1 Eylül 1859 tarihinin sabah vakitlerinde Londra’daki evinin bir kısmını gözlemevine dönüştüren Richard Carrington, gözlemevinin çatısında teleskobunun başına geçer. Ayarlamaları yapıp merceği güneşe doğrulttuktan bir süre sonra güneşin yüzeyinde normalde olmayan birkaç tane çok büyük siyah nokta fark eder. Güneş lekeleri olarak bilinen bu noktalardan çıkan çok parlak ve beyaz olan ışıkları görür. Carrington, insanlık tarihinde tespit edilen en büyük güneş patlamalarından birine tanık olduğunun o anda farkında değildir (Klein, 2012).

O gece, dünyanın dört bir yanındaki telgraf altyapısı çökmeye başlamıştır. Bazı telgraf makinelerinden kıvılcımlar çıkmakta ve bazı operatörleri de elektrik çarpmaktadır. Gezegenin her yerinde renkli auroralar, gece gökyüzünü aydınlatmıştır ve o kadar parlak bir şekilde parlamışlardır ki kuşlar cıvıldamaya, işçiler güneşin doğmaya başladığına inanarak günlük işlerine başlamışlardır. Bazı insanlar dünyanın sonunun yaklaştığını düşünmektedir ancak Carrington’un çıplak gözleri bu olayların gerçek nedeninin 10 milyar tane atom bombasının gücüne eş değerde olan güneş patlamasını görmüştür. Bu gerçekleşen olay aslında 1-2 gün önceden bellidir. 28 Ağustos’ta Kuzey Amerika’da bazı telgraf hatlarında operatörlerin nedenini anlamadığı kesintiler yaşanmıştır. Pittsburgh’ta bir telgraf operatörü olan E. W. Culgan’ın anlattığına göre kablolardan geçen akım çok artmıştır ve “platin” bağlantılar erimiş, devrelerden yanmaya başlamıştır (2012). Ardından asıl büyük patlama 1 Eylül’de gerçekleşmiş ve telgraf sistemi için “manyetik kaos” bu anda başlamıştır.

Bu olay esnasında sıra dışı bir gelişme de yaşanmıştır. American Telegraph Company çalışanları, Boston ofisine geldiklerinde herhangi şekilde telgraf gönderip alamadıklarını fark etmişlerdir. Ancak olağanüstü bir biçimde makinelerin fişini çektiklerinde makineler çalışmış ve telgraf gönderebilmeye başlamışlardır. Güneşten gelen enerji ile dünyanın atmosferinde öylesine yüksek bir elektrik akımı birikmiştir ki bu akım ile herhangi bir elektriğe ihtiyaç olmadan tüm elektrikli cihazlar kullanılabilir bir hale gelmiştir (2012).

Dünyanın atmosferine çarpan devasa enerjili parçacıklar, daha önce görülmemiş bölgelerde bile auroraların görülmesine sebep vermiştir. Güney Amerika’da Küba’da, Jamaika’da güney ışıkları görülmüştür. Etraf öyle aydınlanmıştır ki Güney Caroline’da bazı işçiler uyanıp işlerine bile başlamıştır. (2012).

Günümüzde Olabilecek Solar Fırtınaların Dünyamıza Etkileri

Güneşteki bu patlamalar gerçekleştiğinde X ışınları, mor ötesi ışınlardan oluşan yüksek enerjili güneş ışıkları olarak dünyamıza ulaşmışlardır. Bu ışınlar atmosferimizin üst taraflarını iyonlaştırarak radyo iletişimini altüst ederler. Bu ışınlar haricinde Koronal Kütle Tahliyesi (Coronal Mass Ejection) denilen yüklü parçacıkların içinde olduğu bulut da denilebilecek kütle dünyamıza birkaç gün içerisinde ulaşır ve bu kütle dünyanın manyetik alanı ile etkileşime girerek elektromanyetik dalgalanmalara sebebiyet verir. Bundan etkilenecek olan GPS sistemi ile birlikte cep telefonları, gemiler, uçaklar bir süreliğine kullanılamaz bir hale gelir ve elektrik altyapısı çok büyük hasarlar alır.

Trafoların bu parçacıklar ile aşırı yüklenip bozulması kaçınılmaz bir olaydır. Bu durumda illeri, ilçeleri besleyen bu trafoların değiştirilmesi günler alacağından birçok trafo için bu durum söz konusu olduğunda günlük hayatımızda kullandığımız birçok elektronik eşyaya erişimimiz kesilecektir. Belirli zaman zarflarında çözülebilecek olsa da bu sorunların çözülmesi sürecinde insanlığın büyük bir bölümünün günlük yaşamlarını devam ettirmesi dahi epey güçleşebilir.  Tarihten bildiğimiz kadarı ile Carrington Olayı gibi olaylar çok nadir gerçekleşmekte ve bu patlamaların dünyamıza gelme aşamasında sürekli yapılan gözlemler sayesinde önlemler almak da mümkündür. Daha küçük patlamalar sık yaşansa bile bu patlamalar global çapta bir kriz yaşanmasına neden olmamaktadır (Gebhardt, 2020).

Yazar: Orkun Öztürk
Editör: Dila Taşdelen

Kaynakça

Klein, C. (2012). A perfect solar superstorm: the 1859 carrington event. History. Erişim adresi: https://www.history.com/news/a-perfect-solar-superstorm-the-1859-carrington-event

Gebhardt, C. (2020) Carrington event still provides warning of sun’s potential 161 years later. Nasaspaceflight. Erişim adresi: https://www.nasaspaceflight.com/2020/08/carrington-event-warning/

Görsel Kaynakça

https://www.history.com/.image/ar_16:9%2Cc_fill%2Ccs_srgb%2Cfl_progressive%2Cg_faces:center%2Cq_auto:good%2Cw_768/MTU3OTIzNjU2Mzc5NTQxMTM4/a-perfect-solar-superstorm-the-1859-carrington-events-featured-photo.jpg

https://www.nasa.gov/sites/default/files/styles/ubernode_alt_horiz/public/thumbnails/image/faintyoung.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e5/Carrington_Richard_sunspots_1859.jpg

https://img.newspapers.com/img/img?id=55427895&width=700&height=1077&crop=132_534_1164_2126&rotation=0&brightness=0&contrast=0&invert=0&ts=1524159613&h=76a85b949c4ab4a63e728c1384f16e53