Noel’in Tarihi

Noel’in Tarihi

Noel, 25 Aralık’ta kutlanır ve hem kutsal bir dini gündür hem de dünya çapında kültürel ve ticari bir olaydır. İnsanlar Noel’i iki bin yıldır hem dini hem de seküler gelenekler ve alışkanlıklarla kutlar. Hristiyanlar Noel’i, öğretileri dinlerinin temelini oluşturan ruhani önder İsa’nın doğum günü olarak kutlarlar. Popüler alışkanlıkların kapsamında ise hediyeleşmek, Noel ağaçları süslemek, kiliseye gitmek, aile ve arkadaşlarla sofra paylaşmak ve tabii ki, Noel Baba’nın gelişini beklemek yer almaktadır. 25 Aralık Noel Günü, Amerika Birleşik Devletleri’nde 1870 yılından beri resmi tatildir.

Noel Nasıl Başladı?

Kış ortası vakti, dünya genelinde uzun bir zamandır, bir kutlama yapma dönemi olarak varlığını sürdürmüştür. İsa adındaki adamın gelişinden yüzyıllar önce ilk Avrupalılar, kışın en karanlık günlerinde aydınlığı ve doğuşu kutlamışlardır. Pek çok insan, kışın en kötü günlerinin geride kaldığı kış gün dönümünde bayram etmiş, uzun günleri ve saatleri, artan güneş ışığını sabırsızlıkla beklemiştir.

İskandinavya’da Norslar, kış gün dönümü Yule’u 21 Aralık’tan başlayarak Ocak ayı boyunca kutlamışlardır. Güneş’in geri dönüşüne bir minnet sunma babında, babalar ve oğulları evlerine ateşte yakacakları geniş kütükler getirirlerdi. İnsanlar ateş sönene kadar -ki bu da on iki gün kadar sürerdi- ziyafet çekerlerdi. Norslar ateşten çıkan her kıvılcımın, yaklaşan yeni yılda, yeni bir domuzun ya da buzağının doğacağını temsil ettiğine inanırlardı.

Aralık’ın sonu, Avrupa’nın pek çok yerinde kutlama yapmak için harika bir zamandı. Yılın bu vaktinde, kış boyunca yemlenmek zorunda kalmasınlar diye sığırların çoğu kesilirdi. Birçoklarına göre bu dönem, yıl içerisinde taze et stoklarına sahip olunan tek zamandı. Ek olarak, yıl boyunca yapılan çokça şarap ve bira da nihayet mayalanır ve içmeye hazır olurdu.

Almanya’da insanlar, kış ortası bayramı süresince pagan tanrısı Odin’i onurlandırırlardı. Almanlar, Odin’den çok korkardı çünkü onun insanları gözetleyip kimin refaha ereceğine ve kimin perişan olacağına karar vermek için geceleyin göklerde uçtuğuna inanırdı. Onun varlığı yüzünden birçok insan evlerinde kalmayı tercih ederdi.

Saturnalia

Kışların, daha Kuzey bölgelerdeki kadar sert olmadığı Roma’da, tarım ve hasat tanrısı Satürn’ün onuruna Saturnalia bayramı kutlanırdı. Kış gün dönümünden önceki hafta başlayan ve bir ay boyunca devam eden Saturnalia, yiyeceğin ve içeceğin bol olduğu ve Roma’nın alışılagelmiş sosyal düzeninin alt üst edildiği hedonistik bir zaman dilimiydi. Bir aylığına köleler efendi olurdu. Köylüler şehrin yönetimindeydi. Herkes eğlenceye katılabilsin diye işletmeler ve okullar kapatılırdı.

Ayrıca, kış gün dönümü zamanı sularında Romalılar, Roma çocuklarını onurlandıran bir bayram olan Juvenalia’yı kutlarlardı. Bundan başka, üst sınıfların üyeleri 25 Aralık’ta, yenilmez Güneş tanrısı olan Mitra’nın doğum gününü kutlarlardı. Bir çocuk tanrı olan Mitra’nın taştan doğduğuna inanılırdı. Bazı Romalılar için, Mitra’nın doğum günü yılın en kutsal günüydü.

Noel Gerçekten de İsa’nın Doğduğu Gün mü?

Hristiyanlığın ilk yıllarında esas bayram Paskalya idi; İsa’nın doğumu kutlanmazdı. Dördüncü yüzyılda, kilise yetkilileri İsa’nın doğumunu bir bayram olarak tayin etmeye karar verdiler. Maalesef İncil İsa’nın doğum tarihine değinmiyor – ki bu da Püritenlerin, kutlamanın meşruiyetini tanımamak için sonradan dikkat çektikleri bir gerçektir. Bazı kanıtlar İsa’nın doğumunun baharda gerçekleştiğini öne sürse de (çobanlar kışın ortasında neden sürü gütsün?)*, Papa I. Julius 25 Aralık’ı seçmiştir. Yaygın bir şekilde inanılır ki, kilise bu tarihi pagan Saturnalia bayramının geleneklerini kendilerine mal etmek ve sindirmek için seçmiştir. İlk olarak Doğuş’un Bayramı** olarak anılan bu gelenek, 432 yılında Mısır’a ve altıncı yüzyılın sonunda da İngiltere’ye yayılmıştır.

