Çocuk İşçiliği: Dünyada ve Türkiye’de Çocuk İşçiliği

Çocuk İşçiliği Nedir?

Kültürlerin etkisiyle beraber çocukluk, ülkelerce farklı tanımlanmaktadır. Birleşmiş Milletler’in Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 1. Maddesi’ne göre ise 18 yaşına kadar herkes çocuk sayılmaktadır. Uluslararası kavramlar içerisinde “çalışan çocuk” genellikle esnaf ve sanatkârlar yanında, sanayide çalışan çocuklar veya tarım alanlarında ailesiyle çalışan çocuklar olarak ifade edilebilmektedir. Yine de çocuk işçiliği kavramı da çocuğun tanımı gibi ülkelerin gelişmişlik seviyelerine, tarihi ve kültürel yapılarının farklılıklarına, yasal düzenlemelerdeki sınırlamalara göre değişmektedir. ILO’ya göre çocuk işçiliği “çocukları çocukluklarını yaşamaktan alıkoyan, potansiyellerini ve saygınlıklarını eksilten, fiziksel ve zihinsel gelişimleri açısından zararlı işler” olarak tanımlanmıştır. Çocuklar için zihinsel, fiziksel, toplumsal ya da ahlaki açılardan tehlikeli, okula devam etmelerini engelleyen ya da aksatan işlerin hepsi çocuk işçiliğini kapsamaktadır. Bununla birlikte, BM Uluslararası Çocuklara Yardım Fonu’na göre çocuk işçiliği “çocuğun yaşına ve işin türüne göre değişen, minimum çalışma saatini aşan ve çocuğa zararlı olan iş” şeklinde tanımlanmıştır. Çocuk işçiliği; çocukları fiziksel, psikolojik veya ahlaki açıdan zarar görmesine sebep olan, eğitimlerinden yoksun bırakan, her anlamda zedeleyen ve istismar eden bir çalıştırma biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Dünyada Çocuk İşçiliği

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) verilerine göre dünyada 64 milyonu kız, 88 milyonu erkek çocuğu olmak üzere toplam 152 milyon çocuk, işçi olarak çalıştırılmaktadır. Bu çocukların yaklaşık yarısı, sağlıklarını ve gelişimlerini etkileyen tehlikeli ve zararlı işlerde çalıştırılmaktadır. Genel olarak kentlerde yaşayan çocuklar, sanayi ve hizmet sektörlerinde; kırsal bölgelerde yaşayan çocuklar ise tarım ve hayvancılıkta çalıştırılmaktadır. Çocuk işçiliğine her sektörde rastlanmakla birlikte, çalışan çocukların yüzde 70’i tarım alanında yer almaktadır. Sayısal olarak baktığımızda, çocuk işçilerin 108 milyonu tarım sektöründe, 26 milyonu hizmet sektöründe ve 18 milyonu sanayi sektöründe çalışmaktadır.  Tüm dünyada yaygın olarak görülen çocuk işçiliği, başta az gelişmiş ülkelerde olmak üzere; Afrika, Latin Amerika, Orta Doğu ve Asya’daki gelişmekte olan ülkelerde ve bazı gelişmiş ülkelerde toplumsal ve küresel olarak karşımıza çıkmaktadır.  Çocuk işçiliğinin yaklaşık yarısı, 72 milyon çocuk ile Afrika’da;  62 milyon çocuk ile Asya-Pasifik’te yer almaktadır. Çocuk işçi nüfusunun kalanı da Amerika kıtalarında 11 milyon, Avrupa ve Orta Asya’da 6 milyon ve Arap ülkelerinde 1 milyon şeklindedir. Çocuk işçiliğinin en temel sebepleri: yoksulluk, göç, ailedeki yetişkin bireylerin işsiz oluşu, geleneksel bakış açısı ve sosyal izolasyon, ücretsiz ve kaliteli eğitime erişme imkanının olmaması, denetim eksikliği, kayıt dışı olma ve ucuz iş gücü talebi olarak sıralanmaktadır.

