Ken Loach: Kes (1969)

Ken Loach: Kes (1969)

Ken Loach’un yönetmenliğini üstlendiği Kes, 1969 yapımı bir İngiliz filmidir. Barry Hines’ın A Kestrel for a Knave isimli romanından uyarlanan Kes, Ken Loach’un tanınmasında önemli bir yer tutar. Amatör oyuncularla çekilen düşük bütçeli film; En İyi Film, En İyi Yönetmen, En İyi Senaryo dahil 6 “BAFTA Ödülü”ne aday gösterilmiştir. En iyi Yardımcı Erkek Oyuncu (Colin Welland) ve En Çok Gelecek Vaad Eden Başrol Oyuncusu (David Bradley) ödüllerini kazanmıştır.

Kes, Billy Casper (David Bradley) isminde, annesi ve abisiyle yaşayan bir çocuğun hikâyesine odaklanır. Çocuk olmasına rağmen üstlendiği sorumluluklar, öğretmenleri ve ailesinden gördüğü kötü muamele ile birlikte film, toplumsal sorunların da yoğun biçimde irdelendiği bir olay örgüsüne sahiptir.

Aile, Okul ve Diğer Problemler

Casper solgun görünüşü, kirli elleri ve çökmüş gözleriyle ihmal edilmiş bir çocuk izlenimi verir. Bu ihmalkârlık sadece temizlikle veya yeterli beslenmeyle sınırlı değil, çevresinden gördüğü sevgi yoksunluğuyla da ilişkilidir. Herkes kendi hayatını yaşamaktadır. Annesi (Lynne Perrie) hayattan mütevazı beklentileri olan bir kadındır. Abisi Jud (Freddie Fletcher), maden işinde çalışan genç bir delikanlıdır ve Casper’a sürekli zor zamanlar yaşatır. Casper ise her sabah gazete dağıttıktan sonra okula giden bir çocuktur.

Filmin açılış sahnesinde Casper ve abisini uyurken görülür. Filmin ilk dakikalarına Casper’ın, kendisiyle aynı kaderi paylaşacağını ifade eden Jud, işçi sınıfının yoğun olduğu bölgelerde benzer hayatlar yaşayan insanlara vurgu yapar. Madenciliğin yoğun olduğu bölgede Casper’ın yolu da eninde sonunda oraya çıkacaktır. İngiltere’nin Yorkshire bölgesinde geçen film, işçi sınıfının yaşadığı çeşitli zorlukları yeşil ve bulanık bir arka plan üzerinde kayda almıştır.

Ken Loach: Kes (1969)

Casper’ın sorunları sadece ailesiyle sınırlı kalmaz. Okulda ve çalıştığı yerde çıkıntılıkla, pis olmakla ve hırsızlıkla suçlanır. Yetişkinlerin kendi egolarını üzerinden kolaylıkla tatmin ettikleri Casper, ihmal edilmiş bir çocuğun üzerindeki baskının yalnızca aileden değil; toplumdan da geldiğinin bir göstergesi gibidir. Akranlarından daha cılız, solgun ve içine kapanık olan çocuk, arkadaşları tarafından da aynı zorbalıkla karşılaşır. Okulda arkadaşıyla kavga ettiğinde kendisini koruyan öğretmeni bu durumu benzer sözlerle ifade eder:

“Siz büyük çocuklarsınız değil mi? Gücünüz sadece Casper’a yetiyor değil mi? Gidip kendi çapınızda birini bulsanıza. Burnunu kömürlere soksam bana ne derdin? Bana zorba derdin, değil mi? Evet, haklısın. Çünkü ben sizden daha büyüğüm, daha güçlüyüm, değil mi?” (Welland, 1969)

Kerkenez

Casper, tüm bu keşmekeşin içerisinde merak uyandıran bir şeyle tanışır. Evinin yakınlarında bulduğu yavru kerkenez onun için gittikçe daha da önemli olacaktır. Diğer yükümlülüklerinin yanında doğancılık, ilgisini çeken ve mesai harcamaktan hoşlandığı tek şey hâline gelir. Kes ismini verdiği kerkenez onun için sertlik, özgürlük ve sorumluluk gibi pek çok anlam taşır. Casper, kerkenezin doğasını sabırla anlamaya çalışır: Uçmak istemediğinde onu zorlamaz; istediğindeyse kaçıp gidebileceğini kabullenir.

Ken Loach: Kes (1969)

“Onunla dolaşmaya çıktığımda birileri ‘Bakın, Billy Casper ve evcil hayvanı.’ diyor. Onlara bağırmak istiyorum. O evcil değil. Ya da biri çıkıp ‘Uysal mıdır?’ diye sormuyor mu? Doğan uysallaştırılamaz. Ona hizmet edilir. Yabanıldır, serttir ve hiç kimse umrunda değildir. Bana aldırmaz. Onu muhteşem yapan da bu.” (Bradley, 1969)

Ken Loach: Kes (1969)

Kendisine Kes ile ilgili konuşma fırsatı sunulduğunda Casper, heyecanını ilk anki kadar yoğun bir şekilde korur. Yaşadığı duyguları ve kuşla kurduğu ilişkiyi anlattığı sırada sınıfta duyulan ilgi onu konuşmak için heveslendirir. Kendisini azarlayan yetişkinlerin karşısında sesi çıkmayan bu çocuğun fırsat verildiğinde anlatacak bir hikâyesi olduğu ortaya çıkmıştır. Normalde ne düşündüğü veya ne hissettiği önemsenmeyen Casper, öğretmeni tarafından dikkate alınmıştır.  Bu vesileyle Mr. Farthing, Casper ile dostluk kurabilen nadir yetişkinlerden biri olur.

