yeniliği savunurken caminin kullanıcısı olanların hissiyatını göz ardı etmekte, diğer taraf; geleneğe sahip çıkma adına şekilci bir bakışa saplanıp kalmakta, o şekli ortaya çıkaran fikri, medeni ve kültürel arka planı ıskalamaktadır. Mimarlık camiasında, geleneği ve onun getirdiği yerel verileri keşfetme ve günümüz şartları ve teknolojisiyle yeniden üretme çabası yerine, bu durumun tenkit düzeyinde kaldığı görülmektedir. Bu durum da cami mimarisini ileriye taşımak yerine kamuoyunda tamamen anlamsız ve ideolojik temelli bir “klasik cami-modern cami” tartışmasına zemin hazırlamaktadır. Bu durumla şekillenen mimari, mimarlık ve sanat tarihçisi Doğan Kuban’ın şu sözleriyle özetlenebilir. “Politika konusu olan her yapı bir sanat yapıtı olarak değil bir politik tartışma konusu olarak ele alındığı zaman, tartışma sanat kültürü açısından anlamını yitirir.” ( Kuban, 2012)

2. CAMİNİN KÜNYE BİLGİLERİ VE KONUMU  

Proje tipi olarak cami ve kültür merkezinden oluşan bir kompleks olarak tasarlanan 8,500 m²  arsa alanı ve 30,000 m² toplam inşaat alanına sahip olan yapı, mimar Muharrem Hilmi Şenalp tarafından tasarlanmış olup 2012-2015 yılları arasında inşa edilmiştir.  Cami ve kültür merkezi tanıtılırken genelden özele bir sıra izlenme kaydıyla ilk olarak konumundan bahsetmek gerekirse; yapı İstanbul, Üsküdar’da yer almaktadır. Hemen yanındaki Capitol Alışveriş Merkezi ve yakın çevresindeki merkezi iş alanlarıyla ve yine yanındaki İlahiyat Fakültesi sebebiyle gün içerisinde vakit namazlarında cemaat sayısı oldukça fazladır. Aynı zamanda Karacaahmet Mezarlığı’na yakın olması nedeniyle geniş katılımlı cenaze namazlarının da kılındığı İstanbul’un en yoğun kullanılan camilerinden biridir. (Görsel 1)

Görsel 1 : Kuzeyindeki Mahir İz Caddesi ve güneyindeki Nuhkuyu Caddesi kesişiminde yer alan cami kompleksi ve yakın çevre yapılarını gösteren hava fotoğrafı

  • 1-İlahiyat  Fakültesi
  • 2-Cami Kompleksi
  • 3-Capitol Avm

Görsel 2 : Caminin vaziyet planı

3. CAMİNİN MEVCUT DURUMU VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ

3.1 Proje Hakkında Bazı Sayısal Bilgiler  

  • Cami İç Çapı              :  35,1 m
  • Kubbe Yüksekliği      : 34,7 m
  • Minare Yüksekliği      :  57,8 m
  • İnşaat Oturum Alanı : 6733 m2
  • Toplam İbadet Alanı : 2385 m2  (2 katı 1018,5 m² olmakla beraber, 174 m²’den 2 adet mahfil   katı ile)
  • Cami Kapasitesi         : 3600 kişi
  • Konferans Salonu       : 270 kişilik
  • Sinevizyon Odaları     : 7 adet 
  • Kitap-Kafe                 : 270 m2   
  • Avlu                            : 8230 m² (Üzerinde havuz, şadırvan ve ışıklıkların bulunduğu  plaza ile)
  • Sert Zemin                  : 3401m2
  • Yeşil Alan                   : 1736 m2

3.2 Cami-Avlu İlişkisi

Cadde kotlarından üst kotta yer alan cami için, ana ibadet mekanına erişim kuzeyindeki Mahir İz Caddesi ve güneyindeki Nuhkuyusu Caddesi’nden merdiven ve rampa aracılığıyla gerçekleşmektedir. Sirkülasyon araçlarının ardından geniş bir ön avlu yer almaktadır. Ön avluda bodrum kata ulaşımı sağlayan sirkülasyon araçları,  yarım daire biçimli açık şadırvan, çokgen tabanlı taştan yapılmış su öğesi ve bodrum katta yer alan konferans salonu için doğal aydınlatma sağlayan cam ışıklık yer almaktadır. Arka avluda ise; cenaze namazı esnasında kullanılacak musalla taşları yer almaktadır. Aynı zamanda bodrum kattaki ibadet bölümünün doğal aydınlatmasını sağlayacak iç bahçe, avlu kotunda ağaçlarla çevrelenerek peyzaj düzenlemesine gidilmiştir. (Görsel 3)