Kaynak: Child Labour Statistics – ILO

Türkiye’de Çocuk İşçiliği

Birleşmiş Milletlerin Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne taraf olan Türkiye, 18 yaşına kadar her bireyi çocuk olarak tanımlamıştır ancak İş Kanunu’nda bulunan 15 yaş sınırı ile 18 yaşından küçük çocukların çalışmasına izin verilmektedir. TUİK verilerine göre, Türkiye’de ekonomik faaliyette çalışan 720 bin çocuk işçi bulunmaktadır. Bunların %29,4’ü kız çocuklardan oluşurken %70,6’sı erkek çocuklardan oluşmaktadır. 5-11 yaş aralığında %4,4, 12-14 yaş aralığında %15,9, 15-17 yaş aralığında %79,7 oranında çocuk işçi bulunmaktadır; %30,8’i tarım sektöründe, %23,7’si sanayi sektöründe ve % %45,5’i hizmet sektöründe çalışmaktadır. 5-14 yaş aralığındaki çalışan çocukların %64’ü tarım sektöründe, 15-17 yaş aralığındakilerin %51’i hizmet sektöründe çalışmaktadır. Çalışma nedenleri arasında hane halkının ekonomik faaliyetine yardımcı olmak, iş öğrenmek, meslek sahibi olmak, hane halkı gelirine katkıda bulunmak ve kendi ihtiyaçlarını karşılamak şeklindedir. Çalışan çocukların %63,3’ü ücretli veya yevmiyeli, %36,2’si ücretsiz aile işçisi olarak ve %0,5’i ise kendi hesabına veya işveren için çalıştırılmıştır. Çocukların %35,9’u hane halkının ekonomik faaliyetine yardımcı olmak için, %34,4’ü iş öğrenmek ve meslek sahibi olmak için, %23,2’si hane halkı gelirine katkıda bulunmak için, %6,4’ü kendi ihtiyaçlarını karşılamak için çalıştığını beyan etmiştir. 5-17 yaş grubunda, ev işlerinde ailesine yardımcı olan çocukların oranı (erkek çocuklarında %40,0, kız çocuklarında %51,3 olmak üzere) %45,5 şeklindedir. Çocukların %43,5’i hane için alışveriş yapma, ütü yapma, yemek pişirme, ev eşyalarının temizliği gibi işlerde, %23,2’si hanede kendinden küçük çocuklara bakmada, %5,4’ü hanedeki yaşlı/engelli/hasta bir yakına bakmada yardımcı olmuştur. Eğitime devam etme oranı artış göstermiş olsa da temelinde bir insan hakları sorunu olan çocuk işçiliğin önlenmesi için toplumun bütün kesimlerine önemli sorumluluk düşmektedir.

Kaynak: TÜİK’in Çocuk İşgücü Anketi Verileri

Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Yılı

Çocuk işçiliği son 10 yılda %38 azalsa da çalışan 152 milyon çocuk işçi vardır. Birleşmiş Milletler 2019’da, 2021 yılının “Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Yılı” olmasını oy birliğiyle onayladı. Bu bağlamda, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), İttifak 8.7 ile işbirliği ve küresel ortaklık kurarak “Uluslararası Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Yılı” ilan etti. Böylelikle uluslararası bir çağrı yaparak çocuk işçiliğiyle mücadele konusunda hareket başlattı. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), sosyal medya kampanyası başlatarak bireylerin bir taahhütte bulunmasını çağrıda bulundu. Bu taahhüt, çevrenizi ve ailenizi bilgilendirmek, hükûmet eylemlerinin hızlandırılmasını talep etmek veya bilinçli tüketimi seçerek çocuk işçi çalıştıran firmalardan alışveriş yapmamak şeklinde olabilmektedir. Kampanyaya  sosyal medyada dünyanın birçok yerinden #EndChildLabour2021 etiketiyle cevap gelmiştir.

Siz Ne Yapabilirsiniz?

Siz de kendi taahhüdünüzü iletmek isterseniz çocuk işçiliğini sona erdirmeye yönelik taahhüdünüzü #EndChildLabour2021 etiketiyle sosyal medyada paylaşabilirsiniz. Ayrıca, çocukların çalışma ortamında her türlü istismara maruz kalmalarının önlenmesi için çocukların çalıştırılamayacağı umuma açık yerlerde, çalıştırıldıklarını görmeniz durumunda Alo 183 Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Sosyal Destek Hattı, Alo 155 Polis İmdat Hattı ve Alo 156 Jandarma İmdat Hattı’na ihbarda bulunabilirsiniz.

Daha fazla bilgi için: https://endchildlabour2021.org/

Yazar: Canan Önerli
Editör: Başak Tufan

Kaynakça:

Uluslararası Çalışma Örgütü. (2021, Haziran). Çocuk İşçiliği ile Mücadele Programı. https://www.ilo.org/ankara/projects/child-labour/lang–tr/index.htm

UNICEF. (2021, Haziran). Çocuk işçilerin sayısı 20 yıldır ilk kez artarak 160 milyona yükseldi Uluslararası Çalışma Örgütü ve UNICEF, COVID-19 salgını nedeniyle 9 milyon çocuğun daha risk altında olduğu konusunda. https://www.unicef.org/turkey/bas%C4%B1n-b%C3%BCltenleri/%C3%A7ocuk-i%C5%9F%C3%A7ilerin-say%C4%B1s%C4%B1-20-y%C4%B1ld%C4%B1r-ilk-kez-artarak-160-milyona-y%C3%BCkseldi-uluslararas%C4%B1

Küçükbalaban, H. (2018). Çocuk İşçiliğine Genel Bakış ve Mevsimlik Tarımda Çocuk İşçiliği. Çocuğa Karşı Şiddeti Önlemek için Ortaklık Ağı & Uluslararası Çocuk Merkezi.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı – Çalışma Genel Müdürlüğü. (2017). Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programı. Ayrıntı.

Görsel Kaynakça:

https://www.republicworld.com/lifestyle/festivals/world-day-against-child-labour-poster.html