Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu: Erving Goffman

Erving Goffman (11 Haziran 1922- 19 Kasım 1982) Kanada doğumlu bir sosyolog, sosyal psikolog ve yazardır. 20. yüzyılın en etkili Amerikalı sosyoloğu olarak kabul edilmiştir. Goffman, 2007’de Times Yüksek Öğretim Rehberi, beşeri ve sosyal bilimlerdeki kitapların en çok alıntı yapılan altıncı yazarı olarak listelendi. Goffman, Amerikan Sosyoloji Derneği’nin 73. Başkanıydı. Sosyal teoriye dair en bilinen katkısı, sembolik etkileşim üzerine olan çalışmasıdır. Diğer önemli eserleri ise Asylums (1961), Stigma (1963), Interaction Ritual (1967), Frame Analysis (1974) ve Forms of Talk (1981) olarak bilinmektedir. Başlıca çalışma alanları arasında günlük yaşam sosyolojisi, sosyal etkileşim ve benliğin sosyal inşası konulara değinmiştir. Bunun yanı sıra  deneyimin sosyal organizasyonu (çerçeveleme), toplam kurumlar ve damgalar gibi sosyal yaşamın belirli unsurlarını ele almıştır.

Erving Goffman günlük hayatta Benliğin Sunumu adlı eserinde toplumdaki etkileşimleri değerlendirmeye alarak dramaturjik bir analizle incelemiştir. Erving Goffman toplum içerisindeki insan etkileşimlerini, ilişkilerini tiyatro oyununa benzetme yaparak bireylerin toplumla ilişkisini ortaya koymuştur (Hültür, 2017. s. 158). Goffman, günlük etkileşim ve ilişkileri açıklamak için bir rol kuramı geliştirmiştir. “O, tıpkı sahnedeki oyuncular gibi bizlerin de sürekli olarak karşısına çıktığımız çok çeşitli izleyicilere kendi imgemizi sunmakla meşgul olduğumuz iddia eder.” Goffman’ın yaklaşımı açısından zor olan, hem sahnede hem de sahne dışında oyun oynamak değil oyun oynamamaktır. Herkes her zaman oyun oynadığı için doğallığın ve sahiciliğin ne olduğunu sorgulamak çok anlamlı değildir. İnsanlar doğal ve kendiliğinden davrandıklarına inandıkları zaman bile sahne üzerinde oyun oynamaktadırlar (Hültür. 2017. s.158)

Goffman, Benliğin Sunumu adlı eserinde bireylerin günlük yaşamdaki etkileşimlerini her yönüyle ortaya koymaktadır. Benliğin sunumu ile aldığı ilk kavram ise performanstır. Günlük hayatı tiyatro ile özdeştiren Goffman, toplum içerisindeki belli gözlemciler önünde sunduğumuz ilişkilerimizi, davranışlarımızı performans olarak değerlendirmektedir. Performanslar bölümünde belirli kavramlara odaklanmıştır. Performansla ilgili bir temel kavram vitrindir. Vitrin, takındığımız kasıtlı veya kasıtsız ifadelerdir. Bir diğer önemli etken ise dramatik canlandırmadır. Dramatik canlandırma etkileşim içinde olan performansın ortak bir anlamı oluşmasını sağlamaktır. Goffman, bazı davranışlarımızın başkaları açısından anlam kazanabilmeleri için iyi bir ifade kullanmamız gerektiğini vurgular. Önemli etkenlerden bir diğeri ise idealize edilmiş toplumlardır. “İdealize edilmiş performansların sunumuyla ilgili toplumdaki genel tabakalaşma düzeni örnek gösterilebilir. Günümüzde modern toplumlarda üst tabaka idealize edilerek altlarda olanların onlara özenmesi ve özlemi söz konusu olmaktadır.” (2017, s. 160). Burada insanların farklı benliklerini gösterebileceğini öne sürmüştür. Örnek olarak Goffman, “olumsuz idealleştirmeye sokak dilencilerinin iyi bir örnek olduğunu” belirtir (2017, s. 160). Bir diğer önemli başlık, ifade denetiminin elinde tutulmasıdır. İfade denetiminin elinde tutulması yanlış anlaşılan kazalar sonucunda sunulan benliğin seyirci karşısında yok olabileceğini ele almıştır. Diğer önemli bir başlık ise yanlış sunum ve gizemdir. Benliğin sunumu ile ilgili ikinci kavram takımdır. Takım, performanslarımızı gerçekleştirdiğimiz bireyler içerisinde oluşturduğumuz grup bütünüdür. Benliğin sunumu ile ilgili üçüncü kavram bölgeler ve bölgesel davranışlardır. Burada vitrin denilen kısımdan söz edilir. Vitrin, performanslarımızdan bahsederken sunulan kısımdır. Benliğin sunumunda bahsedilen diğer kavramlar ise ayrıksı roller, karakter dışı iletişim ve izlenim denetimi sanatıdır.

