MozartCultures

Üyelik İşlemleri

Satrançta Bir İlk: “The Queen’s Gambit”

Genel Sinema Spor Tarih
11.01.2021
1
Satrançta Bir İlk: “The Queen’s Gambit”

Uyarı: Bu içerik spoiler içerir.

Satrancın Tarihçesi

Netflix’te yayımlandığı günden beri rekorlar kıran The Queen’s Gambit dizisinin odağındaki satranç oyununun MÖ 2000’li yıllarda Mısır’da ortaya çıktığı kabul edilir. Piramitlerdeki kabartmalarda ilk örnekleri görülen bu masa oyunu, satranç ismiyle anılmaya MS 3.-4. yüzyıllarda Hindistan’da oyuna Çaturanga denilmesiyle başlar. Daha sonra Avrupa’ya yayılarak soylular arasında bir “kraliyet oyunu” haline gelir. Günümüzdeki şeklini alması ise 19. yüzyıl itibariyle kuralların ve dizilişlerin değişiklikleriyle gerçekleşmiştir.

Satranç Nedir?

Satranç, iki oyuncu ve bir satranç tahtası ile oynanan bir masa oyunudur. 16’şar olmak üzere siyah ve beyaz renklerde toplamda 32 taşın olduğu 8×8’lik kare bir satranç tahtasında oynanır ve rakibin şahı mat edilince sona erer. Ayrıca, oyunculardan birinin yenilgiyi kabul etmesi veya beraberlik teklif etmesi de oyunu sonlandırır. Oyundaki amaç, rakibi savunmasız veya hareketsiz bırakıp avantajı kendi lehine çevirmektir. Bunun için yapılabilecek en önemli hamlelerden biri ise açılıştaki taş fedası anlamına gelen gambittir. Feda edilmesi için genelde piyon seçilen bu hamle, oyuncuya hem hızlı gelişimi hem de merkez hakimiyetini kazandırır. Daha fazla taşın hareketini garantileyen bu hamleden ismini alan Vezir Gambiti (Queen’s Gambit) ise açılışlarda kullanılan zekice fakat riskli bir stratejidir çünkü rakibin bu yemi yutmama ihtimali vardır.

Tarihte Satranç Dehaları

Modern satrançta çığır açmış ve satranca yeni anlayışlar getirmiş satranç ustalarını saymakla elbette bitmez. Bu ustalardan birkaçını şu şekilde sıralayabiliriz:

Paul Morphy: 1837’de dünyaya gelen Murphy, “Satrancın Gururu ve Acısı” olarak adlandırılan Amerikalı satranç ustasıdır. Gayriresmî Dünya Satranç Şampiyonu kabul edilen Murphy, döneminin en iyisidir. Modern satranç kurallarının yaratıcısıdır. Bazı satranç ustaları tarafından gelmiş geçmiş en büyük satranç oyuncusu olarak adlandırılır.

Wilhelm Steinitz: 1836’da Prag’da dünyaya gelip 1888’de ABD vatandaşlığına geçen Steinitz, resmi olarak ilk Dünya Satranç Şampiyonu’dur. Satrancı bilimsel açıdan incelemiş ve Murphy ile geliştirdikleri ilkelerle konumsal satrancın prensiplerini ortaya koymuştur. Modern satrancın babası sayılır.

José Raúl Capablanca: 1888 yılı doğumlu Kübalı satranç Büyükustası’dır[1] 1921-1927 yılları arasında Dünya Satranç Şampiyonu’dur. Konumsal satrancın ustalarından olan Capablanca’nın sade ve klasik bir oyun tarzı vardır. Ayrıca, satranç başarısının doğal yeteneğine bağlı olduğunu düşünenler onu “Satrancın Mozart’ı”, “Satranç Makinesi” gibi isimlerle anarlardı. “Satrancın Esasları” adında bir kitabı vardır.

Mikhail Botvinnik: 1911 doğumlu Rus satranç Büyükustası’dır. Sovyetler Birliği’nin dışında bir turnuvayı kazanan ilk Sovyet’tir. Bu galibiyetin devamında dünya şampiyonluğunda Sovyetler Birliği’nin umudu olmuştur. Botvinnik, sistematik çalışmanın satrançtaki önemine dikkat çeken ilk ustadır. Satrancın bilgisayara dahil edilmesine katkı sağlamıştır.

