Agnozi ve Yüz Körlüğü

Ya bir sabah uyandığınızda bir kibrit kutusu peynir ile bir silgiyi birbirinden ayıramasaydınız?

Agnozi kelimesi Antik Yunancadır ve “bilginin yokluğu” anlamına gelen  ἀγνωσία (agnosia) teriminden türetilmiştir. Bu terim, psikanalizin babası kabul edilen Sigmund Freud tarafından 1891 yılında tanımlanmıştır.

Agnozi, duyusal bilgiyi işleme yetersizliğidir. Agnozi, kişinin herhangi bir duyu ya da hafıza kaybı olmamasına rağmen duyularıyla öğrendiklerini tanımlayamaması rahatsızlığıdır. Sigmund Freud ‘‘Nesnelerin tanınmasındaki bozukluk.’’ şeklinde açıklamıştır. Kişi sağlıklı bir duyuya sahiptir ancak bu duyu aracılığıyla öğrendiği bilgiyi tanımlayamaz. Örneğin, dokunma duyusunda herhangi bir kusur olmayan bir hasta gözleri kapalı iken avucuna konan bir kalemi yoklayarak tanıyamaz. Veya bir başka hasta görme kusuru olmamasına rağmen dokunmadığı sürece ince bir kalem ile pipeti ayırt edemez. Oysa kişi kalemi ve pipeti görmektedir. Buna rağmen beyin fonksiyonları hangisinin kalem hangisinin pipet olduğunu tanımlayabilecek yeteneğe sahip değildir.

Agnozi genellikle duyusal kanala göre sınıflandırılmaktadır: Görsel, işitsel, dokunsal, mekânsal(uzaysal), motor, bedensel. Bunların dışında renk agnozisi, parmak agnozisi, ağrı agnozisi ve zaman agnozisi gibi birçok farklı türü vardır. Ancak hastalar genellikle agnozinin sadece bir türüne sahiptir. Yani agnoziye sahip olmak tüm duyuların aniden bozulması anlamına gelmez. Örneğin gözleri kapalı iken avucuna konan kalemi tanıyamayan kişi dokunsal agnoziye(Astereognozi) sahipken kalem ile pipeti ayırt edemeyen kişi görsel agnoziye sahiptir.

Peki ya sizi büyüten ebeveynlerinizi ve hatta aynadaki yansımanızı tanıyamasaydınız ne olurdu, hiç düşündünüz mü?

Prosopagnozisi olan kişiler yüzleri görebilir ancak onların kimliklerini tanımakta zorluk çeker.

İşte buna ‘‘prosopagnozi’’ yani ‘‘yüz körlüğü’’ denir. Prosopagnozi şu anda dünya nüfusunun %2,5’ini etkileyen nadir bir hastalıktır. Bir çeşit görsel agnozidir. Bu agnoziye sahip kişi, yüzün farklı bölümlerini (burun, göz, ağız vb.) tespit edebilir. Ancak bu kısımların yüz üzerindeki yerini tam olarak hatırlayamaz ve yüzü bir bütün halinde aklında canlandırmaz. Karşısındaki kişinin yüz özelliklerini kişinin kimliğiyle ilişkilendiremediği için de, hastalar sosyal yaşamlarında birçok sorunla karşılaşır. Örneğin yolda yürürken bir prosopagnozi hastasına el sallarsanız kim olduğunuzu çıkaramayabilir. Ancak ona seslenirseniz duyusal bir agnozisi olmadığından sizi sesinizden tanıyabilir. İşte böyle, yüz körlüğü olan biri için yaşadığı gün oldukça karmaşık geçer. Hastaların çoğu gün içinde karşılaştıkları yüzleri tanıyamadıklarında hafızalarını sorumlu tutar ve sosyal yaşamlarındaki garipliklerle kendilerini suçlarlar. Bu durum bireyin benlik saygısını azaltıp depresyona sebebiyet verebilir.

Agnoziye beyin travması, beyin enfeksiyonu, oksijen yoksunluğu, bunama, felç veya beynin gelişimsel bozuklukları neden olabilir. Bu gibi durumlar algının, hafızanın ve kimliğin bir bütün olarak çalıştığı serebrumun farklı bölgelerinde hasarlar oluşmasına yol açıp, beynin bu hasarlı bölgelerinden bilgilerin geri çağrılamamasına sebebiyet vererek agnoziye neden olurlar. Bazı agnozi biçimlerinin ise genetik olduğu düşünülmektedir. Bir kişiyi agnozi hastası olarak değerlendirmek için öncelikle kişinin bir duyu kaybına sahip olmadığından ve zekâ durumundan emin olmak gerekmektedir. Uzmanlar tarafından gerekli nörolojik muayene ve tetkiklerden geçerek tanımlama testleriyle teşhis mümkündür.

Agnozinin tedavisi konuşma terapisi ve rehabilitasyon gibi yöntemlerle sağlanır. Yüz körlüğü olan bir hastaya rehabilitasyon ile yüzleri tanıyabilmek için yüzün en ayırt edici özelliklerine odaklanma ve onları fark etmeyi öğrenme gibi püf noktaları öğretir.  Ayrıca nörologların ve teknolojinin sunabileceği araçlar sayesinde de tedavi mümkün olabilir. ‘‘Tesla Motors ve SpaceX şirketlerinin kurucusu olarak tanıdığımız Elon Musk’ın projelerinden olan Neuralink insan beyni ile bilgisayarın birleştirilmesini amaçlıyor.’’( Sözcü Gazetesi, 2020). Kim bilir, belki de NeuraLink, felçli hastalar için teknolojik çözümler geliştirmeyi hedeflediği gibi agnoziye sahip hastalar için de çözüm üretecek.

