Mağdur Suçlayıcılık ve Adil Dünya İnancı İlişkisi

Mağdur Suçlayıcılık Nedir?

Mağdur suçlayıcılık, olumsuz olayların mağdurlarını bu sonuçlardan sorumlu tutma eğilimini ifade etmekte olup faili aklamaya zemin hazırlayan bir yaklaşımdır. Cinsel saldırının, mağdurun hatası ya da kusuru olduğu söylendiğinde veya ima edildiğinde ortaya çıkmaktadır. Örtük ya da açıkça mağdurun şiddeti hak ettiği telkin edilmektedir. Mağduru suçlama, “hiç kimse cinsel şiddeti hak etmez” yerine “bazı insanlar cinsel şiddeti hak eder” düşüncesinden hareketle oluşabilmekte, çeşitli durumlarda ortaya çıkabilirken özellikle cinsel saldırı vakalarında görülmektedir. Saldırganlar cinsel saldırı durumlarında kurbanlardan daha suçlu bulunma eğiliminde olsa da kurbanın ve algılayanın özelliklerine bağlı olarak büyük ölçüde kurbanlar da suçlanmaktadır. Yabancıların tecavüzüne uğrayanlar, saldırılarından en az sorumlu tutulanlardır; evlilik içi tecavüz mağdurlarının suçlu bulunma olasılığı ise çok yüksektir. Tanıdık tecavüz mağdurları, evlilik içi tecavüz mağdurlarından daha az suçlanmaktadır. Kısacası, mağdur ve saldırgan daha fazla tanıştıkça ve romantik bir ilişki içinde oldukça mağduru suçlama artmaktadır.

“Onun evine gidersen ne olacağını bilmek zorundaydın.”, “İçmemeliydin.”, “Sen de öyle mesajlar göndermemeliydin.”, “Bu ırktan/cinsiyetten/dinden olduğun için bunu hak edecek bir şey yapmışsındır.”, “Ne giyiyordun?”, “Bunu durdurmak için ne kadar uğraştın, direndin mi?”, “Neden o saatte oradaydın?” mağdur suçlama örnekleri arasında gösterilebilmektedir.  Öte yandan, insanların doğrudan kurbanları suçlamasının veya saldırganı kışkırttığını (ya da onu durdurmak için yeterince çabalamadığını) gizlice ima etmesinin birçok yolu bulunmaktadır. Mağdurlar genellikle medyada suçlanmaktadır.

İnsanlar Neden Kurbanları Suçlar?: Adil Dünya İnancı

Bazı durumlarda, insanlar kendilerini daha iyi hissetmek için mağdur suçlama yapmaktadır. Çünkü insanlar, kurbanların yanlış bir şey yaptığını ya da kötü biri olduğunu hayal edebilirlerse kendilerini daha güvende hissederler. Daha sonra, mağdur olmamak için kendilerini koruyabileceklerine veya sevdiklerinin de mağdur olma ihtimalinin daha düşük olduğuna kendilerini ikna ederler. Kurbanı suçlamak, insanların bu tür olayların asla başlarına gelemeyeceğine inanmalarını sağlamaktadır. Dünyanın güvenli olduğuna ve rastgele bir suçun kurbanı olmayacağına inanmaya devam etmelerine yardımcı olur. Diğer yandan, “Kötü insanların başına kötü şeyler gelir” fikrini pekiştirir. Bunu besleyen inanç, adil dünya inancıdır.

Adil dünya inancı, adil bir dünyada yaşadığımızı ve herkesin bu dünyada hak ettiğini yaşadığını/yaşayacağı, iyilerin ödüllendirilip kötülerin cezalandırıldığı inancıdır. Bu inanca göre kötü insanların başına kötü, iyi insanların başına ise iyi şeyler gelmektedir. Dünyanın adil olduğuna inanmak bir yanılsamadır ancak insanlar kaderlerinin kendi davranış ve tutumlarına bağlı olduğuna inanmaya güdülenmiştir. Dünyanın adil olduğu inancı uyum sağlama işlevine hizmet ettiğinden dolayı insanların bu inancı terk etme konusunda dirençli olduğu bilinmektedir. Öyle ki insanlar kurbanı suçlayarak, değersizleştirerek, çektiği acıları hak ettiğini düşünerek de adil dünya inançlarını korumaya çalışabilmektedir. Yapılan araştırmalarda, insanların adil dünya inancı yükseldikçe daha çok mağdur suçlama eğiliminin olduğu bulunmuştur. Bu inanç, insanların mağdura karşı katı ve duyarsız bir hâle gelmesine; mağdurun suçlanmasına, değersizleştirilmesine, hor görülmesine ve kurbanların ikinci kez mağdur edilmesine neden olabilmektedir. Diğer yandan mevcut adaletsizliklerin görülmemesi sebebiyle devam etmesini ve statükonun korunmasını sağlar.