Vera Menchik: 1906 doğumlu Menchik, dünyanın ilk kadın satranç şampiyonudur. İlki 1927’de düzenlenen Dünya Kadınlar Satranç Şampiyonası’nı kazanmıştır. Kadın satranç şampiyonlarında tanınan ilk kadın Menchik’in, satranç tarihinde unutulmaz bir yeri vardır.

Boris Spassky: 1937’de Leningrad’da doğmuş bir satranç Büyükustası’dır. Sovyet satrancının ilk “harika çocuğu”dur. Satrancın en yaratıcı şampiyonlarından biri olduğu kabul edilir. Botvinnik’i yenmiştir. “Sovyet Satranç Okulu’nun en evrensel temsilcilerinden birisidir.”[2]

Bobby Fischer: Tam ismi Robert James Fischer olan Amerikan satranç dehası, gelmiş geçmiş en büyük dünya satranç şampiyonlarından biridir. Boris Spassky ile yaptığı maçta galip gelerek Amerika’nın üstünlüğünü kanıtlamış sayılır, “kazandığı başarı, ABD tarafından, Batı dünyasının yaratıcılığının, Demir Perde’nin monotonluğu ve baskıcılığına karşı kazanılmış bir zafer olarak gösterildi.”.[3]

“Piyonlar haricindeki taşların birinci yatayda rasgele yerleştirilmesine dayanan bu satranç türü, Fischer’e göre oyuncuların açılış ezberlemek yerine yaratıcılıklarını zorlayacaktı.”[4]

Anatoly Karpov: 1951’de dünyaya gelen Karpov, Rus satranç Büyükustası’dır. Spassky’den sonra Stockholm’deki Dünya Gençler Şampiyonası’nı kazanan ilk Sovyettir. Fischer ile maçlarında Fischer oyuna çıkmayınca hükmen dünya şampiyonu olmuştur.

Garry Kasparov: 1963, Bakü doğumludur. Dünya şampiyonu unvanını kazandıktan sonra profesyonel satranç ve büyükustalar için Büyükustalar Birliği’ni kurmuştur. 2004’te Ali Yazıcı ile Türkiye’de satrancın ders olarak verilmesine destek çıkmıştır. “Benim Ustalarım” adlı kitabı, yakından takip ettiği Türkiye’deki satrançla ilgili düşüncelerini ortaya koyduğu bir eserdir. Bunun yanı sıra “My Great Predecessors”, “Revolution in the 70’s”, “How Life Imitates Chess” adlarında farklı kitapları da mevcuttur. “Açılış teorisine çok büyük katkılarda bulunan Kasparov, bilgisayarlarla yapılan açılış hazırlıklarının önemini kavrayan ilk dünya şampiyonudur.”[5]

Nona Gaprindashvili: FIDE tarafından verilen Büyükusta unvanını kazanan ilk kadın ve 1962-1978 yılları arasında Dünya Kadınlar Satranç Şampiyonu’dur.

Maia Çiburdanidze: 1961 Gürcistan doğumlu Çiburdanidze, 1978 yılında Dünya Kadınlar Şampiyonası’nı kazanmış, 1984’te Büyükusta unvanını almıştır. Büyükusta unvanını kazan ikinci kadındır.

Polgár Kardeşler;

-Susan Polgár: 1969 doğumlu Susan Polgar, erkeklerin yer aldığı Dünya Satranç Şampiyonası’na katılmaya hak kazanan ilk ve Büyüksta unvanını alan da üçüncü kadındır. Ayrıca, ABD Satranç Federasyonu tarafından Yılın Büyükustası unvanının verildiği ilk kadındır.

-Judit Polgár: Tarihin en güçlü kadın oyuncusu olarak kabul edilen 1976 doğumlu Judit Polgar, Dünya Satranç Şampiyonası’na katılan ilk kadındır. Anatoli Karpov, Garry Kasparov, Boris Spassky gibi dünya satranç şampiyonlarını yenmiştir.

