Sabah Kahvesi Tadında Vatansever Bir İkon: Feyruz’dan Seçmeler.

29.09.2020
Sabah Kahvesi Tadında Vatansever Bir İkon: Feyruz’dan Seçmeler.

Bütün bir coğrafyanın radyo yayınlarında kendisi için ayrılmış özel saat dilimleri kaç kişiye nasip olmuştur? Yüzyıllardır ulus devlet inşasında sancılar çeken Lübnan halkının belki de üzerinde uzlaşabildiği tek figür olan Feyruz, bu insanların başında gelir şüphesiz.

İnsani olan her duyguda okuduğu şarkılarıyla, Arap dünyasının birçok radyosunda sabah saatleri ona ayrılır. “Feyruziyat” olarak adlandırılan bu yayınlar, dinleyicileri tarafından sabah kahvesi ile eşdeğer nitelikte görülen bir rutindir.

sabah-kahvesi-tadinda-vatansever-bir-ikon-feyruz-secmelerHangi duyguda olursa olsun okuduğu şarkılar, içinde yaşadığı coğrafyanın izlerini sıklıkla taşır. Batı müziğinde de sanata kaynaklık eden çeşitli duyguları elbette görürüz; ancak Feyruz’un içine doğduğu topraklar, onun yansıttığı duygulara farklı bir taraf katar. Batı dünyası için; çok önceleri yaşanmış, konuşulmuş ve artık “normal” yaşam alanlarında sıklıkla tartışmasına rastlamadığımız “sorunları” olan bir dünyası vardır onun.

Elbette bu yazımızı Lübnan ve çevre coğrafyasının sorunlarına ayırmayacağız, Mardinli Süryani bir babanın ve Lübnanlı Maruni bir annenin kızı olarak 1935 yılında Jabal al Arz’da dünyaya gelen Feyruz’u ve müziğini konuşacağız. Bunları konuşurken de aslında bu “sorunlu” atmosferin belki de yalnızca yansımalarını idrak edeceğiz.

 

1)Li Beirut

Bir insanın sesi duvarlarla, sokaklarla özdeşleşebilir mi? Aynı ses evrensel olabilir mi?

İç savaşın zorlayıcı yıllarında dahi memleketini terketmeyen bir kadının sesini duyarız onda. Onun şarkısında işlediği Beyrut artık yerel bir motiften fazlasıdır, biz onun Beyrut’unda evrensel bir duyguyu dinliyoruzdur artık.

Feyruz da kendi yüzleştiği problemlerin sadece Beyrut’u, Lübnan’ı veya Levant’ı ilgilendirmediğini biliyordu. Bundandır ki 1967’de sona eren Arap-İsrail savaşının ardından Kudüs için okuduğu “Çiçeklerin Şehri” parçası başta olmak üzere; Şam, Bağdat, İskenderiye, Kahire gibi şehirler için söylediği eserlerle “Sefiretül Arab” (Arapların Sefiresi) olarak anılmıştır.

 

2)Nassam Alayna El Hawa

Sabah saatlerinin ona ayrıldığından bahsetmiştik. Ancak “Feyruziyat” yalnızca yayın yapılan ülkelerde değil, sınırları aşabilen radyo dalgalarının ulaştığı komşu ülkelerde de bir rutindir. Türkiye’de özellikle güney ve doğu kesimlerde deniz seviyesinden bir miktar yükseklere çıktığınızda, dinlediğiniz radyo yayınlarına Suriye ve Lübnan radyoları karışır. İsimlerini bilmeseniz bile bu müziklere aşina olursunuz.

“Nassam Alayna el Hawa” parçası sözleri itibarıyla anayurdundan çeşitli sebeplerle uzakta kalanların ve gurbetlik çeken diasporanın vatan özlemi duygularını barındırır.

“Beni onların yanına götür, ey rüzgâr…” sözlerindeki “rüzgârın”anlamı metaforik olarak Feyruz’un sanatına atfedilebilir. Sesinin ulaşabildiği her yere ve herkese memleketinden yasemin kokusu gönderir.

