DÜNYEVİ ZEVKLER BAHÇESİ “GARDEN OF EARTHLY DELIGHTS” – HIERONYMUS BOSCH

Dünyevi Zevkler Bahçesi, Hollandalı ressam Hieronymus Bosch’un 1503 ve 1504 yılları arasında yaptığı bir tablodur. Bir triptik olan eser 1939’dan beri Madrid’deki Prado Müzesi’nde bulunmaktadır. Tablo ahşap üzerine yağlı boya kullanılarak yapılmıştır ve 220 cm × 389 cm (87 in × 153 in) boyutundadır. Bu ünlü tablonun sol panelinde, Adem ile Havva’nın hayvanlar eşliğinde görüldüğü cennet tasvir edilir. Tablonun orta panelinde pek çok çıplak figür, birbirinden farklı meyveler, kuşlarla birlikte dünyevi zevkler; sağ panelinde ise günahkârların cezalandırılışının gösterildiği cehennem resmedilmiştir. Dış paneller kapatıldığında ise rölyef (kabartma) üzerinde Tanrı’nın dünyayı yaratışı konulu eser görülmektedir. Bosch bu eserde resmin yapıldığı tablo yüzeyini oldukça pürüzlü seçmiştir. Bu durum o dönemin Flaman ressamları arasında yaygındır. Resim pürüzsüz bir yüzey üzerine uygulanmış,  esere insan eli değmiş hissini hafifletmek için geleneksel resim tekniğinden yararlanılmıştır. Bu durum tam bir karşıtlık oluşturmak istenmesiyle alakalıdır.

Kapalı haldeyken dünyayı kristal bir küre olarak resmeden Bosch, dış kapaklarda görünen dünya şekliyle içeride yer alan görünümlerden çok öncesini, dünyanın yaratılış esnasındaki halini yansıtmak istemiştir. Kristal bir küre şeklinde betimlenmiş olan dünya halen oluşmakta ve yeşillikler dünyanın üzerinde yer almaya başlamaktadır. Resmin sol üst köşesindeki figür dünyayı yaratmakta olan Tanrı’dır. Üst kısımda ise İncil’den bir alıntı olan “O konuştu ve oldu; O emretti ve durdu” cümlesi yazmaktadır. Dış kapak görüntüsü ve yazılar ile Bosch eserine dini bir içerik katmış olur.

Yan paneller açılıp iç kısım incelendiğinde birbirini kronolojik olarak takip ettiğine inanılan 3 ayrı sahne yer almaktadır. Sol panel iç kısmın ilk aşamasıdır ve Cennet‘le özdeşleştirilir. Tanrı, Adem ve Havva’nın varlığı ışığında ‘Cennet Bahçesi’ betimlenir.Cennet panelinde, ortada duran Tanrı, bir eliyle tuttuğu Havva‘yı, diğer tarafta uykusundan yeni uyanmış olan Adem‘e takdim etmekte; bir eliyle de birlikteliklerini kutsadığını işaret etmektedir. Tanrı genel betimlere göre oldukça genç, daha çok İsa gibi görünmektedir. Adem bir yandan uzanırken, bir yandan da Tanrı’nın ayağına ayakları ile dokunmaktadır. Gözleri yere dönük halde kendisini Adem’e sunan Havva’nın masum duruşu ile Adem’in son derece şaşkın ve ilginç bir bakışa sahip olduğu görülür. Adem’in bu bakışının hem uyandığında Tanrı’yı görmesi hem de kendi bedeninden yaratılmış olan Havva ile ilk kez birlikte olacağından ötürü duyduğu ilkel dürtüden kaynaklandığı düşünülmektedir. Havva’nın hemen arkasında duran tavşan doğurganlığı, Adem‘in arkasındaki ejderha ağacı ise sonsuz hayatı temsil etmektedir.

Orta panel incelendiğinde tablonun özünü bu kısmın oluşturduğu görülür. Tablonun “Dünyevi Zevkler Bahçesi” adı bu bölümden gelir. Bu panel üçlü resme ismini de veren geniş bahçe manzarasını gözler önüne sermektedir. Sol kanat ile aynı ufuk çizgisi ve benzer şekilde konumlanmış iki merkezi havuz görüntüsü sol panel ile zaman ve mekan bazından bağlantı sağlar. Burada maddesel bir dünya görünümü yer almaz. Bahçe çok sayıda kadın ve erkek figürleri ile birlikte çeşitli büyüklüklerde hayvan türleri ve meyveler ile doludur. Gerçek ve hayal ürünü bu yaratıkların arasında insanlar çifter şekildeki gruplar halinde, ilginç ve tutkulu bir biçimde sergilenmektedir.