-Sofia Polgár: 1974 doğumlu Sofia, diğer iki kardeşi gibi bir satranç dehasıdır. Uluslararası Usta ve Kadın Büyükusta unvanlarına sahiptir.

Xie Jun: 1991 yılında düzenlenen Dünya Kadınlar Satranç Şampiyonası’nı kazanan Çinli satranç Büyükustası’dır.

Hou Yifan: 1994’te Çin’de doğan Yifan, Dünya Kadınlar Satranç Şampiyonası’nı kazanan ve Büyükusta unvanını alan en genç kadındır.

Satranç Dehası Bir Kadının Hayatı: “The Queen’s Gambit”

Bahsedilen bu satranç ustalarıyla ilgili yapımlar arasında, Spassky’yi yenip Dünya Satranç Şampiyonluğu’nu kazanan Bobby Fischer’ın hayatından izler bulunan ve Walter Tevis’in 1983’te yazdığı romanından uyarlanan “The Queen’s Gambit” dizisi de vardır. Dizi, odağına Beth Harmon adında kadın bir satranç dehasını alır. Kaldığı yetimhanenin hizmetlisi Mr. Shaibel ile 8 yaşında başladığı satranç kariyeri, dünya şampiyonluğunu elinde tutan Rus satranç dehası Borgov’u yenerek Dünya Satranç Şampiyonu unvanını kazanmasıyla tavan yapmıştır.

the-queens-gambitTurnuvalarda Tek Kadın

Beth’in dizi boyunca büyük turnuvalardaki rakiplerinin yalnızca erkeklerden oluşması ve hepsini teker teker alt etmesi satranç dünyasında dikkat çeker. Bunun sebebi, kadınların satranç için yeterince zeki olmadıklarının düşünülmesi dolayısıyla satranç tarihinde erkeklerin kadınlardan daha fazla öne çıkmasıdır. Bu yüzden, erilliğin böylesine baskın olduğu bir satranç dünyasında Beth Harmon karakterinin 1960’larda yükselen ve yalnızca erkeklerin katılabildiği Dünya Satranç Şampiyonası’na katılabilen ilk kadın olması, satranç dünyası için epey çarpıcı olmuştur.

 

 

Yazan: Dila Taşdelen
Editör: Başak Tufan

Kaynakça

Görsel Kaynaklar

  1. https://deadline.com/2020/11/the-queens-gambit-the-mandalorian-streaming-nielsen-holidate-netflix-1234626313/
  2. https://www.bjksatranc.com/egitim/SATRANÇ-DERSLERİ-14
  3. https://everything-chess.fandom.com/wiki/Paul_Morphy
  4. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Schaker_Bobby_Fisher_aan_bord_(archief),_Bestanddeelnr_924-7362.jpg
  5. https://en.chessbase.com/post/the-queen-s-gambit-review
  6. https://www.vogue.com/article/beth-harmon-red-hair-makeup-the-queens-gambit
  7. https://deadline.com/2020/11/the-queens-gambit-the-mandalorian-streaming-nielsen-holidate-netflix-1234626313/

 

 

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCy%C3%BCkusta_(satran%C3%A7)

[2] https://www.tsf.org.tr/federasyon/tarihce

[3] https://www.tsf.org.tr/federasyon/tarihce

[4] https://www.tsf.org.tr/federasyon/tarihce

[5] https://www.tsf.org.tr/federasyon/tarihce

YAZAR BİLGİSİ
Dila Taşdelen
Dila Taşdelen
Dila Taşdelen, 2000 yılında Antalya'da doğdu. 2018 yılında Hacı Malike Mehmet Bileydi Anadolu Lisesi'nden mezun oldu. Şu anda Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde eğitimini sürdürüyor. Felsefe, edebiyat ve politika alanlarına ilgi duymakla birlikte bu konular hakkında okumayı ve araştırmayı seviyor. MozartCultures ekibinde yazar ve editör olarak yer alıyor.
YORUMLAR

  1. Alpagut Aykut Tüzemen dedi ki:
    15 Ocak 2021, 05:13

    ” The Queen’s Gambit” dizisini izlemeyecektim artık izleyeceğim 🙂

    Cevap Ver