 

3)Bint El Chalabiya

Yazımızın bu kısmına kadar değinmemiş olsak da, Feyruz efsanesini yaratan en önemli unsurlardan biri de Rahbani Kardeşler ile uzun yıllar süren iş birliğidir. Feyruz -daha sonradan eşi ve kayınbiraderi olacak olan- Assi ve Mansur Rahbani kardeşlerin düzenlediği eserlerin sesi olarak üçlemeyi tamamlar.

Bu parçalar ülkemizde pek çok sanatçının yıldızını parlatan aranjmanlar olarak kullanılmıştır. Ajda Pekkan, Ferdi Özbeğen, Neşe Karaböcek, Erkin Koray, Müslüm Gürses, Ümit Besen, Ebru Gündeş gibi çok daha fazlası sayılabilecek sanatçı tarafından Türkçe aranjmanları seslendirilmiştir. Bu etkileşim azımsanamayacak derecede etkili olduğundan belki başka bir yazımızda bu konuya değinebiliriz.

“Bint al Chalabiya” parçası ülkemizde Deniz Seki’nin “Böyle Gelmiş Böyle Geçer” parçası olarak bilinir.

 

4)Yemken

 Aranjmanlardan söz etmişken, elbette Feyruz da çeşitli dillerdeki parçaları zaman zaman kendi dilinde seslendiren bir sanatçıdır.

John Lennon’ın barış içinde yaşam hayalini tasvir eden “Imagine” adlı eserini, Feyruz’un kızı Rima Rahbani’nin Arapça düzenlemesi “Yemken” ile dinliyoruz. (Rahbani Kardeşler iş birliğinin ardından Feyruz, oğlu Ziad Rahbani ile müzik yolculuğuna devam etmiştir. Bu açıdan kızı Rima’nın düzenlemesi pek çok dinleyici için alışılmışın dışındadır.)

 

5)Saalouny Nas

 

Arap müziğinin divası Ümmü Gülsüm (Umm Kulthum) için Mısır’ın 4. Piramiti derler. Feyruz da ancak Ümmü Gülsüm ile mukayese edilebilecek seviyede görülür. İlk büyük konserini, 1957 yılında Uluslararası Baalbek Festivali’inde; antik kentin 6 sütunlu Jüpiter Tapınağı’nın altında veren Feyruz, Jüpiter’in ya da Baalbek’in 7. sütunu olarak anılır.

“Saalouny Nas” parçasının giriş kısmında orkestra notaları adeta bir sakız gibi defalarca çiğner, bir künefe gibi sündürür. Bunu Ümmü Gülsüm ekolünün saatlerce süren şarkılarına bir göz kırpma olarak görebiliriz. Ancak Feyruz, Jüpiter Tapınağı’nda kutsandığı 1957 yılından, iç savaşın bitişini ilan eden 1994 yılı Beyrut Şehitler Meydanı konserine dek kendi bağımsız ekolünü oluşturmuştur.*

 

6)Aatini Nay

Yabancı dinleyiciler için parçaların beğeni sürecinde, ilk etapta sözler her ne kadar anlam ifade etmese de; genellikle Rahbani eserlerinin yazımında ünlü şairlerden izler bulunur.**

Kitapları yüzlerce dile çevrilen, milyonlarca kez basılan kopyalarıyla satış rekorları kıran; Lübnanlı filozof ve ressam Halil Cibran’ın, Feyruz ve Rahbani Kardeşleri de etkilememiş olması düşünülemez.

“Bana neyi ver ve şarkılar söyle, zira nağmeler sırrıdır varoluşun. Ve neyin iniltisi, varlık yok olduktan sonra bile devam eder.” sözleri, henüz 48 yaşındayken hayata gözlerini yuman Halil Cibran’ın varlığı(vücudu) yok olduktan sonra bile uzun yıllar sahiplenilerek devam eden efsanesini çok iyi tanımlar niteliktedir.

Bu parçada Halil Cibran’ın başyapıtı “Ermiş” kitabından bir bölümü dinliyoruz.

