Dar Zamanlar’da Ölmeye Yatmak

“Ölüm bazen  o denli çabuk gelmiyor. Ölümle savaşmak gerekiyor. Gülünecek  en uygun anda  gülmeyi kasıklarıma hapsedişim bundandır belki. Ölmeye yatarken ölümle savaşmak gerekeceğini düşünmemiştim.”

Adalet Ağaoğlu- Ölmeye Yatmak

Saat 07.22

Aysel, Cumhuriyet’in yetiştirdiği başarılı bir kadın. Ankara’da sabaha karşı bir otel odasında ölmeye yatıyor. Tüm pişmanlıklarını, sevinçlerini, başarılarını, aşklarını, heyecanlarını koyuyor önüne. Bir kaçış belki, belki de ölümün bilinmezliğine sığınış. Kapatıp gözlerini uzanıyor yatağına, bir bakıyor 23 Nisan, ilkokul müsameresi, küçük bir kasabada esnaf kızı Aysel. Zorla okutuluyor besbelli. Rol alması bile mucize. Okumuş şehirli bir kadını canlandırıyor. Üzerinde annesinin diktiği döpiyesi ile. Bu rolü gerçek kılmak için uzun, taşlı bir yol yürüyecek bilmiyor henüz.

Ölmeye Yatmak

Adalet Ağaoğlu’nun ses getiren Dar Zamanlar üçlemesinin ilk kitabı Ölmeye Yatmak, bir üniversitede doçent olan Aysel’in intihar kararı alarak ölmek için bir otel odasını seçmesi ile başlıyor. Kitapta Aysel’in okumak için babasının gözüne batmaktan kaçınması, abisine direnmesi, kıyafetlerini dikkat çekmeyecek şekilde tercih etmesi, ağız dolusu gülememesi dönemin kadınlarının yaşadığı zorlukları bir bir önümüze seriyor. Yazar, Aysel karakteri üzerinden geniş bir dönemi okuyucularına aktarmayı başarıyor. Aysel’in karakterini, ruhsal bunalımını, kadınlığını nasıl bulduğunu anlatmanın yanı sıra  Ölmeye Yatmak, Atatürk devrimleri doğrultusunda yetiştirilmeye çalışılan, İkinci Dünya Savaşı’nın siyasal ve ekonomik çalkantıları içinde büyüyen, kültürel ikilemde kalarak bocalayan ve giderek ideolojik kutuplaşmalara yönelen bu kuşağın 1968’e dek süren öyküsünü de anlatıyor. Bu durumun getirdiği yabancılaşmayı ve çelişkiyi yarı belgesel bir tarzla ele alan Adalet Ağaoğlu, karakterlerin haricinde dönemin müzikleri, yazarları ve şiirleri ile de aktarmak istediklerini bizlere sunuyor.

Aysel

Cumhuriyet’in istediği bir genç kadın olmayı arzulayan Aysel’in en büyük amacı Cumhuriyet’i tanımak, anlamak ve onunla uzlaşmak olsa da bu isteğinin önüne toplum ve aile baskısı set çekmektedir. Okuluna devam edebilmek için göze batmamaya çalışan, kendini gizleyen ve bu yüzden giderek silinen Aysel, yalnızlaşmakta ve kendi içinde hapsolmaktadır. Hayatının kendi iradesi dışında geliştiğini düşünerek var olmak için bir ideale sarılır. Bu ideal uygar bir Türkiye’dir. Bu idealden kendini uzaklaştıracak her şeyden kaçar ve çevresi tarafından bir birey olarak kabul edilmemesinin derin yarasını hep içinde taşır. Aysel’in dünyayı tanıması, üniversitede gösterdiği başarı ile kazandığı burs sayesinde Paris’te gerçekleşir. Yeni bir dil öğrenen ve ufkunu genişleten bu genç kadın, orada birçok konuyu kendi deneyimleri ile kıyaslama şansını elde eder ve artık kendinden daha da emin bir hale gelir. Üniversitede tanıştığı Ömer ile hayatını birleştirir. Bilimin ve sanatın el ele yüceltildiği bu evliliğe Aysel’in kendi öğrencisi ile Ömer’i aldatması gölge düşürür. Aysel’in 25 yaşındaki öğrencisi ile yaşadığı bu ilişki aslında geçmişin dayatmalarına karşı bir başkaldırı niteliği taşısa da beklenenin aksine bu ilişki Aysel’i örseler. Yanılmışlığın acısını intihar ile sonlandırmak isteyen Aysel en sonunda bir otel odasında ölmeye yatar ancak hayatı seven, direnen ve her düşüşün bir kalkışı olacağına inanan bu kadın, kişiliğini bulmuş bir şekilde bu yataktan geri kalkar.

Dar Zamanlar üçlemesinin ilk kitabı olan Ölmeye Yatmak, Cumhuriyet döneminde bireyselleşme ve kadınların toplumda yer edinme süreci gibi birçok açıdan ele alınabilir. Ayrıca, Ağaoğlu’nun yaşamından izler taşıdığı için otobiyografi tadı da vermektedir. Henüz Adalet Ağaoğlu ile tanışmadıysanız ve Cumhuriyet dönemini farklı açılardan görmek istiyorsanız Ölmeye Yatmak listenize almanız gereken çarpıcı bir eserdir.

Yazar: Sündüs Adaş

Editör: Dila Taşdelen

Kaynaklar

Ağaoğlu, A. (2021). Ölmeye Yatmak-Dar Zamanlar I (16. bs.) İstanbul: Everest Yayınları.

Görsel Kaynakça

https://ekmekvegul.net/kultur-sanat/dar-zamanlarda-modernlesme-olmeye-yatmak

https://www.goodreads.com/en/book/show/24975507-lmeye-yatmak