47 Yıllık Bilmece: Heybeliada Ruhban Okulu

On dokuzuncu yüzyıl boyunca hızla yayılan ulusçu akımlar Ortodoks coğrafyalarında da kendini göstermeye başlar. İstanbul Patrikhanesi bilinen adıyla Fener Rum Patrikhanesi de Ortodokslar arasında dini birliği sağlamak ve kendi ruhbanını yetiştirmek için bir ilahiyat okulu kurmak ister. Patrik IV. Yermanos’un Heybeliada Umut Tepesi’nde Bizans döneminden kalma Aya Triada Manastırı’nı onartmasının ardından 1844 tarihinde Heybeliada Ruhban Okulu kurulmuş olur. Okul, bağımsızlık düşüncesindeki Balkan kiliselerinde bazı istisnalar hariç, pek itibar görmez ve Patrikhane’den kopuşları engelleyemez.

Okul kurulduğu tarihten 20. yüzyılın sonlarına kadar hem Osmanlı İmparatorluğu hem de Türkiye Cumhuriyeti döneminde Patrikhane’ye bağlı olarak din eğitimi vermiştir. İlk olarak, 1936 yılında hazine adına tapuya kaydedilen Heybeliada Ruhban Okulu istimlâk kararına karşı davalarla boğuşur ve 1950 yılında taraflar uzlaşmaya varır. Aynı yıl değişen iktidar ile okula “Teoloji İhtisas Okulu” derecesi verilir böylece Etiyopya Kilisesi, Anglikan Kilisesi gibi değişik kiliselerden gelen yabancı öğrencilerde okulda eğitim almaya hak kazanır. 1963 yılında Kıbrıs sorunu çevresinde başlayan Türkiye Cumhuriyeti ve Yunanistan arasındaki gerginliklerden Heybeliada Ruhban Okulu da payın alır. Okula kabul edilen uluslararası öğrenciler soruşturmadan geçirilir ve vizesiz seyahat hakları kaldırılır. Bu dönemde Heybeliada Ruhban Okulu, Yunanistan’a karşı koz olarak kullanılır.

1971 yılına gelindiğinde ise okulun yüksek ihtisas kısmı kapatılır ve 8 Kasım 1971 yılında avukat Simeon Tahmincioğlu okula kayyım olarak atanır, okulun kapatılmaması için açılan dava da okulun argümanları, Heybeliada Ruhban Okulu’nun bir yüksek okul olmadığı yönündedir. Danıştay’a açılan dava Patrikhane’nin tüzel kişi olmaması sebebiyle reddedilir. Teoloji kısmının kapatılmasından sonra okul, 1971-1972 öğretim yılından itibaren “Özel Heybeliada Rum Erkek Lisesi” adı altında ve azınlık okulu statüsünde varlığını sürdürür. Cemaatin azalmasıyla beraber her geçen gün öğrencisi de azalmaya başlar. 1984 yılında Patrik Dimitros Milli Eğitim Bakanlığına bir yazı kaleme alır, dört öğrencisi kalan okulun kapatılmasını talep eder. Müdürlerin ve öğretmenlerin atanmaması sebebiyle eğitimin gerçekleştirilemediğinin ve bu sebepler ile öğrenci sayısının azaldığının da altını çizer. Talep kabul edilmez fakat Patrikhane 1985 yılında okulun eğitim öğretimin faaliyetlerini sonlandırır. Yetiştirdiği öğrenciler gerek diasporada ki faaliyetleriyle gerek Türkiye topraklarında gösterdikleri başarılarla adından söz ettirmiştir. 127 yılda bine yakın mezun veren okulun on iki öğrencisi daha sonra İstanbul Ortodoks Patriği olmuştur.

Konu Patrik Vartholomeos döneminde Patrikhane için en önemli konu haline gelir ve 1996 yılında Başbakan Mesut Yılmaz’a gönderilen mektupta Patrikhane’nin ruhban ihtiyacının karşılanamadığı belirtilir, okulun yeniden eğitim-öğretime başlanması talep edilir. Din adamı ihtiyacının karşılanması adına öğrenciler yurtdışında eğitim almaktadır. Yapılan uluslararası baskılarında etkisi ile okulun yeniden faaliyete açılması Milli Güvenlik Kurulu gündemine alınır fakat Anayasanın 24. Maddesi gereğinde din ve askeri eğitimin devlet nezdinde gerçekleşmesi zorunluluğu vardır. Bunun üzerine İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi bünyesinde ‘Dünya Dinleri Kültürü Bölümü’ kurulması kararlaştırılır ancak Patrikhane bu karara ilgi göstermez ve konu orada kalır.

Günümüze gelindiğinde ise Patrikhane’nin ana amacı okulun yeniden eğitim öğretime açılmasıdır. Okulun açılması konusunda taraflar hem fikir olmakla beraber okulun hangi statüde açılacağı tartışmanın kaynağıdır. Türkiye’nin Avrupa Birliği üyelik süreçlerinde sık sık karşısına çıkan bu konu için çeşitli çözümler üretilmektedir fakat henüz bir orta yol bulunamamıştır.

Kaynakça

Yalçın, E. (2008). Heybeliada Ruhban Okulu’nun Yeniden Açılması. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 11(41).

İnci, S. (2010). Dinler Tarihi Açısından Heybeliada Ruhban Okuluna Genel Bir Bakış. Yedirenk Kitapları.

Macar, E. (2003). İstanbul Rum Patrikhanesi (Vol. 141), İletişim Yayınları.