Asch Sosyal Uyum Deneyi: Uyum Sağlamak İçin Gerçeklerden Vazgeçer Miyiz?

Çevremize duyduğumuz uyum isteği gerçekten verdiğimiz cevapları ne derecede etkiler? Gerçekleri görmemize rağmen toplum aksini iddia ettiği için bu gerçeklerden vazgeçip, cevaplarımızı çevreyle uyumlu hale mi getiririz? Bu soruları bizim gibi sosyal psikolog Solomon Asch de merak etmiş ve 1951 yılında bir dizi deney gerçekleştirmiştir. Bu deneylerin amacı ise yöneltilen sorulara karşı grubun geri kalanı katılımcılardan farklı bir cevap verdiğinde; deney katılımcılarının cevaplarının -kendi cevaplarının doğru olduğunu bilmelerine rağmen- grup baskısı ve onaylanma/uyum isteğiyle değişip değişmeyeceğini gözlemlemektir.

Deney Prosedürü

Deney 50 üniversite öğrencisinin katılımıyla oluşturulmuştur ve her bir öğrenci deneyi düzenleyen 7 ‘yardımcı’ ile bir grup olacak şekilde ayrılmıştır. Deneye katılan öğrencilere,  öncelikle tek bir çizgi gösterilmiş ve bu çizginin gösterilen 3 çizgiden hangisiyle eş olacağı sorusu sorulmuştur. Bu soruyu herkesin sırayla yüksek sesle cevaplandırması istenmiş olup gerçek denek ise sıranın sonuna yerleştirilmiştir. Toplamda 18 etaptan oluşan deney aşamasında yardımcılar ilk 6 etapta doğru cevap vermiş, 12 etapta ise bilerek yanlış cevap vermiştir. Deneye katılan öğrencilerin verilen yanlış cevaplara katılıp katılmayacağı gözlemlenerek, öğrencilerin topluma uyum göstermek için ‘kendi doğrularını’ göz ardı edip etmeyecekleri sorusuna cevap aranmıştır.

Ayrıca bu deney ‘yardımcıların’ olmadığı bir ortamda sadece gerçek katılımcının katılımıyla da gerçekleştirilmiştir.

 Deney Bulguları ve Sonuçlar

Asch deneyinde, katılımcıların çoğunluk görüşünü ne kadar kabul ettiklerini ölçmüştür. Katılımcıların %32’si, çoğunluğun bariz bir şekilde yanlış olan görüşlerinin hepsine katılmış; %75’i ise en az bir kez çoğunluğun görüşünü benimseyerek soruya yanlış cevap vermiştir. Yardımcıların olmadığı ortamda gerçek katılımcılarla yapılan deneylerde ise yanlış cevapların oranı ise sadece %1. Katılımcılara deney sonrası sorulan sorular sonucunda; çoğunun aslında gerçek yanıtı bildiği ama grup tarafından -ki daha önce gruptaki kişilerle görüşmemiş ve deneyden sonra hayatlarında yer etmeyecek olsalar bile- onaylanma isteği ve dalga geçilme korkusundan dolayı yanlış olduğunu bilseler bile genel görüşe katıldıkları ortaya çıkmıştır.

Ne yazık ki toplumların ortaya çıkışından itibaren gözlemlenen olguların da doğrulayacağı üzere sosyal onaylanma isteği insan davranışlarını çok kötü bir şekilde etkilemektedir.

George Orwell’in 1984 kitabında anlatılan distopyadan çok da uzak değiliz anlaşılan. O yüzden doğru bildiklerimizi bilimin ışığında her zaman daha da yüksek sesle savunmalıyız, karanlıklar içinde yalnız bir kibrit çöpü olsak bile.

Psikolojik Sosyal Deneyler serimizin bir sonraki yazısında görüşmek üzere, sağlıcakla kalın…

Yazar: Musa Bozdoğan
Editör: Emine Türal

“Sosyal Deney Serisi” ile ilgili diğer yazılar:
• Robbers Mağarası Deneyi

Kaynakça:

Modern Therapy. (Temmuz 17, 2019). Asch Conformity Experiment Explained. Erişim adresi: https://moderntherapy.online/blog-2/asch-conformity-experiment-explained

SimplyPsychology. (Aralık 28, 2018). Solomon Asch – Conformity Experiment. Erişim adresi: https://www.simplypsychology.org/asch-conformity.html#:~:text=Solomon%20Asch%20conducted%20an%20experiment,to%20the%20ambiguous%20autokinetic%20experiment.