Nuri Bilge Ceylan Sineması ve Taşra Üçlemesi

Nuri Bilge Ceylan (26 Ocak 1959), Cannes ve Altın Palmiye ödüllü yönetmen, senarist ve fotoğrafçıdır. Kendisine büyük başarı getiren ve tanınmasını sağlayan Koza (1995) filminden sonra çektiği, ilk 3 uzun metraj filminden oluşan Taşra üçlemesi; Kasaba, Mayıs Sıkıntısı ve Uzak filmlerinden oluşmaktadır.

Kasaba

Siyah beyaz çekilen ve üçlemenin ilk filmi olan Kasaba, ilk 20 dakikasıyla hem sinematografik olarak hem de çocukları merkeze alan anlatımıyla oldukça başarılıdır. Çocukların peşinden sınıfa, ormana, sokaklara davet edildiğimiz ve hikaye anlatıcılığı bakımından etkileyici sahnelerinin ardından büyüklerin işsizlik, yabancılaşma, kaygı ve öfke gibi uzun boylu hisleri ile karşılaşırız. Mehmet Emin Toprak’ın işsizlik ve nereye gideceğinden emin olamayan taşralı genç tiplemesine de ilk burada rastlarız.

“Gençliğim, kimseye gerekli olmayan bir izmarit gibi yok olup gidiyor. Ne bir yuvam, ne dostlarım, ne de bir işim var. Gençliğimin en verimli yıllarında bu kasabaya kısıldım kaldım.” (Kasaba, 1997)

Kasaba’nın Nuri Bilge Ceylan’ın ilk uzun metraj filmi oluşunu göz önünde bulundurmak gerekir. Diyalogların hakim olduğu sahnelerden ziyade, karakterlerin ifade ediliş biçimi filmi farklı bir yere koymaya izin verir ancak seslendirmeye başvurulması, Nuri Bilge Ceylan gibi gerçek hayatın sıkıcılığını gizlemek uğruna özel çaba sarf etmeyen bir yönetmen için alışılmadıktır. Kasaba, bu üçleme içerisinde en çok doğallığı yakalama, izleyiciyi yormadan ve izleyiciye izleyici olduğunu her dakika hatırlatmadan ilerleyen film olma özelliğini Mayıs Sıkıntısı’na kaptırmıştır.

Mayıs Sıkıntısı

Nuri Bilge Ceylan’ın taşra üçlemesinin her filminde otobiyografik öğelere rastlarız. Uzak ve Mayıs Sıkıntısı filmlerindeki Mahmut ve Muzaffer karakterleri pek çok açıdan Nuri Bilge Ceylan’ın otobiyografisi niteliğindedir. Sadece davranış açısından değil, Muzaffer Özdemir’in Nuri Bilge Ceylan ile olan benzerliği de filmler boyunca sıklıkla bu düşünceyi akla getirir. Mayıs Sıkıntısı filminde, özellikle film çekim sahnelerinde, Muzaffer’in titiz yönetmenliğine yer vererek her şeyin sahici aktarılabilmesi konusundaki hassasiyetini kayda almıştır. Filmin içinde kendisinin film çekerken geçtiği süreçleri aktaran Nuri Bilge Ceylan, Mayıs Sıkıntısı’na Kasaba filminden kamera arkaları yedirmiştir.

Mayıs Sıkıntısı, belki de bu üçlemenin içerisindeki en başarılı filmdir. Kasaba filmindeki gibi Nuri Bilge Ceylan’ın anne ve babasının başrolde olduğu, film çekimi için büyüdüğü şehre dönmüş bir yönetmenin hikayesi aktarılır. Esasında söz konusu hikaye, Nuri Bilge Ceylan’ın kendi hikayesidir.

Mayıs Sıkıntısı filmi doğallığı muhafaza etmek, gökyüzüne gerçekten yağmur yağacakmış gibi bakmak gibi ayrıntıları korur. Üçlemenin ikinci filminde, Muzaffer’in Çanakkale’deki anne ve babasının evinde, izleyici koltuğun bir köşesine oturarak salonda olan biteni izler. Ali’nin filmin başından beri gördüğümüz, hileye başvurmadan koruyup kolladığı sorumluluk ve domatesleri tepeye ulaştırdığında yaşadığı hayal kırıklığını izlerken Kasaba filmindeki sınıf ve orman sahnelerini anımsarız.