Sekizinci yüzyılın sonunda, Noel kutlaması İskandinavya boyunca yayılmıştı. Günümüzde, Yunan ve Rus Ortodoks kiliselerinde Noel, ayın 25’inden 13-14 gün kadar sonra kutlanır. Bunun sebebi; Batılı kiliseler Gregoryen Takvimini kullanırken, Doğulu kiliselerin -Gregoryen Takvimi’nin 13-14 gün gerisinde olan- Jülyen Takvimi’ni kullanmasıdır. Hem Batılı hem de Doğulu kiliseler, kendi Noel’lerinden 12 gün sonra Epifani’yi ya da Maguşlar Günü’nü kutlar. Bu gün, Maguşların İsa’yı sonunda bir yemlikte bulduklarına inanılan gündür.

Kilise önderleri Noel’i geleneksel kış gün dönümü festivalleriyle aynı zamanda düzenleyerek Noel’in birçok insan tarafından benimsenme şansını arttırmışlardır fakat onun nasıl kutlanması gerektiğini dayatmaktan pes etmişlerdir. Orta Çağ’a gelindiğinde, Hristiyanlık büyük ölçüde pagan dininin yerine geçmişti. Noel’de inançlılar kiliseye katılır, sonra da gürültülü bir şekilde, günümüzdeki Mardi Gras’ya benzeyen içkili ve karnaval benzeri bir atmosferde kutlama yaparlardı. Her yıl, bir dilenci ya da öğrenci “karmaşa hükümdarı” olarak taçlandırılırdı ve istekli katılımcılar onların kulu rolünü oynarlardı. Yoksullar, zenginlerin evlerine gider ve onların en iyi yiyeceklerini ve içeceklerini talep ederdi. Eğer ev sahipleri buna razı olmazlarsa, ziyaretçileri büyük ihtimalle haylazlık yaparak onları yıldırırlardı. Noel; zengin sınıfın, daha şanssız vatandaşları ağırlayarak onlara olan gerçek ya da farazi ‘’borçlarını’’ ödeyebildiği bir zamanıydı yılın.

Noel Ne Zaman İptal Edildi?

On yedinci yüzyılın başlarında, bir dini reform dalgası, Noel’in Avrupa’da kutlanma şeklini değiştirdi. Oliver Cromwell ve onun Püriten güçleri, 1645 yılında İngiltere’de yönetimi ele geçirdiğinde, İngiltere’yi gerilemeden kurtarmaya ant içtiler ve bu çabaları kapsamında Noel’i iptal ettiler. Artan talepler üzerine, II. Charles’a tahtı iade edildi ve bu gözde bayram onunla birlikte geri döndü.

Amerika’ya 1620’de ayak basan İngiliz bölücüler, pilgrimler, kendi Püriten inançlarında Cromwell’den daha bile gelenekçiydiler. Sonuç olarak, Amerika’nın ilk zamanlarında Noel bir bayram değildi. 1659’dan 1681’e kadar, Noel kutlamaları Boston’da fiilen suçtu. Noel’i kutlayan kim olursa, beş şilin para cezasına çarptırılıyordu. Buna karşın, Jamestown yerleşkesinde Kaptan John Smith, Noel’in herkes tarafından keyfinin çıkarıldığını ve paylaşıldığını bildirmiştir.

Amerikan Devrimi’nden sonra, Noel dahil, İngiliz alışkanlıkları gözden düşmüştür. Aslında 26 Haziran 1870’e kadar, Noel resmi bir tatil ilan edilmemişti.

Washington Irving Noel’i Yeniden Yaratıyor

On dokuzuncu yüzyıla kadar Amerikalılar, Noel’i benimsememişti. Amerikalılar Noel’i yeniden yaratmışlardır ve onu gürültülü bir şenlikten, aile merkezli bir huzur ve nostalji gününe dönüştürmüşlerdir. Peki, ne oldu da 1800’lü yıllarda Amerikalıların ilgisi bu bayrama çekildi?

On dokuzuncu yüzyılın başları bir sınıf çatışması ve kargaşa dönemiydi. Bu zaman süresince, işsizlik yüksekti ve inancını yitirenlerce yapılan çete isyanları sıklıkla Noel mevsiminde vuku bulurdu. 1828 yılında, New York belediye meclisi, bir Noel isyanına karşılık olarak şehrin ilk polis kuvvetini kurmuştur. Bu, üst sınıfların bazı üyelerinin Noel’in Amerika’da kutlanma şeklini değiştirmeye başlamalarına yol açmıştır.

