Yeniden Diriltilen Tarih: Edirne Büyük Sinagog’u

Takvimler 2 Eylül 1905’i gösterdiğinde Eski Edirne’nin kalbinde, Kaleiçi’nde, belki de kentin kaderini tamamen değiştiren çok büyük bir yangın çıktı. Kaleiçi semtindeki yapılaşmanın da etkisiyle yangın çabucak yayıldı ve küçük bir kent tabiri caizse yok oldu. Yangında kaybedilen binlerce ev, dükkân gibi yapıların yanında Edirne’deki Sefarad Yahudileri ’ne ait olan 13 havra kullanılamaz hale geldi. Yangında yalnızca binalar değil; çeşitli fotoğraf koleksiyonları, Havra ve Yeşivalarda bulunan el yazması antika Toralar ve birçok Yahudi ailenin tarihi kütüphaneleri de yok olmuştur. [1] 

Bu olay, ağırlıkla Kaleiçi semtinde yaşayan ve kimi iddialara göre bir Osmanlı toprağı olan Edirne’de, tarihi Türklerden dahi eskiye dayanan Yahudi nüfusunun Edirne’de ibadetlerini yerine getirecek bir tane bile ibadethanesi bulunmadığı anlamına geliyordu. Bunun üzerine Büyük Edirne Sinagog’u; II.Abdülhamid’in 6 Ocak 1906 yılında yayınladığı ferman ile Fransız Mimar Francé Depre tarafından Avusturya’nın başkenti Viyana’da bulunan Leopoldstäder Tempel isimli sinagogdan esinlenerek inşa edildi. 1909 yılında Yahudiler için önemli bir bayram olan ‘’Hamursuz Bayramı’’ arifesinde ibadete açıldı.

İki dünya savaşı arasında Avrupa’da yayılan antisemitizm rüzgârından Türkiye de nasibini almıştı. Özellikle birkaç milliyetçi yazara ait çeşitli dergilerde basılan Yahudi karşıtı yazılar 1934 Trakya Olaylarını tetikledi. Pogrom olarak nitelendirilen bu olaylar sonucunda Trakya bölgesinde yaşayan -kesin sayısı bilinmese de 13 ila 15 bin arasında olduğu sanılan- Yahudi nüfus İstanbul ve çeşitli ülkelere göç etmek zorunda kaldı. Bu Trakya’nın nüfus yapısının önemli şekilde değişmesine sebep oldu.

Bu olaylar Edirne Sinagogu’nun kaderinde önemli bir rol oynadı. Yahudi cemaatinin Edirne’den göç etmesi ve cemaatin nüfusunun git gide azalması sonucu Sinagog önemini yitirdi ve 1983 yılında ibadete kapatıldı. İbadete kapatıldığı yıldan sonra kaderine terk edilen Sinagog, atıl kalmış ve yıllar içinde harabeye dönüşmüştür.

1995 yılında mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne geçen yapı, 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün yatırım programına alındı. 3 Ağustos 2010’da Büyük Sinagog, idari binası ve müştemilatının restorasyonuna başlandı ve bu çalışmalar 28 Eylül 2014 tarihinde tamamlandı. Bu çalışmalar kapsamında çöken çatı ve duvarlar temizlendi, içinde deyim yerindeyse ‘’hala yaşayan’’ çeşitli eşyalar koruma altına alındı.

Restorasyonun tamamlanmasının ardından Sinagog, ibadete 26 Mart 2015 tarihinde dönemin Başbakan yardımcısı Bülent Arınç ve Türk Musevi Cemaati başkanı İshak İbrahimzadeh’in katılımı ile açıldı. Restore edilen Sinagog’da yıllar sonra gerçekleştirilen ilk ayini, burada ibadete kapatılmadan önceki son ibadeti yöneten David Azuz yönetti. İlk ibadette Osmanlı Devleti döneminde İspanya’dan Türkiye’ye göç eden Yahudilerin yazdığı ve Türk devletinin yöneticisine edilen şükran duası Anoten, 10 Emir ve çeşitli ilahiler okundu.

Ali Okay YAZICI

Kaynakça: [1]  Güleryüz, Naim A. (2014). Edirne Yahudileri. İstanbul: Gözlem. s. 43