Mancur Olson ve Demokrasi

Mancur Olson Hakkında

Olson, Kuzey Dakota Eyalet Üniversitesinden mezun oldu ve 1963’te Harvard’da ekonomi alanında doktora yapmadan önce Oxford Üniversitesi Kolejinde bilim insanıydı. İlk işinde Princeton Üniversitesinde yardımcı doçent olarak; daha sonra Washington DC’de iki yıl boyunca sağlık, eğitim ve sekreter yardımcısı olarak görev almıştır. 1969’da hükûmetten ayrılmış ve ölümüne kadar kaldığı Maryland Üniversitesi College Park Ekonomi bölümünde çalışmıştır. Kurumsal ekonomi; özel mülkiyet, vergilendirme, kamu malları, toplu eylem ve sözleşme haklarının ekonomik kalkınma alanlarında çalışmalar yapmıştır.

Olson ve Demokrasi

Mancur Olson, diktatörlük ve demokrasinin yapılarını ve ekonomik gelişimleri üzerindeki etkilerini karşılaştırmıştır. Olson, bir toplumun barışçıl bir düzen olmadan görevini yerine getiremeyeceği söylemektedir. Toplumda barış yoksa üretim için bir teşvik olmayacaktır. Olson’a göre, küçük haneli nüfuslarda anlaşmalar barışçıl düzenin ortaya çıkmasına yardımcı olurken büyük nüfusun üyeleri ortak iyiliğin küçük bir bölümünü elde etmek için maliyetlere katlanmak zorunda kalmaktadırlar. Olson, devleti “sabit haydut” olarak tanımlamaktadır. Farklı hükûmet türlerinin, özellikle tiranlık, anarşi ve demokrasinin ekonomik etkileri arasında ayrım yapmıştır. Olson, anarşi altında “başıboş bir haydut”un sadece çalmak ve yok etmek için bir teşvike sahip olduğunu; sabit bir haydutun bu başarıdan yararlanacak kadar uzun süre iktidarda kalmayı beklediği için bir dereceye kadar ekonomik başarıyı teşvik etme amacıyla bir teşvike sahip olduğunu savunmuştur. Böylece sabit haydut, vatandaşları ve mülklerini başıboş haydutlara karşı korumak için hükûmet işlevini üstlenmeye başlamaktadır.

Olson, eğer başıboş haydut yerleşirse ve vergi tahsildarlarını koruyarak alanının hırsızlığını tekelleştirirse anarşi ve başıboş haydutlar tehdidinin ortadan kaldırılabileceği fikrini geliştireceğini söylemektedir. Ayrıca, sabit haydutların başıboş haydutlara tercih edildiğini keşfetmiştir çünkü sabit haydut her zaman başıboş hayduttan daha azını alırken başıboş haydut insanlardan her şeyi çalar. Sabit haydutlar ayrıca, düzenli vergilendirme ve kendi alanlarının tekelleşmesi yoluyla konulara güvenlik ve istikrar garanti eder. Bu nedenle Olson, anarşiyi hükûmetle değiştirebileceğini söylemiştir.

Olson ve Otokrasi

Otokrasi sisteminde yönetici, bütün siyasi yetkileri tek başına elinde bulundurmaktadır. Uyguladığı eylemlerin sonuçları doğrudan kendisini etkilemez ve yasalara karşı herhangi bir yargılanmaya maruz kalmaz (Vikipedi, 2021). Bir otokrasinin bağımsız bir yargı sistemi yoktur. Bu nedenle otokrasi altındaki konular otokratın mirasçısı döneminde ne olacağını sorgulayan sözüne bağlı olabilir.

Olson’un “kavrayan eli”, demokratik liderin kazanmak için oyların çoğunluğunu çıkarması gerektiğinden, otokrat liderin sahip olduğu konudan kazanmak için aynı teşvike sahip olmadığını açıklamaktadır. Olson, demokratik ve otokratik liderlerin kendi çıkarlarını korumak için bir amacı olduğunu varsaymaktadır. Sabit haydut mümkün olduğunca çok vergi toplayacaktır. Diktatör ve halk için gelirleri azaltacak bir vergilendirme seviyesi var olacaktır. Bu istikrarı aşmak diktatörün yararına olmaz çünkü hem diktatör hem de halk için dezavantajlıdır.

Demokrasi günümüzde baskın bir modeldir. Olson, diktatörlükten demokrasiye geçiş için uzun vadeli borç sözleşmeleri olan istikrarlı bir para birimine karşı çıkmıştır. Geçişin imkânsız olduğunu ve demokrasinin tarihî kazalardan veya kaynakların dağılmasından kaynaklandığını belirtmektedir. Olson’un belirttiği gibi, “Hükümet olmadan özel mülk yoktur!”. Demokrasinin diğer yönetim biçimlerine nazaran uzun vadede özel mülkiyeti, işlemleri ve sözleşmeleri koruyacak kurumlar kurma olasılığı daha yüksektir. Sürekliliği sağlayan bir demokrasi için ifade özgürlüğü, mülkiyet hakları, sözleşme hakları, hukukun üstünlüğü, bireysel haklar ve bağımsız bir yargı güvencesi olmalıdır. Olson, en yüksek ekonomik kalkınma seviyesine ulaşan ve nesiller boyunca iyi bir ekonomik performansa sahip olan ülkelerin hepsinin istikrarlı bir demokrasiye sahip olmalarının tesadüf olmadığını vurgulamaktadır. Diktatörlük içindeki insanların demokrasiyi kurmak için diktatörlüğü yükseltmediklerini ve devirmediklerini, ancak bunu yapmak için en iyi çıkarları olduğunu düşünmektedir. Olson bu durumu “mantıksal bir hata” olarak ifade etmektedir.

Yazar: Fatih Batuhan Duman
Editör: Emine Türal

Kaynakça

• Olson, M. (1993, Eylül). “Dictatorship, Democracy, and Development”. American Political Science Review.
• Olson, M. (2000).  Power and Prosperity: Outgrowing Communist and Capitalist Dictatorships. New York: Basic Books.
• Otokrasi. (2021). Vikipedi: Özgür Ansiklopedi. Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Otokrasi

Görsel Kaynakça

• https://alchetron.com/Mancur-Olson