 

Günümüzde; uzun yıllardır sahne almayan Feyruz, geçtiğimiz haftalarda Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron tarafından evinde ziyaret edildi. Yaşamı boyunca birçok devlet adamı tarafından ödül ve nişanlarla onurlandırılan sanatçıya bu görüşmede “Fransız Onur Lejyonu” takdim edildi. Bu görüşme Lübnan’da ve Lübnan Diasporası’nda dikkat çektiği kadar, bizler gibi çeşitli ülkelerde bulunan hayranları tarafından da sıkça tartışıldı.

Kimilerimiz duygusal tepkiler verdiyse de; Feyruz, siyaset üstü pozisyonuyla, bir gülüşü milyonlara huzur vermeyi başarmış ve aynı zamanda çok büyük hayal kırıklığı yaşatabilecek kadar sevilmiş bir aktör olarak tarihe geçmiştir.

Kimileri öldükten sonra efsaneleşir; efsaneleri, ideolojilere ve birtakım dogmalara dayanak edilir.

Tarihte, henüz hayattayken, sükûneti sağlama gücünü iki dudağının arasında taşıyan çok az kişi vardır. Feyruz konuşur. Silahlar susar.

 

Kaan Nomer

 

Yazarın önerisi: Tıpkı Feyruz gibi aile kökleri Anadolu’da olan Haris Alexiou’nun isminin İzmir’de bir caddeye verildiğinden önceki yazılarımızda bahsetmiştik. (yazıya buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz)

Feyruz’un isminin de Mardin’de “Mardinli Nouhad Haddad Dostluk Caddesi” olarak yaşatılmasının yerinde olacağı fikrindeyiz.***

 

Ek Bilgiler;

* Feyruz; Lübnan iç savaşı boyunca -1978 yılında sahnelenen “Petra” müzikali dışında- 1994 yılına dek ülkesinde hiç sahne almamıştır. (Petra müzikali ise Beyrut’un hem Müslüman hem de Hristiyan kısımlarında sergilenebilmiş tek etkinliktir. Aynı zamanda Rahbani Kardeşler ve Feyruz birlikteliğinin son eseridir).

** Halil Cibran’ın yanında Rahbani Kardeşler ve Feyruz üzerine etkisi olan diğer şairler şu şekilde sıralanabilir; Said Akl, Joseph Harb, Talal Haydar, Rafiq Khoury, Zaki Nassif, Nizar Kabbani, Beshara Al Khoury, Ahmed Şevki ve Michel Trad.

*** Feyruz’un doğum adı Nouhad Wadie Haddad’dır.

Feyruz ismi; fayrouz, fairuz, firuz, fairouz gibi çeşitli latin harfleri adaptasyonları göstermektedir. Türkçe anlamı “Turkuaz”dır.

 

İleri okuma önerisi;

Turan, N. (2016). “Lübnan’da Ulusun İnşası ve Ortak Tınının Üretimi – Rahbani Kardeşler ve Feyruz”. Ortadoğu Etütleri 3, 193-228.

Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/209598

 

Kaynaklar

https://www.aub.edu.lb/doctorates/recipients/Pages/fairuz-profile.aspx

https://www.britannica.com/biography/Fairouz

https://www.allmusic.com/artist/fairuz-mn0000163342/biography

Türkçe çeviri yapılmış videolar; Seher’in Arapça Çevirileri Youtube kanalı.

https://www.youtube.com/c/SeherinArapçaÇevirileri

Turan, N. (2016). “Lübnan’da Ulusun İnşası ve Ortak Tınının Üretimi – Rahbani Kardeşler ve Feyruz”. Ortadoğu Etütleri 3, 193-228.

Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/209598

 

YAZAR BİLGİSİ
Kaan Nomer
Kaan Nomer, 1998 yılında İstanbul’da doğdu. 2016 yılında İçel Anadolu Lisesi'nden mezun oldu. Ufuk Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde öğrenci olan yazarımız; çeşitli STK'larda görev almakta ve amatör olarak oryantal/etnik müzik alanında playlist küratörlüğü yürütmektedir. İlgi alanındaki sanatçılar ekseninde okumalar yaparak, MozarCultures'a başlıca bu konuda incelemeler yazmaktadır.
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.