Coğrafyaların Tılsımı: Hıdırellez ve Bahar

Avcılık ve toplayıcılıkla geçimlerini sağlayan göçebe toplumlardan itibaren iklim, insanlar üzerinde oldukça etkili olmuştur. İnsanlar yaşayış biçimlerini, hem iklim hem de bulundukları coğrafyanın konumuna göre şekillendirmiştir. Avcı- toplayıcı toplumlar, yabani bitkileri toplayıp yabani hayvanları avlamıştır. Toplayıcılıkla geçimlerini devam ettirirken dağ ve tepelerde yaşamışlardır. Tarım yapabilmek için yerleşik hayata adım attıklarında, su kenarlarını ve ovaları tercih etmişlerdir. Tarım toplumuna dönüşmeden önce mevcut besin kaynaklarından yararlanırlarken tarım devrimiyle bu kaynaklar üzerinde hakimiyet kurmuşlardır. Kurulan hakimiyet toplumlarının yapısında önemli değişikliklere yol açmıştır. Tarım toplumlarında hasat zamanı hayati bir önem taşımaktadır. Tüm geçim kaynaklarını tarımla ilişkilendirdiklerinden beri, iklim koşulları çok daha önemli hale gelmiştir. Bahar mevsimi onlar için topraklarına nefes, kendilerine umut olmuştur. Baharın gelişini ve tabiatın canlanmasını çeşitli ritüeller, törenler düzenleyerek kutlamışlardır. Anadolu, İran, Mezopotamya, Yunanistan ve Balkan coğrafyalarında bahar bayramı geleneksel olarak kutlanır olmuştur.

Hıdırellez Nedir?

Orta Doğu, Orta Asya, Anadolu ve Balkanlar’da kutlanan mevsimlik bayramdır. Müşgül durumda kalanların yardımcısı olduğuna inanılan Hızır ile denizlerin efendisi olduğu düşünülen İlyas’ın yeryüzünde buluştukları gün olarak düşünülmektedir. Coğrafyaların kendilerine ait kültürleri sayesinde bu inanış farklılık göstermiştir. Türk Dünyası’nda da bu bahar bayramı, etkin bir biçimde kuşaktan kuşağa aktarılarak kutlanılmaya devam edilmektedir. Baharın gelişi kutlanırken dilekler dilenir, oyunlar oynanır, şenlikler  düzenlenir ve ateş eşliğinde keyifli vakit geçirilir. Zamanla Hıdırellez günü yapıldığı takdirde uğur getirecek yapılmadığı zaman uğursuzluk, bereketsizlik getirdiğine inanılan eylemler türemiştir. Geçmişten bugüne Hıdırellez Bayramı Türkiye’de 5 mayısı 6 mayısa bağlayan gece kutlanır olmuştur. Hıdırellez, Hristiyan inancında da tabiatın uyanmasının ilk günü olarak tarihe geçmiştir. Rum Ortodokslar, “Aya Yorgi” Katolikler “Aziz George” isimleriyle bu günü kabul etmişlerdir.

Makedonya’da Hıdırellez 

Makedonya, başkenti Üsküp olan ve balkanlarda yer alan bir ülkedir. Üsküp Türkleri, Hıdırellez’i “Ederlez” şeklinde söylerken, Gostivar bölgesinde bu zamana “Hıdırlets” adı verilmiştir. Gostivar bölgesinde bu bayramın ilk çingeneler tarafından kutlanıldığı düşünülmektedir. Çingenelerin kutlamasıyla beraber yaygınlık kazanıldığına inanılmıştır. Her ne kadar  Makedonya’da yaşayan yöre halkı, Müslüman ve Hristiyan karışımından oluşuyor olsa da bahar bayramını, birlik olarak uzun yıllar kutlamışlardır. Takvime göre değil havaların ısınmasından, çiçeklerin açmasından ve ekim yapılacak olmasından Hıdırellez’in geldiğini anlamışlardır. Makedonya’nın bazı yörelerinde “Gürgövden” adı verilen kutlamalar düzenlenmiştir. Kutlamalar dahilinde yöre halkı, çeşitli büyüler yaparak kötülüklerden arındıklarını ve bu kötülüklere bağışıklık kazandıklarını düşünmüşlerdir. Vrapçişte köyünde kadınlar bir araya gelip göle demir para atınca dileklerinin gerçekleşeceğini düşlemişlerdir. Köylü kızlarının da kına yaktığı zaman ritüellerin tamamlanmış olduğuna inanmışlardır.

