Duvardaki Bir Resmin Anlattıkları

İncil’in Anlattıkları

Dikkatli bakarsak eğer bazı havarileri birbirinden ayıran, bir kimlik belirleyen karakteristik ifadeler görürüz. Bu atfedilen ifadelerin zamanlaması da ilginçtir. Öyle ki İsa’ya yakın duran havarinin bariz bir şekilde “işaret parmağını” yukarı doğrulttuğunu görürüz. Bu havari Şüpheci Thomas adıyla bilinen havarinin tam kendisidir. Fakat ilginçtir ki havari Thomas son akşam yemeği yenildiği sırada “şüpheci” lakabına sahip değildir henüz. Havari Thomas bu lakabı, İsa dirildikten sonra diğer havarilerin bunu kendisine haber vermeleri ve onun bu sözlere itimat etmemesi üzerine adının önüne almıştır. Thomas, tanrının oğlunun dirildiğine ancak “işaret parmağını” İsa’nın böğründe bulunan açık yaraya ve çivi deliklerine dokundurduğunda inanır.

Michelangelo Merisi da Caravaggio’nun ”Şüpheci Thomas” adlı eseri

Ve sonun başlangıcını getiren isim: Yahuda. Gözlerimizi duvar resminde bir kez daha gezdirirsek eğer, kemik rengi örtüyle kaplı yemek masasının ortasına kısmen yakın bir figürü görebiliriz. Bu çizilen figür kıyafetlerindeki sönmüş parlaklıktan ve adeta masanın merkezinden, İsa’dan ve ihanetinden, hatta kendi gerçekliğinden uzaklaşmak istermişçesine geri çekilmesinden dolayı diğerlerinden sıyrılır. Biraz daha dikkatlice bakıp figürün eline odaklanırsanız elinde keseye benzer bir kumaş yığınının kıvrımlarını görürüz. Şüphe yok ki kesenin içi Roma İmparatorluğu damgasına sahip sikkelerle dolu. İşte bu kese eklentisi, gergin ve mesafeli bir insan çizimi gibi detaylar İsa’nın yerini Romalı lejyonlara söyleyerek, İsa’ya ihanet eden Yahuda’nın kim olduğunu bizlere anlatan adeta “anlık” fırça darbeleridir.

An Üzerine Bir Tahmin

Dilerseniz şu an yukarıda uzunca eserimizin önemli olduğunu düşündüğümüz detaylarını anlatarak yere sağlam basmasını istediğimiz olaya dönelim. Bu olay da, Santa Maria delle grazie adındaki manastırın duvarına çizilmiş eserin manastır sakinleri tarafından ilk kez görüleceği an. Şimdi anlattıklarımızdan yola çıkarak bunu hayal etmeye çalışalım. İncil’de geçen ve kült sayılabilecek bir sahne. Ama herkesçe bilinen ünlü hikayenin bu eserde anlatımı daha önceki anlatımlara benzemiyor hiç. Yeni sanat anlayışının getirdikleriyle çizilen figürler, daha farklı; insana, yaratılana benzetilme şekli aynaya bakma hissi veriyor gibi.

Masanın ortasında herkesten uzak ama odanın köşelerine eşit bir mesafede duran, bilmenin ağırlığıyla başını yana yatırarak lafını tamamlayan İsa… Arkadaki pencereler tek ışık kaynağı ve ışık tanrının oğlunu kucaklamak istercesine onu aydınlatmış halde. Sıradan bir ışık oyunu gibi başta ama değil de aynı zamanda, yıllardır sanatçılar tarafından kutsanmışlığın sembolü haline gelen halenin yerini almış bu ışık. Doğaüstülükten uzak bir biçimde, kutsallık tasvir edilmiş. Bir peygamberin, yaşadığı üzüntü ve hayal kırıklığı anlık işlenmiş. Kutsal olan, insanca işlenmiş bu eserde.

Ve ortada bir telaş var. Sözler söylenmiş ama susma zamanı değil; kimin suçlu olduğunu öğrenme açlığı var. Boyadan yapılan figürlere yaşanmışlık veren özel hareketler var. Düşünün bir, eseri gören gözler önünde duran yapının ne olduğunu anlamak için hızlıca gezerken havaya kalkan bir işaret parmağına denk geliyor. Belki kulaklarda o an “Görmeden iman edenlere ne mutlu!” satırları çınlamıştır. Belki merkezde duran İsa fark edildikten sonra birkaç haç çıkarılmış, dualar okunmuştur ya da tam tersi, bu kadar fark katıldığı, kutsala hak ettiği doğaüstülük verilmediği için o an kabul görmemiştir; belki de eser alışılmışın dışında olduğu için çok sert eleştirilere maruz kalmıştır o an. Hangi duygunun, düşüncenin hangi kalpte ne kadar üstünlük kurduğunu ya da tutkal eklenmiş suyla sulandırılmış boya ile boyanan meşhur eserimizin sergilendiği manastırın çatısı altında, o an izleyicilerine neler yaşattığını bilemeyiz.

Ama bence bu iki zıt uçta seyreden tahminlerimizi ortak paydada toplayarak kendimce kesinliğinden emin olduğum bir sonuç çıkarabiliriz. Bu çıkarımımız da şu yöndedir: Dominikan keşişlerinin, günümüze ulaşan ününün büyük kısmını içlerindeki aykırı seslere rağmen Santa Maria delle grazie manastırının duvarının bir parçası olarak varlığını sürdüren, eskilere benzemeyen bu esere borçlu olması.