Yaşlandıkça Hayat Neden Daha Hızlı Geçer ve Nasıl Yavaşlatılır

Zamanın objektif olarak tanımlanmasının hayli zor olması bir yana, kişisel zaman deneyimleri de birbirinden epey farklıdır. Keyif alınan işlerin yapıldığı saatler genelde daha hızlı hissedilirken hoşnutsuz işlerle dolu saatler “bitmek bilmez” olarak nitelendirilir. Zamanın göreceli olması, yapılan eylemin niteliğinin yanında aynı zamanda, zamanı deneyimleyen kişinin yaşıyla da doğrudan ilişkilidir. Zamanın yaşlandıkça daha hızlı geçmesi, sağduyusal olarak hemen hemen herkesin tecrübe ettiği bir durumdur. Edebî ve felsefi birçok esere konu olan bu olguyu Fransız felsefeci Paul Janet, geçirilen bir dönem ile zamanı deneyimleyen kişinin yaşı arasında oransal bir bağlantı olmasıyla ifade etmiştir. Yani bir kişinin onuncu yaşı, o kişiye hayatının onda biri gibi gelirken ellinci yaş ise tüm hayatın ellide biri gibidir. Janet, bu yasavari yaklaşımı, yılların belirgin şekilde kısalmasını ifade etmek için öne sürmüştür. Kendisi ayrıca bu olguyu şu şekilde ifade eder:

“Belleğin içeriğinin monoton, bu yüzden de geriye dönük bakışın basitleştirici oluşuna bağlıdır bu. Çocukluğumuzda, öznel veya nesnel, günün her saatinde tamamen yeni deneyimlerimiz olur. Kavrayışımız canlıdır, hafızamız güçlüdür, o zamanki anılarımız, hızlı ve ilginç geçen bir seyahatle ilgili anılarımız gibi girifttir, sayısızdır, anlata anlata bitiremeyiz. Ama her geçen yıl bu deneyimlerimizi farkına bile varmadığımız otomatik bir rutine dönüştürür, günler ve haftalar içeriksiz birimler haline gelir ve içi boşalan yıllar birbirinin üstüne çöker.”

19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren zamanın gitgide hızlanması hakkında yapılan çalışmalar, günümüzde üç temel bulguyu ifade eden üç başlık altında toplanabilir:

Teleskop Bakışı

Fiziksel hayatta teleskopla bakılan bir yer, daha ayrıntılı görünmesi sebebiyle daha yakınmış illüzyonu yaratabilir. Aynı durum insanın, geçmiş olayları içeren belleğine içsel bakışında da geçerlidir. Geçmişte yaşanan olaylardan daha ayrıntılı olanlar, genelde daha yakın bir zamanlamaya tabidir. Amerikalı istatistik uzmanı Peter Gray, bir deneyde katılımcılarına “Son iki yıl içerisinde kaç kez doktora gittiniz?” sorusunu yöneltti. Alınan cevaplar gerçek adetten daha fazla idi. Yani kişiler, iki yıllık bir periyodun içerisine iki yıldan daha çok zamanı sığdırmıştı. İnsanın yaşlandıkça daha az anı biriktirmesi ve biriktirilen anıların da hafıza gerilemesine bağlı olarak daha az ayrıntılı hatırlanması göz önünde bulundurulduğunda teleskop bakışı, zamanın gittikçe hızlanmasını epey iyi açıklar.

Hatırlama Etkisi

İnsan geçmişteki anılarına erişirken doğrudan etkileşimden ziyade karşılaştırmalı bir hatırlama süreci izler. Geçmişteki bazı belirgin noktalar nişan olarak tayin edilir ve diğer anılar da o nişanlara göre zamanlandırılır. Örneğin, “yeni eve taşınmadan önceydi ama Mehmet de ilkokulu bitirmişti” ya da “A kişisinin yanında çalışıyordum ve henüz karnemi almamıştım” gibi cümleler, birçok kişinin, anılarını hatırlamak için sıklıkla kullandığı nişanlara benzemektedir.

