Tarih Nasıl Tarih Oldu?

Genel Tarih

28.09.2021

Herodotus

Tarih yazımı uzun zamandan beri var olan bir süreçtir. Bilinen ilk örneği Bodrumlu Herodotus tarafından yazılmıştır. Onun yazdığı “Tarih” adlı eser o dönem bilinen bölgelerinin tarihini içerir; Herodot Orta Doğu, Balkanlar ve Anadolu’da olmuş olan olayları yazar. Herodot bu eserini yazarken bu bölgeleri tek tek gezmiş ve o civarlarda yaşayan insanları tek tek dinlemiştir. O insanlardan duyduğu hikâyeler eser içeriğinin büyük kısmını oluşturur. Yani kitabı, kulaktan duyma olayların yazıya aktarılmasıdır. Son olarak, yazdığı eser günümüz tarih yazımına pek benzemese de alanında ilk olduğu için önemli olarak kabul edilir.

Antik Çin Tarihçileri

Çin’in en önemli tarihçilerinden Sima Qian

Geçmişte Herodot dışında tarih yazımında bulunan onlarca kişi vardır. Örneğin Çin’de devlet, tarih yazımını teşvik etmiştir. Devlet bürokratları yaşadıkları dönemde çevrelerinde olan olayları titizlikle kaleme almışlar ve yazdıkları bu yazılar sayesinde antik Asya tarihi günümüzde bilinebiliyor. Yani Asya’da çok sayıda göçebe topluluk vardır ve bu toplulukların çoğunda okur yazarlık oranı oldukça düşüktür. Bundan dolayı bu topluluklar kendi tarihlerini çok nadir yazmıştır ve onlar hakkında bilinen çoğu bilgi Çin arşivlerinden gelir. Örneğin, ilk Hun hükümdarı olarak kabul edilen Teoman’ın adı, Çinli tarihçiler sayesinde biliniyor.

Anna Komnèna

Geçmişte az olsa da kadın tarihçiler de bulunmaktadır. Örnek vermek gerekirse Bizans imparatorun kızı Anna Komnèna. Kendisi yaşadığı dönemdeki olayları yazmıştır ve eseri, özellikle Türkler ve Araplar hakkında çok önemli bilgiler içermektedir. Ayrıyeten kendisi bu yazımda sosyolojik tespitlerde de bulunmuştur. Yani çalışması belli ölçülerde disiplinlerarası olarak kabul edilebilir.

Kendisinin önemli eseri

Leopold von Ranke

Yukarıda bahsedilen eserler günümüzde bilimsel bir şekilde yapılan tarih yazımına benzemez. Tarihin bilimsel yazımı ve tam olarak bir bilim hâline gelmesi 19.yüzyılda bir Alman tarihçisi sayesinde oldu. Ranke adındaki bu öğretmen, günümüzdeki tarih yazımının kullandığı en temel ilkeleri ifade edip kullanmıştır. Örneğin kendisi çalışma yaparken arşivlerden aktif bir şekilde yararlanmış, halk hikâyeleri gibi resmî olmayan kaynaklardan yararlanmamıştır. Devlet arşivlerinin en önemli özelliği objektif ve tarafsız olmasıdır. Bu yüzden tarihçiler bu arşivleri dikkatli bir şekilde araştırmalı ve bu arşivleri okumak için filoloji eğitimi de almalıdır. Ranke’nin çalışmaları, yoğun olarak politik tarih üzerinedir. Tarih boyunca politika içinde olanların hepsi erkek olduğu için onun çalışmaları yoğun “Great White Men” üzerine yoğunlaşmıştır. Yaptığı çalışmalar günümüzdeki anlayışa çok benzemese de Ranke, alanında ilk bilimsel çalışmalara imza attığı için kayda değerdir.