1819 yılında, çok satan yazar Washington Irving, The Sketchbook of Geoffrey Crayon, Gent. adında, bir İngiliz malikanesinde, Noel kutlaması hakkındaki öyküler serisini yazmıştır. Bu kısa öykülerde, bayram için köylüleri evine davet eden bir toprak ağası yer alır. Amerikan toplumunda yaşanan problemlere karşın, iki grup rahatlıkla birbirine karışmıştır. Irving’in zihninde, Noel; mal varlığı ve sosyal mevkiinin bir ucundan öbür ucuna grupları bir araya getirerek huzurlu ve sevgi dolu olmalıdır. Irving’in kurgusal kutlamacıları, karmaşa hükümdarını taçlandırmanın da dahil olduğu ‘’eski alışkanlıklar’’ın keyfini sürmüşlerdir. Ancak, Irving’in kitabı, onun katıldığı herhangi bir bayram kutlamasına dayanmıyordu; doğrusu, birçok tarihçi, Irving’in hikâyesinin mevsimin hakiki alışkanlıklarını tasvir ettiğini ima ederek onun aslında Noel geleneği ‘’yarattığını’’ söyler.

Bir Noel Şarkısı

Yılın bu zamanında ayrıca, İngiliz yazar Charles Dickens, klasik Noel hikâyesi A Christmas Carol’u yazmıştır. Hikâyenin mesajı -bütün insanlığa karşı hayırseverliğin ve iyi niyetin önemi- Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere üzerinde güçlü bir etki bırakmıştır ve Viktorya döneminde toplumun mensuplarına bayramı kutlamanın faydalarını göstermiştir.

1800’lü yılların başlarında aileler de daha az baskıcı ve çocuklarının duygusal ihtiyaçlarına karşı daha duyarlı hale geliyordu. Noel, ailelere, çocuklarına onları şımartıyor gibi görünmeden fazlasıyla ilgi -ve hediye- sunacakları bir gün sağlamıştır.

Amerikalılar Noel’i mükemmel bir aile tatili olarak benimseyince, eski alışkanlıklar gün yüzüne çıktı. İnsanlar, bu günün nasıl kutlanması gerektiğini görmek için yeni göçmenleri ve Katolik ve Episkopal kiliseleri gözlediler. Sonraki yüz yıl içinde, Amerikalılar ağaç süslemenin, kart göndermenin ve hediyeleşmenin de dahil olduğu diğer pek çok alışkanlıktan parçalar içeren, kendilerine has bir Noel geleneği yarattılar.

Çoğu aile, Noel yüzyıllardır nasıl kutlanıyorsa kendilerinin de Noel’i o şekilde kutladıkları fikrine çabucak inanmış olsa da Amerikalılar, büyüyen bir milletin kültürel ihtiyaçlarını karşılamak için gerçekten de bayramı yeniden yaratmışlardır.

Noel Baba’yı Kim Yarattı?

Noel Baba’nın efsanesi, M.S. 280 civarında Türkiye’de doğan Saint Nicholas adındaki keşişe kadar dayandırılabilir. Nicholas, kendisine miras kalan bütün mal varlığını hibe etmiş ve yoksul ve hastalara yardım ederek kırsal yöreleri gezmiştir; çocukların ve denizcilerin koruyucusu olarak tanınır olmuştur.

Saint Nicholas, Amerikan popüler kültürüne ilk olarak, Hollandalı ailelerin Sint Nikolaas’ın ölümünün yıl dönümünü şereflendirmek için toplandıklarını 18. yüzyılın sonlarına doğru girmiştir. (“Sint Nikolaas”, Hollandaca Saint Nicholas demektir; kısa hali de “Sinter Klaas”tır. “Santa Claus” ismi bu kısaltmadan gelmektedir.)

1822 yılında, bir Episcopal papazı olan Clement Clarke Moore, günümüzde daha çok “Twas The Night Before Christmas” şeklindeki ilk satırıyla bilinen “An Account of a Visit from St. Nicholas” adında bir Noel şiiri yazdı. Şiir; Noel Baba’yı, oyuncaklar bırakmak için ren geyikleri tarafından çekilen bir kızakla evden eve uçan neşeli bir adam olarak tasvir etmiştir.

Noel Baba’nın oyuncak torbası taşıyan, kırmızılar içindeki beyaz sakallı neşeli bir adam biçimindeki ikonik versiyonu, 1881’de politik karikatürist Thomas Nast bugün bildiğimiz Noel Baba portresini oluşturmak için Moore’un şiirinden yararlandığında ölümsüzleşti.

Çevirmen Notları:

*Burada, yemlikte bulunan bebek İsa’yı ziyaret etmeye gelen çobanlara bir gönderme var. (Ç.N.)

**(İng. nativity). İsa’nın doğumuyla bağdaştırılan günün asıl ismi olan Christmas, ‘’christ’’ ve ‘’mass’’ (ayin) sözcüklerinin birleşiminden oluşur. Türkçe’de Christmas’a karşılık gelen sözcük, dilimize Fransızca’dan geçen ve Christmas’la hemen hemen aynı anlama sahip olan Noel’dir. (Ç.N.)

Çeviri: Ufuk Altunbaş

Kaynakça

History of Christmas. (2020). Erişim tarihi 14 Aralık 2020. Erişim adresi: https://www.history.com/topics/christmas/history-of-christmas