Hayatımıza Yön Veren Sihirli Olay: İletişim

BÖLÜM 2: İLETİŞİMİN İŞLEVLERİ

İletişim hem bireysel hem de toplumsal ve kültürel bir olgudur. Bireysel ve toplumsal ihtiyaçları karşılar. Yani iletişim kavramını bir elmanın iki yarısı gibi hem bireysel (psikolojik işlevler) hem de toplumsal (toplumsal işlevler) açıdan ele alacağız.

İletişimin Bireysel-Psikolojik İşlevleri

İletişimin bireysel işlevlerini ele almak, kişiler arası iletişimin tek bir birey için taşıdığı anlamı irdelemektir. Bu açıdan iletişimin bireysel işlevlerine kişiler arası iletişimin psikolojik işlevleri olarak bakabiliriz.

1. İlişki Kurma İşlevi: İnsan varoluşunun biyolojik, psikolojik, sosyal-kültürel olmak üzere üç boyutu olduğunu düşündüğümüzde insan ancak diğer insanlar ve onlarla kurmuş ya da kuracak olduğu etkileşim sayesinde sosyal-kültürel bir varlık olabilir. Bir kültür içinde yaşamanın, yaşanılan kültürde diğer insanlarla ilişki kurmanın, kültürü oluşturmanın ve devam ettirmenin temel aracı iletişimdir. İnsanın diğer insanlara ve onlarla etkileşime ihtiyacı var. İletişim, bu ihtiyacı karşılayan yegane araçtır.

İlişki kurmak tek başına yeterli değildir. Kurduğumuz ilişkilerin niteliğinin de önemi büyüktür. Kimi zaman bizi mutlu eden, ruhumuzu güçlendiren ilişkiler kurabildiğimiz gibi kimi zaman da bazı ilişkileri hiç yaşamamış olmayı isteyebiliriz. Çünkü o ilişki bizi incitmiş, hayal kırıklığına uğratmıştır. Yani olumsuz duyguları hissetmemize neden olmuştur. Kendi iç dünyamız ile iletişimimiz arttıkça kendimizi daha iyi tanırız. Bu sayede artan bireysel farkındalığımızla başarılı insan ilişkileri için gerekli olan iletişim gereksinimlerini öğreniriz ve bu  konuda ustalaştıkça daha olumlu, doyurucu ve anlamlı ilişkiler kurabiliriz.

İnsanlarla çeşitli amaçlar için iletişime geçeriz. Misal isteklerimizi bildirmek, bilgileri aktarmak, insanları etkilemek veya onları bir fikir üzerine ikna etmek… Bazen de başka bireylerden bilgi almak, onları tanımak, bir problemi çözmek ya da bir konu üzerinde birlikte çalışmak için iletişim kurarız.

2. Benliği Geliştirme İşlevi: İnsan dünyaya geldiğinde bir benliği var mıdır? Buna cevap verebilmemiz için aslında kısaca benliğin ne olduğu üzerinde durmamız gerekiyor. Benlik, bireyin kendine ve kendi özelliklerine, yeteneklerine, amaçlarına yani nasıl bir birey olduğuna ilişkin öznel algılarının bütünüdür. Öznel algının olması onda kişiye özgü  öğrenme yaşantıları oluştuğuna işaret eder. Peki, algı nasıl oluşur? İnsan dünyaya geldiği andan  itibaren içinde yer aldığı fiziksel çevredeki nesnelerle ve başta annesi olmak üzere diğer insanlarla iletişimde bulunmaya başlar. Süreç içerisinde diğer insanlarla , başta annesi ve babasıyla, kurmuş olduğu ilişkiyi ve  kendisi ile ilgili görüşleri, mesajları biriktirir. Özetle benliğimizi içinde yaşadığımız sosyal- kültürel çevre içerisindeki yaşantımız ve diğer insanlarla kurmuş olduğumuz iletişimler ile oluşturur ve geliştiririz. Benliğin oluşumu ve gelişiminde diğer insanlarla kurmuş olduğumuz iletişim ve ilişkiler anahtar bir rol oynamaktadır.
3. Var Olduğunu İfade Etme ve Tanınma İşlevi:Kişinin psikolojik gereksinimlerinden biri de diğer insanlara bir birey olarak ‘var’ olduğunu ifade etmek ve bu konuda dönüt alabilmektir. İletişim, kişinin ‘ben de varım’ demesinin bir yoludur. İletişim yoluyla insanlar kendi varlıklarını dile getirir ve diğer bireylere kendini gösterirler.

Düşünün ki hiç kimse bizi fark etmiyor, evrende hiç kimse için bir anlam ifade etmiyoruz, bizi seven ve bize değer veren hiç kimse yok. Böyle bir durumda olmak bize çok büyük bir acı verirdi ve  böyle bir dünyada yaşamak istemezdik. Yok sayılmak, dikkate alınmamak psikolojik sağlımız için bir tehdittir.

4. Paylaşma: Sosyal-kültürel bir varlık olarak bireyin yüzü diğer bireylere dönüktür. Onlarla duygularını, düşüncelerini ve anılarını paylaşmak ister. Yani diğer bireylerle bir arada olmanın bir sonucudur paylaşma.