Balıkesir’de Hıdırellez

Balıkesir, hem Marmara hem de Ege Denizi’ne kıyısı olan Türkiye’nin bir ilidir. Bu yörenin Hıdırellez inanışlarına göre ateşler yakılıp, yağmur duaları okunduğu bilinmektedir. Hıdırellez günü halk Hızır’ın tüm haneleri gezeceğine inanmıştır. Yöre halkı Hızır’ın gezeceğine inandığı için gıdalarının bulunduğu kapların, kapağını açarak Hızır’ı bekledikleri söylenmektedir. Hızır’ın ruhunun dolaştığını ve onun dokunuşuyla gıdalarının bereketli olacağını düşünmüşlerdir.

Ordu’da Hıdırellez

Ordu, Türkiye’nin Orta ve Doğu Karadeniz bölümünde yer alan bir ilidir. Karadeniz coğrafyasında fazlaca yağmurun yağması ve Hıdırellez inancının birleşmesiyle beraber, yağmura özel bir anlam atfedilmiştir. Şifalı olduğu düşünülen yağmur suyuyla yoğurt bile mayalamışlardır. Yağmur suyunun hastalıkları iyileştirme etkisinin olduğuna inanmışlardır.

Edirne’de Hıdırellez

Günümüzde yapılan şenliklerde kadınların yöresel kıyafetlerinden ilham alınmaktadır.

Edirne, Yunanistan ve Bulgaristan sınırında yer alan Türkiye’nin bir ilidir. Günümüzde bu yörede düzenlenen Kırkpınar Güreşleri’nin kökeni Hıdırellez inancına dayanmaktadır. 1940’lara kadar güreşler Hıdırellez’den üç gün önce başlamıştır. Yöre halkı Hıdırellez’i anarken güreşleri de gelenek haline getirmiştir. Günümüzde Hıdırellez; Edirne için” Edirne Kakava Şenlikleri ” ismiyle her yıl Türkiye’nin çeşitli yerlerinden gelen insanlarla festival gibi kutlanır olmuştur.

Sonuç olarak, Hıdırellez inancının temelinde karanlık kış günlerinin bitmesi ve baharın gelmesi yatar. Bahar, tarım toplumları için oldukça önemli olduğundan bu sevinci çeşitli seremonilerle göstermişlerdir. Doğaya duydukları saygı ve minnetle yaşamlarını şekillendirmişlerdir. Coğrafyaların konumuna göre bu yaşayış şekli ve ritüeller farklılık göstermiştir. Kültürlerin oluşumunda da bu farklılıklar önemli rol oynamıştır. Birlikte hareket etme içgüdüsü bu merasimlerin şekillenmesinde yardımcı olmuştur. Bugün hala efsaneler şeklinde karşımıza çıkman hikayeleri bu coğrafyalara seyahat ettiğimizde dinlemekteyiz.

Yazar: Dicle Bazman
Editör: Başak Tufan

Kaynakça

• Avcı- toplayıcı. (2013). Vikipedi: Özgür Ansiklopedi. 9 Mayıs 2021 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Avc%C4%B1-toplay%C4%B1c%C4%B1 adresinden erişildi.
• Tarım Devrimi. (2006). Vikipedi: Özgür Ansiklopedi. 9 Mayıs 2021 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/Tar%C4%B1m_devrimi adresinden erişildi.
• Hıdırellez. (1956). Vikipedi: Özgür Ansiklopedi. 9 Mayıs 2021 tarihinde https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C4%B1d%C4%B1rellez adresinden erişildi.
• Uca, A . (2010). TÜRK TOPLUMUNDA HIDRELLEZ – II . Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,14 (35) , 251-284 .  Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunitaed/issue/2874/39391
• Çalışkan, Ş. (2015). Türklerde Hıdırellez İnancı: Makedonya Örneği. International Journal of Science Culture and Sport. 3 (3), ISSN : 2148-1148. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/91837 

Görsel Kaynakça

• https://abdullahabdurrahman.wordpress.com/2015/05/06/turk-toplumlarinda-hidirellez-alintidir/
• https://www.haberler.com/balikesir-de-hidrellez-senlikleri-4593460-haberi/
• https://tr.pinterest.com/pin/62487513561813781/
• https://tr.pinterest.com/pin/523332419195011211/
• https://www.folklorik.com/gunubirlik-edirne-kakava-hidirellez-senlikleri-turu.html
• https://www.heryasta.org/2020/05/05/yeryuzunun-neseye-boyandigi-gun-hidrellez/