Farklı Eğitim Yöntemleri

Casper’ın kerkenezle kurduğu ilişki, çevresindeki olumsuzluk ve toplumsal hiyerarşiye taban tabana zıtlık oluşturur. Filmin önemli bir kısmı okul koridorlarında geçer ve pek çok eğitmenin derste, bahçede, konferansta ve müdür odasında çocuklara karşı takındığı tavır gösterilir. Otorite figürü rolünü suistimal eden beden eğitimi hocasından okulun her alanında çocuklara zorbalık eden müdüre kadar pek çok kişi tahammülsüz ve öfkeli eğitmen profili çizer.

Ken Loach: Kes (1969)

Söz konusu eğitmenlerin tam karşısında ise henüz çocuk olmasına rağmen bir kerkenezi eğitmeyi başaran Casper yer alır. Yabani bir hayvan olan Kes’i eğiterek onun dilinden anlamaya başlar. Kes’i özgürlüğün bir simgesi olarak gören ve ona saygı gören Casper ile karşılaştırıldığında okul müdürü, yeni neslin söylenenleri dinlemediğini ve itaat etmediğini vurgularken çocukların öz saygısını yerle bir eder. Suçsuz olmasına rağmen bir çocuğa şiddet uygular, sürekli bağırarak konuşur ve öksürdükleri için çocukları azarlar. Sabah dağıttığı gazete işinin arasına okulu sıkıştıran ve kerkeneziyle ilgilenen Casper, yorucu hayatına anlayış göstermeyen öğretmenlerine öfkelidir. Onların derste sürekli saatlerini kontrol ettiklerini söyleyerek ilgisizliklerinden yakınır.

“Bu küçüklerden birini hor görmeyin; zira size derim ki onların melekleri daima göklerde olan babamın yüzünü görürler. Bir adamın 100 koyunu olsa ve onlardan biri yolunu şaşırsa, 99’u bırakıp dağlara gitmez ve yolunu şaşıranı aramaz mı? Eğer onu bulacak olursa doğrusu size derim: Yolunu şaşırmayan 99 için sevindiğinden ziyade onun için sevinir. Böylece, bu küçüklerden birinin helak olması göklerdeki babamızın muradı değildir.” (Kes, 1969)

Tüm Yalınlığıyla Yoksulluk

Filmde, öfkeli ve memnuniyetsiz davranışların sebepleri açıkça dile getirilmese de ekonomik sıkıntılar sürekli göz önündedir. Jud’un kazanamadığı bahis sonrasındaki öfkesi, çocuklara karşı kaybetmeyi kendisine yediremeyen beden öğretmeni ve Casper’ı hırsızlıkla suçlayan işvereni gibi pek çok ayrıntı, kaybettikleri neşenin farkında olmayan yetişkinleri örneklendirir. Herkes yaşam derdine düşmüştür ve hiç kimsenin, çocukların hislerini anlayacak sabrı kalmamıştır. Hikâye, Casper’ın somurtkan büyüklerinin arasına zorunlu katılımından hemen öncesine odaklanır.

Ken Loach: Kes (1969)

Ken Loach, Casper’ın sabahın erken saatlerinde başlayan koşuşturmacasını, hareketli sokakları kayda alarak resmeder. Bunu yaparken de çocuğun taşıdığı iş yükünü bahane bulmadan, durumu güzelleştirmeden göstermeye özen gösterir. Yönetmen, olayları olduğu sadelikte aktarırken çözüm yolu aramaya, durumu romantikleştirmeye veya normalleştirmeye çalışmaz. Bu sebeple film, içinde barındırdığı pek çok olay ve karaktere rağmen olağan sakinliğiyle ilerlemeyi başarır.

“-Hepsi de seninle uğraşıyorlar sanki. Acaba kötü birisin diye mi?
-Belki bazen kötü biri oluyorum ama o kadar da değil, efendim. Benden daha kötülerini tanıyorum ama yaptıkları yanlarına kalıyor.” (Bradley, Welland, 1969)

Yazar: Melin Durmaz
Editör: Emine Türal

Kaynakça

• Bradshaw, P. (2011, 8 Eylül). Kes–review. Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/film/2011/sep/08/kes-review
• Ebert, R. (1973, 16 Ocak). Kes. Erişim Adresi: https://www.rogerebert.com/reviews/kes-1973
• İlbay, D. (2021, Ocak). Zorbalığa Rağmen Çırpılan Kanatlar: Kes (1969). Erişim Adresi: https://filmhafizasi.com/zorbaliga-ragmen-cirpilan-kanatlar-kes-1969/
• Garnett, T. (Yapımcı), Loach, K. (Yönetmen). (1969). Kes [Film]. İngiltere: Woodfall Film Productions.

Görsel Kaynakça

• İlbay, D. (2021, Ocak). Zorbalığa Rağmen Çırpılan Kanatlar: Kes (1969). Erişim Adresi: https://filmhafizasi.com/zorbaliga-ragmen-cirpilan-kanatlar-kes-1969/
• Terzioğlu, F. (2013). Kes (1969). Erişim Adresi: https://filmhafizasi.com/kes-1969/
• The Movie Screen Scene. (2019, 28 Nisan). Kes (1969). Erişim Adresi: https://themoviescreenscene.wordpress.com/2019/04/28/kes-1969/
• Ken Loach’s Kes (1969) reissued as a special edition Blu-ray. (2016, 5 Ağustos). Erişim Adresi: https://www.retrotogo.com/2016/08/ken-loachs-kes-1969-reissued-as-a-special-edition-blu-ray.html