İletişimin Toplumsal İşlevleri

İletişim psikolojik bir süreç olduğu kadar aynı zamanda toplumsal ve kültürel bir olgudur. Yani iletişimin kültürel işlevleri de vardır. Genel çerçeveyle iletişimin toplumsal işlevlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Topluma çeşitli konularda bilgi sağlama.
• Bireylerin toplumsallaşma süreçlerine katkıda bulunma .
• Toplumu belirli amaçlarla güdüleme.
• Tartışma ortamı hazırlama.
• Eğitime katkıda bulunma.
• Kültürün gelişimine katkıda bulunma.
• Eğlendirme.
• Bireyler, gruplar arasında toplumsal bütünleşmeye katkıda bulunma.

İşlevleri Etkileyen Faktörler

İletişimin bireysel ve toplumsal işlevleri olduğu gibi bu işlevleri etkileyen faktörler de bulunmaktadır. Genel çerçevesiyle bu faktörler kişisel ve çevresel olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İletişimde bulunan bireylerin geçmiş yaşantıları, kişilik özellikleri, cinsiyetleri, bilişsel yapıları, duyguları gibi pek çok faktör iletişimin işlevlerini, sürecini olumlu veya olumsuz yönde etkilemektedir.

Ortamın niteliğinin, iletişimin işlevini ve sürecini nasıl etkilediğine bir göz atalım. Örneğin bir öğrencinin öğretmeniyle öğretmenler odasındaki iletişimi sırasında takındığı tavırla, aynı iletişimi okul bahçesinde kurması sırasında takındığı tavır farklılık gösterecektir.  Çünkü ortamın niteliği bireylere ne tür davranışlarda bulunup bulunmaması gerektiğine ilişkin mesajlar verir. Gelin bir farklı örnekle göz atalım bu duruma: İşçinin fabrika müdürü ile makinelerin başında konuşurken takınacağı tavır ile müdür odasındaki konuşma sırasında takınacağı tavır daha farklı olacaktır.

İletişim ortamının fiziksel özelliklerinin yanında daha kapsayıcı bir anlamlar çerçevesi olarak kültür de kişiler arasındaki iletişimsel davranışların belirlenmesinde etkili oluyor. Kültür kavramının kapsamı geniş olması nedeniyle tanımlaması ve sınırlarının çizilmesi zordur.

Kültür; bilim alanında uygarlık, beşeri alanda eğitim sürecinin bir ürünü, estetik alanda güzel sanatlar, maddi ve biyolojik alanda üretme ve  tarımda  yetiştirmedir. Bir kavram olarak kültür: Sosyal miras ve gelenekler açısından hayat tarzı ve yaşam biçimidir , değerler ve idealler aynı zaman da davranışlardır,  çevreye uyum, geniş çapta eğitim, bireysel psikoloji, düşünüş ve simgelerdir. Sonuç olarak kültür: Herhangi bir toplumun ürettiği, kullandığı araç gereçler aynı zamanda değerler, düşünüş ve davranış örüntülerinin dinamik bir organizasyonudur. Toplum nasıl yaşıyorsa kültür odur.

Davranış biçimlerimiz gibi iletişim sırasında takınacağımız  tavır da içinde yaşadığımız toplumun kültüründen etkilenir. Örneğin  cenaze evine başsağlığı için gittiğimizde kurduğumuz  iletişim sırasında takındığımız tavır ile düğün için gittiğimiz evdeki iletişimimiz sırasında takındığımız tavır tamamen birbirinden farklıdır. Çünkü değerler, davranış örüntüleri ve alışkanlıklarımız açısından kültür bize nasıl davranmamız gerektiğini gösterir.

Kişiler arası iletişimde takdir, övgü, onay belirten mesajlardan çok onaylamama, eleştirme ve yargılama içeren mesajlar gönderiyoruz. Bu durum gerek psikolojik düzeyde gerekse toplumsal düzeyde kişilerarası ve toplumsal çatışmalara yol açmaktadır. Özellikle okullarda öğrenci ve öğretmen; evde anne, baba ve çocuk ilişkilerinde olumsuz iletişim çocukların benliklerini ve benlik saygılarını olumsuz bir şekilde etkilemektedir.

Yazar: Büşra İLCAY

İlgili Yazılar: İletişim, Kültür

KAYNAKÇA

1. CÜCELOĞLU,  D. (2008). İletişim Donanımları: Keşkesiz Bir Yaşam İçin İletişim. (30.Basım), İstanbul: Remzi Yayınevi.
2. ECEVİT, M.F. (2009). Kitle iletişimi, iletişim ve toplum.(Ed:Uğur Demiray), Genel İletişim. (3.Baskı), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
3. GENÇTAN, E. (2000). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Remzi Yayınevi.
4. GÜVENÇ, B. (1984). İnsan ve Kültür.İstanbul: Remzi Yayınevi.
5. KNAPP, M.L. & VNGELISTI, A.L. (2000). Interpersonal Communication and Human Relations.(4th. Ed). USA: Allyn&Bacon.
6. OSKAY, Ü. (2007). İletişimin ABC’si. İstanbul: DerYayınları.
7. ZILLIOĞLU, M. (2007). İletişim Nedir?(3.Basım), İstanbul: CemYayınevi.