Suçlama Üzerine Bir Araştırma

1966’da kurbanı suçlamayı açıklayan bir psikolojik deneyde, kadınlardan başka bir kadının acı verici elektrik şoku almasını izlemeleri istendi. Mağdur, olağan hataları yapmasının bir sonucu olarak şiddetli ve acı verici elektrik şokları (olumsuz pekiştirme) almış gibi görünüyordu ancak aslında şok almamıştı. Ancak katılımcılara, şok olduğu söylendi. Başlangıçta, katılımcılar kurbanın çektiği acıya tanık oldukları için üzüldüler. Ardından bazı katılımcılara, yanlış cevapları aldığında şokları durdurmak için oy vererek kurbana yardım etme şansı sunuldu. Bunun yerine, doğru cevapları için bir ödül olarak onu parayla tazmin etmeyi seçebilme hakkı verildi. İkinci katılımcı grubuna bu fırsat verilmedi. Bunun yerine, durumu düzeltmenin herhangi bir yolu olmadan kurbanın defalarca şoka girmesini izlemek zorunda kaldılar. Daha sonra, tüm katılımcılardan mağdur hakkındaki görüşlerini paylaşmaları istendi. Sonuçta, ona ödül veren grup kurbanı iyi bir insan olarak görürken, durumu izlemeye zorlananların onu şok olmayı hak eden kötü bir insan olarak görme olasılıkları daha yüksekti. 2. seansta acı çekmeye devam edeceklerine inandıklarında ve kurbanın kaderini değiştirmeye güçleri olmadığında onu reddettiler ve değersizleştirdiler.

Araştırmanın yazarları, kurbanın başına kötü şeyler gelmesini engelleyemeyen grubun, dünyanın adil olduğu konusundaki görüşlerini korumak için onu kötü bir insan olarak görme ihtiyacı duyduğu sonucuna vardı. Araştırma, acı çeken bir kurbanın reddedilmesi ve değersizleştirilmesinin adil dünyaya inanma ihtiyacına dayandığı hipotezini destekledi.

Kurbanlar Neden Kendilerini Suçlarlar?

Kurbanlar bazen başkalarının onları suçlamasıyla aynı nedenle kendilerini suçlar; dünyanın adil olduğuna inanmak isterler. Adil dünya inancı, mağduru suçlamayı artırırken mağdur suçlayıcılık da mağdurların toksik biçimde kendini suçlamalarına sebep olmakta; iyileşmelerini geciktirdiği için utanç ve suçluluk gibi yararsız duyguları artırabilmektedir. Mağdurların kendi mağduriyetlerinden sorumlu olduklarını düşünmelerine sebep olur. Mağdurun gaslighting ve manipülasyona maruz kalması da kendini suçlamasına sebep olmaktadır. Aile içi istismarlarda istismarcının diğer aile bireyleri tarafından iyi olarak kabul edilmesi veya sevilmesi mağdurun kendisini suçlamasına sebep olabilmektedir. Mağdurların yaşadıklarını paylaştıkları insanların durumu küçümsemesi, değersizleştirmesi ya da onlara inanmayı reddetmesi de kurbanların kendilerini suçlu görmesine sebep olabilmektedir. Bu tür kendini suçlama durumları sağlıksızdır ve mağdur bireyin refahını bozmaktadır. Öte yandan, kişinin saldırıyı kabul etmesini ve bildirmesini zorlaştırmaktadır. Bu durum toplumsal düzeyde daha az suçun bildirilmesi ve yargılanması anlamına gelmektedir. Mağdur suçlamanın fazla olması, cinsel şiddetin sürekli mağdur olan kişi üzerinden konuşulmasına ve faillerin yok sayılmasına sebep olabilmektedir.

Yazar: Canan Önerli
Editör: Emine Türal

Kaynakça:

• Akgün, S. (2019). Adil Dünya İnancı ve Toplumsal Sonuçları. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 14 (20) , 2227-2247. DOI: https://doi.org/10.26466/opus.610173
• Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği. (2019). Kavramlar Sözlüğü. Erişim adresi: https://cinselsiddetlemucadele.org/kavramlar-sozlugu/
• Gravelin, C. R., Biernat, M., & Bucher, C. E. (2019, January 21). Blaming the victim of acquaintance rape: Individual, situational, and sociocultural factors. Frontiers in Psychology. Frontiers Media S.A. DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.02422
• Lerner, M. J., & Miller, D. T. (1978). Just world research and the attribution process: Looking back and ahead. Psychological Bulletin, 85(5), 1030.
• Lerner, M. J., & Simmons, C. H. (1966). Observer’s reaction to the “innocent victim”: Compassion or rejection? Journal of Personality and Social Psychology, 4(2), 203–210. DOI: https://doi.org/10.1037/h0023562

Görsel Kaynakça:

• https://www.focusedmindpdx.com/
• https://progress.im/en/content/depressed-or-anxious
• https://www.trendyol.com/butik/liste/1/kadin?utm_source=aff_t&utm_medium=cps&utm_campaign=gelirortaklari&utm_subaff=26495