Kişiliğimiz Beynimizin Gizemli Kıvrımları Arasında Bir Yerlerde mi Gizli?

Sıradışı Bir Vaka: Phineas Gage

Tarihler 1848 yılını gösterdiğinde ABD’nin Vermont eyaletinde herkesi dehşete düşürecek bir durum yaklaşmaktaydı. Öğlen sıcağında demir yolunda çalışan işçiler önce kayanın içinde bir delik açıyor, yarısına kadar toz ile sıkıştırıyor ve üzerini kumla kapatıyorlardı. Kumun sıkıştırılması için de demir çubuk kullanılıyordu. 25 yaşındaki Phineas Gage, atletik yapısı ve maharetiyle bu işi en iyi yapanlardan biriydi.

Ama o gün işler tam da bu sırayla ilerlemiyor. Kumu sıkıştırması gereken Gage’nin yardımcısı kumu dökmediği için Gage, kum yerine barutu sıkıştırıyor ve ardından olağanüstü bir sesle patlama gerçekleşiyor. Sonuç tam bir felaket! Gage’nin elinde bulunan yaklaşık bir metre uzunluğundaki sivri demir sol yanağından girip kafatasını deliyor ve beynin ön kısmını geçtikten sonra kafasının tepesinden tamamen dışarı çıkıp yere düşüyor.

Böyle bir durumda kişinin en iyi ihtimalle bir baygınlık geçirmesini bekleriz. Gage’de  birkaç kasılma oluyor ve bir iki dakika sonra da konuşmaya başlıyor. Hastaneye geldiğinde ise yürüyebiliyor, oturabiliyor ve  tüm soğukkanlılığıyla olayın nasıl gerçekleştiğine dair bir konuşma gerçekleştirebiliyor. Son derece aklı başında olan Gage, iki ay sonra iyileşip taburcu ediliyor.

Şaşırtan kısım bunların hiçbiri değil. Asıl olay buradan sonra başlıyor!

Gage artık hiçbir şekilde kazadan önceki Gage değildi. Huyları, karakteri, sevdiği şeyler, sevmediği şeyler hepsi tamamıyla değişmişti. Gage’nin kişiliği değişmişti. Önceden küfür etmediği halde küfür etmeye, açık seçik sözcükler kullanmaya başlamıştı. Diğerlerine saygısızca davranıyordu, birçok davranışını ısrarla devam ettiriyordu. Tahammülsüz, düzensiz, düşüncesiz, kaprisli, kararsız, tembel  biri olmuştu. Konuşma becerisinde, hareket yetisinde, organlarının işleyişinde hiçbir eksiklik yoktu (sol göz görmeme durumunu saymazsak). Ama doktoru Harlow’un da söylediği gibi “Zihinsel yetisi ile hayvansal eğilimleri arasındaki denge yok” olmuştu.

Peki, tam olarak ne oldu? Beynin nasıl çalıştığını anlamak hem de bu vakaya daha yakından bakmak için birkaç açıklama yapıyor olmak önemli olacaktır. Beyinde belirli yerler belirli görevler açısından uzmanlaşmıştır.  Yani bir beyin yapısına birtakım davranışsal ve bilişsel süreçlere aracılık eder. Örneğin beyinde yer alan lobları ele alırsak oksipital lob görsel olarak bize gözden gelen bilgilerin analiz edildiği yerken, bir başka lob olan temporal lob daha çok işitsel olarak bize ulaşan bilgilerin analizinden ve nesneleri tanımaktan sorumludur, parietal lob uzaysal olarak bir nesneyi algılamaktan sorumludur. Bu konuyla ilişkili yere gelecek olursak Gage’nin, frontal bölge dediğimiz yer demir çubuğun etkisiyle hasara uğramıştı. Frontal bölge bizi biz yapan diğer tüm memelilerden ayıran en önemli kısımdır. Bilgiyi analiz ettiğimiz, karmaşık zihinsel işlevleri gerçekleştirebildiğimiz, soyut olarak düşünebildiğimiz, düşüncemiz üzerine düşünce üretebildiğimiz yerdir. Özellikle de prefrontal lob dediğimiz kısım motivasyon, sorumluluğu üstlenme, muhakeme etme, içgörü yeteneği, yaratıcılık, problem çözme, zihinsel olarak esnek davranma, ortama uygun davranışlar sergileme gibi görevlerden sorumludur.  Yani kısaca bizim bitmek tükenmek bilmeyen isteklerimize karşın Freud’un ortaya attığı id kavramı- bunların toplumun daha kabul edebileceği durumlara dönüştürdüğümüz yerdir. Bu bölge herhangi bir nedenden dolayı hasara uğrarsa -Gage’de olduğu gibi- bireyin kişiliğinde değişimler gözlenebilir. Kısacası kişiliğimizin prefrontal korteksimizle olan bağı bir hayli fazla. Bu trajik olay Nörolojinin ilk zamanları için büyük bir vakaydı. Gage, sonraki çalışmalara ciddi anlamda ışık tutmuştu.

Gage’e ne mi oldu? Değişen özeliklerinden dolayı işinden kovuldu, daha birçok işe de benzer nedenlerle tutunamadı. Oradan oraya göçebe gibi hayat yaşadı. Daha 40 yaşına gelmeden geçirdiği birçok nöbetten sonra hayata gözlerini yumdu. Öldükten sonra hiçbir otopsi yapılmadı, ancak yedi yıl sonra Gage’nin vücudu çıkarıldı. Şimdilerde hem kafatası hem de kurcalama demiri Harvard’ın Warren Anatomik Müzesi’nde bulunuyor.

Ülkiye Betül Birgül

Kaynakça
Damasio A.R. (2006). Descartes’in Yanılgısı. Bahar Atlamaz (Çev.). İstanbul: Varlık.
Ramachandran V.S., Blakeslee S. (2000). Beyindeki Hayaletler. Levent Öztürk (Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi. 
Solsu R.L., Maclin M.K., Maclin O.H. (2014). Bilişsel Psikoloji. Ayşe Ayçiçeği-Dinn (Çev.). İstanbul: Kitapevi
Thomas C. Neylan, M.D., Frontal Lobe Function: Mr. Phineas Gage’s Famous Injury, The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences, 1999, Çevrimiçi makale
https://www.grunge.com/96775/scientists-still-fascinated-phineas-gage/