Goffman’ın ele aldığı bu noktalar, günlük yaşamda sergilenen performansların toplum içerisinde oluşan yansımaları ve algılarıdır. Bu performanslarda bahsedilen roller sahne önü ve sahne arkası olarak ifade ettiği yani toplumda bulunulan konumlarda yansıtılan rollerdir. Birbirleriyle hem ilişkili hem ilişkisiz olarak ele alınan toplumsal yaşamı çift taraflı madalyona benzetmiştir. Bir performansı ele alırken sunumun kişiliğinin ifadesel bir uzantısı olduğunu ele alıyor. Mekanlar performansları bir nevi anlamlandırıyor. Bir toplumsal alanın içine bulunulduğunda birbirleriyle iş birliği içerisinde olan oyuncular vardır. Her şey belli bir düzen içerisinde bireyler dışarıdan öğrendikleri, toplumdan öğrendikleri durumları içselleştirerek performanslara yansımasıdır.

Goffman, sahne önü ve sahne arkası dediği noktada sergilenen performanslarla, yansıyan davranışlar ile birlikte başkalarıyla tutarlıyor. Sahne önü olarak bahsedilen kavram bireylerin performansının izleyiciler önünde sergilediği alandır.  Sahne arkası denilen kavram ise bizi role ve ön sahneye hazırlayan izleyicilerin biz görmediği alandır. Bu kavrama örnek olarak Goffman tiyatro sahnesini ele almaktadır. Tek başına bireyin olduğu bir ortam değil fiziksel bir ortam düzen olmasından bahsetmekte ve bütün bunların hepsinin bir araya gelmesiyle bir ifade bir izlenim oluşturulmaktadır. Bireyler olarak tek başımıza gerçekleşmiyor ve  başkalarıyla birlikte etkileşime geçerek anlam ifade etmekteyiz. Goffman’ın bu açıklamalarını etkileşimci düzlem ifadesiyle açıklamak gerekirse kimliğin aslında tek taraflı olmadığını bu nedenden dolayı Goffman etkileşim sürecini kendiliğin sunumu olarak ele almaktadır. Toplum içinde bireyin çevremizdeki kişilerle kazanımlar sağlayarak öğrenilen davranışları kalıpları içselleştirerek, performanslara yansıtarak kendi benliklerimizi oluşturduğumuzu belirtmektedir.

Yazar: Özge Aydın
Editör: Başak Tufan

Kaynakça

• Bayad, A. (2016). Erving Goffman’ın Benlik Kavramı ve İnsan Doğası Varsayımı. Psikoloji çalışmaları, 36(1), 81-93.
• Hültür, A. B.(2017). Erving Goffman: Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu (Kitap eleştirisi). Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 2(4), 158-165.

Görsel Kaynakça

• https://www.kooplog.com/gunluk-yasamda-benligin-sunumu/