Görsel 3: Caminin ön (solda) ve arka (sağda) avlusunu gösteren fotoğraflar

3.3 Cami – Giriş Kat İbadet Mekanı ve Plan Şeması

Onikigen planlı, betonarme altyapı üzerine çelik konstrüksiyon olarak inşa edilen camide duvar olgusu tamamen ortadan kaldırılarak  iç ve dış mekan arasında  şeffaflığı sağlayan 12 adet modül kullanılmıştır. Avlu kodundan yüksekçe bir kaide üzerine konumlandırılan caminin iki adet giriş kapısı birer modül içine yerleştirilmiştir. Kullanılan 12 adet modül, iç ve dış mekan birlikteliğini sağlayacak şekilde ışık-gölge etkisiyle cami içerisinde farklı bir atmosfer oluşturmaktadır. (Görsel 4) Fakat onikigen planlı şema, saf düzenine tam olarak uyum sağlayamadığından köşelerde oluşan ölü alanlar, kişi kapasitesini azalmaktadır. Diğer bir dezavantajlı yanı ise, mihrap, minber ve kürsünün özenli bir tasarıma sahip olmasına rağmen cami içindeki konumlarının belirgin bir noktaya ait olmadığı görüntüsüdür. (Görsel 5)

Görsel 4 : Duvar yerine kullanılan cephe modülleri

Görsel 5 : Onikigen planlı cami ve birimlere ait giriş kat genel iç mekan görünümü

3.4 Cami – Giriş Kat İbadet Mekanı Kubbe Tasarımı

35 m çapında ve 35 m yüksekliğinde kubbe tasarımında; makro ölçekten mikro ölçeğe kâinatın bütününde yer alan dönüş hareketini esas alan parçadaki bütün ve bütündeki parça kavramlarının tabiattaki örnekleri olan nautilus formu, galaktik helezonlar gibi fraktal yapılarla en az 1000 yıllık geçmişe sahip geleneksel kırlangıç tavan yapı tekniği birleştirilmiştir. Bu kubbe tasarımı ile geleneğin sürdürülmesi ve yeniden üretilmesi amacıyla soyutlanması, üslûplaştırılması ve yorumlanması açısından yeni bir ufuk arayışı ortaya konulmuştur. (Görsel 6)

Görsel 6 : Cami kubbesi fotoğrafı (solda) cami kesiti (sağda)

3.5 Cami – Giriş Kat İbadet Mekanı Mihrap-Minber-Kürsü

Mimari  üslup nasıl olursa olsun anlam ve önemi değişmeyen mihrap, minber ve  kürsü bütünlük içinde tasarlanmış olup, doğal taştan üretilmiştir. Geleneksel sanatlarımızın en nadide motifleri geometrik, rumi ve hatai desenler olarak bir araya gelmiş, cami mekanını taçlandırmıştır (Görsel 7).

 

 

Görsel 7 : Minber (solda), Mihrap (ortada) ve kürsü (solda)

3.6  Cami – Bodrum Kat İbadet Mekanı

Mihrap duvarının tam karşısında ve iki adet giriş kapısının ortasında bodrum katta yer alan ibadet mekanına ulaşımı sağlayan asansör yer almaktadır. Asansörün arkasında yer alan merdiven ise asma katta bulunan kadınlar mahfiline çıkışı sağlamaktadır.

Bodrum katta bulunan ibadet bölümündeki mihrap, geleneksel motifli doğal taştan yapılmış olup, etrafı mavi tonlarında çinilerle kaplanmıştır. Mihrap duvarının sağ tarafında bodrum katın doğal aydınlatmasını sağlayacak şekilde bir iç bahçe düzenlemesi yapılmıştır. Mihrap duvarının solunda ise geleneksel motifli paravanlarla asıl ibadet mekanından ayrılmış kadınlar bölümü yer almaktadır. Yıldız göbekli tavan,  merkezden dağılan üç boyutlu üçgenlerle dönme etkisini vurgulayacak şekilde tasarlanmıştır (Görsel 8).

Görsel 8 : Cami ve içerisindeki birimlere ait bodrum kat genel iç mekan görünümü

4. KÜLTÜR MERKEZİNİN MEVCUT DURUMU VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ

İbadet bölümü, bodrum katta yer alan bünyesinde dershaneler, konferans salonu, sergi alanları, kitap kafe ve sinevizyon odalarını ihtiva eden sosyal hayata ait bir çekim merkezi olarak düşünülen kültür merkezine açılmaktadır (Görsel 9).

Görsel 9 : İbadet bölümü ve kültür merkezine ait plan

4.1 Kültür Merkezi – Fuaye

Kültür  merkezinin fuayesinde, doğal taş ve el işçiliği ise desenlendirilmiş, çiniler ile renklendirilmiş duvar kaplamaları yer almaktadır. Tavan kaplamalarında geometrik desene altlık oluşturan çelikler ve yıldız tavan formu ile aynı zamanda aydınlatmayı da sağlayan modüller kullanılmıştır (Görsel 10).

Görsel 10 : Kültür merkezinin fuayesinden genel görünüm

Fuayenin bir ucunda  yer alan kaskatlı havuz, geometrik desenin açılımı ile döşemede şekil bulmuş, üç boyuttan iki boyuta indirilerek döşeme seramiklerinde devam ettirilmiş ve mekan ile suyun sesi birleştirilmiştir. İhtiyaç anında kullanılacak atölye ve derslikler de ara koridorlar üzerine sıralandırılmıştır. Fuayenin bir ucunda yer alan kaskatlı havuzun iki yanında bulunan ve giriş katına ulaşımı sağlayan yürüyen merdivenlerin solunda kitap kafe birimi bulunmaktadır (Görsel 11).

YAZAR BİLGİSİ
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.