Orta paneldeki çok sayıdaki insan figüründe insanların kendi kendilerine eğlendikleri, hayvanlarla oynadıkları ve doğayla bütünleştikleri görülmektedir. Geri planın ortasındaki büyük mavi kürenin içinde görünen bir adam partnerinin cinsel organını okşarken hemen yanlarında ise çıplak bir kalça görünür. Kürenin bulunduğu nehirde bir çileğin etrafında toplanmış oturan bir grup insan figürü gözlemlenmektedir. Panelin birçok kısmında gruplar halinde beyaz ve siyah derili insanlar ile vücutları kahverengi tüylerle kaplı insanlar birlikte yer almaktadır. Bu enteresan betimlemenin sembolik anlamının ilkel insanlığı mı yoksa modern uygarlığı mı temsil ettiği kesinleştirilememiştir. Sağ alt köşede resimdeki tek giysili adam figürü diğer figürler gibi açık renkli saçlı değil, koyu kahverengi saçlıdır ve çizilmiş bir yüzü yoktur. Önündeki yere dirseğini koymuş, elinde bir elma tutan yeni tüylerle kaplı bir kadını işaret etmektedir. Ağzı kapatılmış bu kadın figürünün Havva olması olasılığı üzerine yorumlar yapılmıştır. Panelin ön ve arka planlarındaki havuzlarda çiftler yer almaktadır. Ortadaki yuvarlak havuzda kadınlar ve onların çevresinde hayvan gruplarının üzerine oturmuş dönen erkekler görünmektedir. Bazı sanat tarihçilerine göre bu orta panel yıkım ve çöküşten önceki geçici ve eğlendirici yozlaşmayı gösteren bir alegoridir. Ayrıca orta paneldeki Adem ve Havva’nın Cennet’ten kovulmadan devam ettikleri bir yaşama gönderme yaptığı da düşünülmektedir.

Sağ panelde karanlık bir atmosferin hakimiyeti ile sıradışı bir mekan betimlemesi görülmektedir. Karanlık bir geri planla oluşturulan bu panelde kurak topraklar, karanlık sular ve alevler vardır. Bu panel Cehennem Paneli olarak da adlandırılmaktadır. Diğer iki paneldeki doğal güzelliklerin bulunmadığı bu panelde bir gece betimlenir ve bu panel yanan şehirler, işkence odaları, savaş ve insan yiyen yaratıklar ile doldurulmuştur. Diğer panellerde çıplaklıklarını özgürce sergileyen insanlar bu panelde artık çıplaklığın erotizmini yitirmiştir. Geri plandaki yanan ve patlayan dağ görünümleri ile Bosch bir savaş görünümünü yansıtmak istemiştir. Kalabalık ordular gibi görünen işkenceciler bir köprüyü geçmekte, çeşitli yerlere ve insanlara saldırıp, yakıp yıkmaktadırlar. Alevlerin etkisi ile geri plandaki nehir kan rengine bürünmüştür. Orta kısımlarda ise alev çukuruna itilen ve yanan bir fenerin içine tıkıştırılan insanlar görülebilir.

Hieronymus Bosch’un Dünyevi Zevkler Bahçesi adlı eseri çözümlenirken bilgiye ulaşma adına birçok yola başvurulmuş olsa da hiçbirinin Bosch’un simgecilik tanımının içini doldurmak için doğru bir yöntem olmadığı tespit edilmiştir. Bosch’un bu simgeciliği 1920’lerin Sürrealist ressamları üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Dünyevi Zevkler Bahçesi adlı eserlerde tekerlekli ejderhalar, bacaklı balıklar, çift cinsiyetli şeytanlar, lastik adamlar, canlı kayalar, tuhaf sebzeler gibi sürrealist öğelerin kullanımı eserin yeniden okunmasında önemli olmuştur.

Yazar: CANAN ÖNERLİ

KAYNAKÇA:

• Bosch, Hieronymus. (2016). Garden of Earthly Delight, Web Museum [Fotoğraf]. Erişim Adresi: https://www.ibiblio.org/wm/paint/ auth/bosch/delight/
• I Am Surrealism: Salvador Dalí—Baterbys Art Gallery (April 11, 2016), Baterbys Art Gallery. Erişim Adresi: http://www.baterbys. com/i-am-surrealism-salvador-dali/
• Hieronymus, Bosch. (2016). The First Surrealist. Erişim Adresi: http://www.anthonychristian.co.uk/ezine16.html.
• Gürşen, M. (2016). Hireonmymus Bosh’ un Yeryüzü Zevkleri Bahçesinde Aslında Ne Anlatılır. Erişim Adresi: https://sanatkaravani. com/hieronymus-boschun-yeryuzu-zevkleri-bahcesi-aslindane-anlatir/
• Hieronymus, Bosch. [Fotoğraf]. Erişim Adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnyevi_Zevkler_Bah%C3%A7esi.