Michael Shum, insanların genç yaşlarında yaşadığı olayları daha net hatırlamasını o yaşlardaki nişanların çokluğuna bağlar. Yirmili yaşlarda biri için hayattaki birçok olay yeni bir deneyimdir. İlk iş, evlenme, çocuk sahibi olma ve mezuniyet gibi pek çok belirgin olayın geçtiği dönemler, yoğunlukla gençlik döneminde yaşanır ve yaşın ilerlemesiyle benzer deneyimler ve dolayısıyla nişanlar azalır. Bunun sonucunda yaşlandıkça hayat daha hızlı deneyimlenir.

Psikolojik Saatler

İnsan vücudunda onlarca biyolojik saat bulunur. Kan basıncı, uyku, nefes alışverişi ve vücut sıcaklığı gibi faaliyetlerin kendi dönüm noktaları ve ritimleri vardır. Yani bunlar birer gerçek saat olmasalar da belirli bir dönemselliğe sahiptirler.

Birçok deneyde biyolojik saatler ile zaman deneyiminin ilişkisi gösterilmiştir. Amerikalı nörolog Mangan, üç dakikalık bir sürenin tahminen ne kadar sürdüğüne ilişkin bir testi içeren deneyin, biyolojik saatlerin ve zaman algısının ilişkisini gösterdiğini iddia eder. Bu deneyde Mangan, üç farklı yaş grubundan (on dokuz ila yirmi, kırk beş ila elli ve altmış ila yetmiş yaşları arasında) saniyeleri sayıp, üç dakikayı tahminî olarak ölçmelerini istedi. Deneyin sonucunda genç grup, üç dakikayı oldukça doğru tahmin ederken orta yaşlı grup ortalama on altı, yaşlı grup ise yaklaşık kırk saniye fazla tahmin etmişti. Deneyin ilerleyen aşamasında Mangan, bir şey ile meşgul olunan zamanın daha hızlı geçtiğini gösterdi. Bu sefer katılımcılara bir tasnif işi verildikten sonra katılımcılardan üç dakikayı tahmin etmeleri istendi. Genç grup üç dakikayı kırk altı, orta yaşlı grup altmış üç ve yaşlı grup ise yüz altı saniye fazla tahmin etti. Görünen o ki yaş ilerledikçe biyolojik saatler yavaşlamakta ve insanlar belirli bir sürenin içerisine daha çok zaman sığdırma illüzyonuna kapılmaktadır.

Zaman Tanrısı Kronos

Teleskop bakışı, hatırlama efekti ve psikolojik saatler yaklaşımları toplanıp bir teori hâline getirilmekten hâlen uzak olsa bile yaşlandıkça zamanın hızlanması olgusunu kısmen açıklarlar. Ancak bu konuda hâlen bazı karanlık noktalar ve terminolojik uyuşmazlıklar vardır. Örneğin, çıkılan bir haftalık tatil, bir kişi için su gibi akıp geçmişken o kişi eve döndüğünde bir haftadan daha uzun bir süre evden uzak kalmış gibi hissedebilir. Bu durumda zaman, kişi için hızlı mı geçmiştir, yavaş mı? Yaşlandıkça zamanın daha hızlı geçmesi konusunda aydınlatılacak daha birçok nokta ve gidilecek epey yol vardır. Bu etkiyi durdurmak mümkün olmasa da en azından yavaşlatmak isteyenler için farklı deneyimlere yelken açmak, monotonluktan ve rutinden uzaklaşmak etkili bir yoldur.

Yazar: Melih Abacı
Editör: Emine Türal

Kaynakça

Bays, R. (2010). Why does life speed up? The impact of cognitive aging. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2 (2), 2657-2660.

Draaisma, D. (2012). Yaşlandıkça Hayat Neden Çabuk Geçer. G. Koca (Çev.). İstanbul: Metis.

Janssen, S. M. & Naka, M., & Friedman, W. J. (2013). Why does life appear to speed up as people get older?. Time & Society, 22 (2), 274-290.

Görsel Kaynakça

https://fineartamerica.com/featured/children-on-playground-tire-c1970-80s-h-armstrong-robertsclassicstock.html

https://pixabay.com/tr/photos/saat-izlemek-cep-hareket-saat%C3%A7i-3179167/

https://pixabay.com/tr/photos/kum-saati-saat-zaman-miktar%C4%B1-cam-620397/

https://www.greeklegendsandmyths.com/cronus.html