Emin’in ağaçlarını koruma derdinin, Saffet’in işsizlik sorununun, Ali’nin müzikli saatinin, bunlar olup biterken film çekme derdine düşmüş Muzaffer’in ayrı tellerden çalan hayatlarının birbirlerini teğet geçmelerini izleriz. Herkesin ayrı bir sıkıntısı vardır.

“Ben bu mayıs aylarını sevmem, hep içime bir sıkıntı çöker. Hep bir terslik olur nedense.” (Mayıs Sıkıntısı, 1999)

Uzak

Taşra üçlemesinin son filmi Uzak, diğerleriyle benzer kaygılar taşır. Başarısız olmuş, hedefleri ve ideallerinden ayrı bir yerde bulunan Mahmut ile gençliğinin başlarında iş aramak için İstanbul’a, kuzeninin yanına gelen Yusuf’un aynı evin içindeki sıradan hayatlarına tanık oluruz. Nuri Bilge Ceylan, idealize ettiği kişilerin yanına yaklaşmak şöyle dursun, bunun için çabalamayı da bırakan Mahmut’u fotoğrafçılık ve kadınlar arasında yaptığı karşılaştırmalar ile resmeder.

Mahmut’un sıkıntıları, Nuri Bilge’nin her filminden sonra mutlaka dile getirilen yarı aydının sorunlarıyla alakalı değildir. İstanbul gibi büyük bir şehrin ifade ettikleri, yarı aydınlığın sağlanabileceği yegane yer gibi algılanmasından ileri gelir. Bir şehre ayak basmakla kazanılacağı düşünülen statü, düşünsel süreçler sonucunda ulaşılan entelektüel seviyenin önüne geçer. Hayallerin gerçekleşebileceği yer olarak kurgulanan şehirde kişi, yalnızlık ve ekonomik kaygı gibi etmenlerin içinde erimiştir. Birey, taşradan göçmüş olmak ya da Tarkovsky olamamanın getirdiği burukluktan değil, kendine ait bir yer bulamamasından dolayı sıkışmıştır.

Simgesel fakat ayakkabının içindeki çakıl taşı gibi sürekli varlığını hatırlatan sınıflar arasındaki hor görme hissine film boyunca pek çok sahnede tanık oluruz. Televizyonun karşısında yarı kapanmış gözler ve uyuşmuş, kaygısızca uzatılmış bacaklara sıkça rastladığımız film, taşra ve taşradan İstanbul’a kendisine bir yol tutturmuş kesimin televizyon izleme tercihlerine de dikkat çeker. Başlangıçta Mahmut’u, ideali Tarkovsky’nin Stalker filmini izlerken görürüz; bunun yanında taşradan gelmiş olan Yusuf Yeşilçam filmlerinden keyif alır. Bu, kişinin kendisine yapılan bir saldırıdan ziyade, var olan algının yeniden üretimi ve yansıtılış biçimidir.

Mahmut ve Yusuf arasındaki en temel farklılık, Mahmut taşradan çıkıp İstanbul’da kendisine yer edinmiş bir karakterken Yusuf’un henüz bu yola yeni baş koymuş olmasıdır. Kısaca, mesele yarı aydının sıkışmışlığı veya dramı değil, yarı aydın ifadesinin içinin boşaltılmış olmasıdır.

“İnsanlar kendileriyle yaşar kendileriyle ölür. Sen ölümünü çok erkenden ilan ettin.” (Uzak, 2002)

Mehmet Emin Toprak

Taşra üçlemesinin her filminde rol alan Mehmet Emin Toprak, Uzak filminin Cannes’a kabul edilmesinden birkaç gün sonra, bir trafik kazası geçirerek hayatını kaybetti. 56. Cannes Film Festivali’nde Mehmet Emin Toprak, Muzaffer Özdemir ile birlikte en iyi aktör ödülünü aldı.

Kaynaklar

Ceylan, N.B. (Yapımcı) & Ceylan, N.B. (Yönetmen). (1997). Kasaba [Film]. NBC Film
Ceylan, N.B. (Yapımcı) & Ceylan, N.B. (Yönetmen). (1999). Mayıs Sıkıntısı [Film]. NBC Film
Ceylan, N.B. (Yapımcı) & Ceylan, N.B. (Yönetmen). (2002). Uzak [Film]. NBC Film

Filmlere Erişim

Kasaba: https://www.imdb.com/title/tt0143334/?ref_=fn_al_tt_1
Mayıs Sıkıntısı: https://www.imdb.com/title/tt0234217/?ref_=fn_al_tt_1
Uzak: https://www.imdb.com/title/tt0346094/?ref_=fn_al_tt_1