Annales Okulu

Lucien Febvre ve Marc Bloch

Ranke’nin ortaya koyduğu tarih yazımı prensiplerine zamanla bir takım eleştiriler gelmiştir. Bu eleştirilerin önde gelenlerinden biri de Annales Okulundandır. Bu okulun kurucusu olan Marc Bloch ve Lucien Febvre günümüzdeki modern tarih yazımının temellerini atmışlardır. Ranke’den farklı oldukları ilk önemli metot disiplinlerarası olmalarıdır. Ranke için tarih dışında önemli olan tek disiplin filiolojiydi ama Annales Okul öncüleri diğer disiplinlerden de yararlanmışlardır. Özelikle psikoloji ve sosyoloji bilimini yoğun biçimde kullanmışlardır. Bu sayede Ranke’nin yakalandığı gibi disiplin körlüğüne yakalanmamış ve olayları daha geniş perspektiften yorumlamışlardır. Bununla beraber Ranke genel olarak beyaz Avrupalı politikacı ve asker erkekler hakkında araştırmalar yapıp makaleler ve kitaplar yazmıştır. Annales Okulu ise Avrupa ile sınırlı kalmamış, Çin ve Japonya gibi Asya ülkeleri hakkında da araştırmalarda bulunmuşlardır. Son olarak Annales Okulu sadece geçmişteki olayları yorumlamamıştır. Yani, geçmişteki olayları incelerken “niçin” kelimesini bol bol kullanırlar. Örneğin “Niçin Avrupa’da ve Japonya’da fedualizm varken Çin’de olmamıştır?”. Yaptıkları bu çalışmalar sayesinde tarih bilimi tam olarak bir bilim hâline gelmiştir.

Japon samurayı ve Avrupa şövalyesi

Annales Okulu üyeleri tarafından yazılan önemli eserler

Fernand Braudel

Marc Bloch ve Lucien Febvre ilk nesil Annales Okulunun üyeleriydi. Onların ardından ikinci nesil olan Fernard Braudel gelir. Onu diğer tarihçilerden ayıran en önemli özelliği çalışmalarında yoğun bir biçimde coğrafya biliminden yararlanmasıydı. Akdeniz adlı eserinde coğrafya kullanımı doruğa ulaşmıştır. Akdeniz tarihini anlattığı bu eseri Akdeniz’in jeolojik olarak oluştuğu dönemlerden başlamıştır. Tarihi bu kadar geriden anlatmasının sebebi ise coğrafyanın insan davranışı üzerinde direkt etkiye sahip olduğu düşüncesidir. Bunun yanı sıra onun önemli diğer tezi “tarihin, zamanları 3 parçaya bölmesi”dir. İlk parça coğrafi değişimler olarak nitelendirilir. Örneğin bir dağın oluşumu. İkincisi ise politik ve ekonomik değişimlerdir. Örneğin, Türkiye ekonomisinin yıllar içinde devletçiden liberal bir ekonomiye dönüşmesi. Sonuncu ise tarihsel olaylardır. Örneğin İnebahtı Savaşı. Bu tür olaylar Braudel’e göre önemsizdir çünkü bu olaylar tarihin akışına çok müdahale edemez. Osmanlı İnebahtı’da yenilmesine rağmen Akdeniz’in kontrolünü kaybetmedi. Görülüğü üzere olay bir değişikliğe sebep vermedi. Son olarak kendisinin tarihe getirdiği bu yorumlar ve teknikler sayesinde tarih bilimi oldukça gelişmiştir.

Braudel’in 3 ciltlik eserinin ilk cildi

Yazar: Ahmet Ziya Boz
Editör: Emine Türal

Kaynakça:

Braudel, F. (1995). The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II: Volume II (2). ABD: Univ of California Press.
Bloch, M., Manyon, L. A. & Koziol, G. (2014). Feudal society. Birleşik Krallık: Routledge.
Chang, K. C. (1981). Archaeology and Chinese historiography. World Archaeology, 13(2), 156-169.
Febvre, L. (2013). A geographical introduction to history. Birleşik Krallık: Routledge.
Febvre, L. & Martin, H. J. (1997). The coming of the book: the impact of printing 1450-1800 (10). ABD: Verso.
Gilbert, F. (1987). Historiography: What Ranke Meant. The American Scholar, 393-397.
Lateiner, D. (2016). The historical method of Herodotus. Kanada: University of Toronto Press.
Neville, L. (2016). Anna Komnene: the life and work of a medieval historian.
Nylan, M. (1998). Sima Qian: A True Historian?. Early China, 23, 203-246.