Agnozili kişiler gördükleri, hissettikleri veya tat aldıkları şeyleri yorumlayamadıkları için hayal kırıklığı, güçsüzlük ve endişe duyarlar. Tanımlayamama durumundan kendilerini sorumlu tutarlar. Bu durum, hastaların yaşam konforlarını oldukça düşürür. Sosyal yaşamlarını ve hatta psikolojik sağlıklarını etkiler. Freud’un agnozi tanımıyla 1891’den bu yana tıp dünyası agnozi hakkında birçok bilgiye sahip. Ancak günümüzde hala, agnozi pek aşina olunan bir kavram değil.  ‘‘Her 50 insandan birinde yüz körlüğü olduğuna inanılıyor. Konuyla ilgili yeni bir araştırma yapan uzmanlar, çoğu kişinin bunun farkında bile olmadığını söylüyor.’’(British Broadcasting Corporation[BBC], 2019). Bu noktada farkındalığı artırmak büyük önem arz ediyor. Agnozi tanıdık şeyleri tanıyamamaya sebep olsa da biz agnoziyi tanıyoruz!

Bir Kitap Önerisi: Oliver Sacks, Karısını Şapka Sanan Adam(1985). Nörolog Oliver Sacks tarafından yazılan ve bazı hastalarının vaka öykülerini anlatan bir kitaptır.

Bir Film Önerisi: Agnosia(2010). Babasının ölümünden sonra ona ait önemli bir sırrı bilen tek kişi olmakla beraber görsel agnoziye sahip bir genç kadını konu alan İspanyol barok retro-fütüristik gerilim filmi.

Yazar: Özge Sıla MUTLU

Kaynakça

(2018). Agnozi: Tanıdık Şeyleri Tanıyamama. Erişim adresi: https://aklinizikesfedin.com/agnozi-tanidik-seyleri-taniyamama/

Baydemir, T. (2020, Haziran) Aynada Gördüğüm de Kim?  TÜBİTAK Bilim ve Teknik. Erişim adresi:https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/makale/aynada_gordugum_de_kim.pdf

Carter, R. (2020, Ağustos). Beynimiz Nasıl Çalışır? Popular Science.

Davis, P. D. (2020, 5 Temmuz). Concussions & Brain Injuries: Symptoms, Tests, Treatment. Erişim adresi: https://www.medicinenet.com/concussions_brain_injuries_pictures_slideshow/article.htm

Karaman, Y. (1995) Agnozi. Erciyes Tıp Dergisi, 17(3), 296-303. Erişim adresi: https://www.journalagent.com/erciyesmedj/pdfs/EMJ_17_3_296_303.pdf

Max, E. (2019, 7 Mart). Yüz Körlüğü Hastalığı: ‘Sevdiklerimin Yüzünü Hatırlayamıyorum’.  BBC. Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47470452

Neuralink Nedir? Elon Musk’ın Projesi Neuralink Ne İşe Yarayacak? (2020, 31 Ağustos). Sözcü. Erişim adresi: https://www.sozcu.com.tr/2020/teknoloji/neuralink-nedir-elon-muskun-projesi-neuralink-ne-ise-yarayacak-6015110/

Öktem,Ö., Bahar, S.Z., Aktin, E. (2019, 25 Şubat). Afazi, Apraksi, Agnozi. Erişim adresi: http://www.itfnoroloji.org/semi2/agnozi.htm

Rogers, K. (2011, 18 Ocak). Agnosia. Erişim adresi: https://www.britannica.com/science/agnosia

Sampson, S. (2019, 1 Ekim). What Is Agnosia? Erişim adresi: https://www.healthline.com/health/agnosia

(2020, 12 Ekim). What is Agnosia? Erişim adresi: https://unitedbrainassociation.org/what-is-agnosia/

What is “agnosia”? (t.y.). Erişim adresi: https://lninstitute.org/20111014/neuropsychology/what-is-agnosia?WPACFallback=1&WPACRandom=1604170579421

Görsel Kaynakça

https://cdn.dribbble.com/users/292734/screenshots/1807154/face_blindness.jpg

https://www.news-medical.net/image.axd?picture=2020%2F1%2Fshutterstock_409872007.jpg

https://allfortheboys.com/wp-content/uploads/2016/11/aftb-floating-pencil-1.jpg

https://exploringyourmind.com/wp-content/uploads/2020/02/a-floating-brain-370×209.jpg

https://i.pinimg.com/originals/2d/50/18/2d5018ea1fa9e0e73e13f856c5998ec1.jpg

https://ctl.s6img.com/society6/img/t94PRkrrIelVd-un1ysMud4TkqY/w_550/framed-prints/10×12/scoop-black/~artwork/s6-0052/a/22172376_14052534/~~/prosopagnosia-face-blindness-framed-prints.jpg

https://susilolab.org/images/Prosopagnosia1.png

https://imgix.bustle.com/uploads/image/2020/2/19/ae662eae-bfb7-4924-9e84-25433036e2dd-gettyimages-1169546576.jpg?w=1020&h=576&fit=crop&crop=faces&auto=format%2Ccompress&cs=srgb&q=70

https://i.ytimg.com/vi/urlGwg-NswU/maxresdefault.jpg