ABD ve Türkiye’nin Anayasal Sistemlerinin Soğuk Savaş Sonrası Dış Politikalarına etkileri-2

Türkiye 2007 yılına kadar parlamenter sistem ile yönetilirken 2007 yılında yapılan anayasa değişikliği ile cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi kararlaştırılmıştır. 2014 yılında ilk kez yapılan cumhurbaşkanlığı seçimi ile parlamenter sistemden uzaklaşan Türkiye yarı başkanlık denilebilecek bir sisteme evrilmiş, 2017’de yapılan anayasa değişikliği ile de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi denilen başkanlık sistemine daha yakın bir idari statüye bürünmüştür. Devlet başkanı halk tarafından seçilmektedir. 2017’den beri yürütme erkinin başı cumhurbaşkanlığı makamı olduğundan 2018 yılında yapılan cumhurbaşkanlığı seçimiyle birlikte başbakanlık makamı kaldırılmış tüm yürütme erki cumhurbaşkanlığını devredilmiştir. Ayrıca bu sistemle birlikte cumhurbaşkanının partili olabilmesinin de önü açılmıştır. Üniter bir devlet yapısına sahip olan Türkiye’de idare merkezi ve yerel yönetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Merkezi hükümet yukarıda da bahsedilen cumhurbaşkanlığı ile temsil edilirken iller bazında cumhurbaşkanının atadığı valiler, ilçeler bazında kaymakamlar görev yapmaktadır. Yerel yönetimleri ise il ve ilçe belediyeleri oluştururken bunların başındaki belediye başkanlarını halk seçmektedir. Yasama organı 600 milletvekilinden oluşan ve halk tarafından seçilen TBMM meclisinden oluşmaktadır. Yargı ise; Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Sayıştay ve bunların alt mahkemeleri olarak teşkilatlanmıştır. Türkiye’de; yasamanın yürütmeyi, yürütmenin de yasamayı feshetme olanağına sahip olduğundan güçler ayrılığı ilkesi başkanlıktaki gibi sert değildir.

YÜRÜTME (CUMHURBAŞKANI)

Türkiye’de cumhurbaşkanı adayı; siyasi partilerin en son genel seçimdeki geçerli oyların en az %5’ine sahip olan parti tarafından ve en az yüz bin seçmenin imzası ile gösterilebilir. Adayın Türk vatandaşı olması, kırk yaşını doldurmuş olması ve yükseköğretim mezunu olması gerekmektedir. Bir kişi en fazla iki dönem seçilebilmektedir. Genel oyla seçilen cumhurbaşkanı oyların salt çoğunluğunu almalı, eğer salt çoğunluk sağlanamazsa ikinci turda en çok oyu alan iki adayın yarışında en çok oyu alan kişi olmalıdır. Görev süresi beş yıldır.

Tüm yürütme erkine hakimdir, büyükelçileri, valileri, bakanları ve diğer üst derecedeki kamu yöneticilerini atamaktadır. Aynı zamanda TSK’nın da başkomutanı olan cumhurbaşkanı kanunları onaylar, gerektiğinde meclise geri gönderir, uluslararası antlaşmaları onaylar, cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkartabilir, TBMM’ni belli durumlarda feshedebilir. Kararnameler anayasa ve kanunlar ile çelişemez ve TBMM feshedildiği taktirde cumhurbaşkanlığı da feshedilmiş sayılmaktadır.
Cumhurbaşkanı istediği kadar cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir ve cumhurbaşkanı görevini yerine getiremez duruma gelirse tüm yetkiler en fazla 45 gün sürecek şekilde yardımcısına devredilir. Bakanların tamamını atayabilir ve görevinden alabilir, bakanlar milletvekili olamazlar ve TBMM tarafından kurallar dahilinde soruşturulabilir, dava açılabilir.

YASAMA (TBMM)

600 adet milletvekilinden oluşan TBMM’de seçimler beş yılda bir cumhurbaşkanlığı seçimleri ile aynı anda yapılmaktadır. Milletvekili olmak için en az 18 yaşında olmak, askerlikle ilişiği olmamak, en az ilkokul mezunu olmak gibi şartlar aranmaktadır. Genel seçimlerin yenilenmesine, cumhurbaşkanı ve bakanların soruşturulmasına, para basılmasına, savaş açılmasına, kanun teklifi sunulmasına, bütçenin onaylanmasına veya reddine karar verebilir. (Ayten, 2018)

YARGI

En yüksel anayasal organ Anayasa Mahkemesi’dir. 15 üyeden oluşmakta ve 12 adedini cumhurbaşkanı atamaktadır ayrıca 3 üyesini de TBMM atamaktadır. Cumhurbaşkanının atadığı isimler ayrı ayrı Yargıtay’dan, Danıştay’dan ve devlet üniversitesi olmayan üniversitelerin öğretim üyelerinden ayrıca serbest avukat, hakim, savcı ve Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçilmektedir. TBMM tarafından verilen yetkiyle partileri kapatma, cumhurbaşkanını yargılama ve dokunulmazlık kaldırma gibi hakları vardır.

Kaynakça:
Ayten, Y. (2018). Türkiye’nin Siyasi Sistem Arayışı Üzerine Başkanlık Sistemi, ABD – Türkiye Kıyaslaması ve Cumhurbaşkanlığı Sistemi. Yayınlanm

Yazan Ömer Göksoy