Biyoloji 101

1) Biyoloji nedir?

Biyoloji, en basitinden en karmaşığına kadar tüm canlıları inceleyen bilim dalıdır. Yunanca bios (yaşam) ve logos (bilim) sözcüklerinin birleşmesiyle meydana gelmiştir.

Biyoloji, canlıların
-yapılarını
-işleyişlerini
-türleri ve çevreleriyle olan ilişkilerini
inceler.

2) Biyolojinin alt dalları nelerdir?

Biyoloji, incelediği alanın çok kapsamlı olmasından dolayı birçok alt dala ayrılmıştır ve bu dallar multidisipliner şekilde çalışmalarını sürdürür.

Biyolojide en çok karşımıza çıkan alt dallar ve bu dalların çalışma alanları şunlardır:

Zooloji: Hayvanlar alemi
Botanik: Bitkiler alemi
Genetik: Kalıtım
Anatomi: Yapılar ve yapılar arasındaki ilişkiler
Fizyoloji: Sistemlerin işleyişi
Embriyoloji: Zigottan doğuma kadar olan süreç
Sitoloji: Hücre
Histoloji: Doku
Morfoloji: Yapı ve biçim
Ekoloji: Canlıların birbirleri ve çevreyle olan ilişkileri
Taksonomi: Sınıflandırma

3) Biyoloji canlıları inceleyen bir bilim dalıdır. Peki “canlılık” nedir?

Tek hücreli bakterilerle 30 metre uzunluk, 200 ton ağırlığa kadar ulaşabilen balinaların bazı ortak özellikleri vardır. Bu ortak özellikler canlılığın yapı taşıdır.

Bu özellikler:
a) Tüm canlıların temel yapı ve işlev birimi hücredir.
b) Her canlıda belirli bir düzeyde organizasyon vardır. Bu organizasyon, tek hücrelilerde organeller arasında, çok hücrelilerde ise çok daha karmaşık bir şekildedir.
c) Tüm canlılar, yaşamını sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Bu ihtiyacı da beslenme ile karşılar.
d) Canlılar, vücuduna aldıkları besinlerden enerji elde etmek için hücresel düzeyde gerçekleşen oksijenli (aerobik) ya da oksijensiz (anaerobik) solunuma ihtiyaç duyar.
e) Her canlı büyür ve gelişir. Tek hücreliler bile hücre hacminin artışıyla büyür.
f) Canlılarda metabolizma faaliyetleri sonucu birtakım metabolitik atıklar meydana gelir ve her canlı bu atıkları uzaklaştırmak zorundadır. Buna boşaltım denir.
g) Bütün canlılar çevresel biyotik ya da abiyotik uyaranlara aktif ya da pasif bir hareketle cevap verir. Bitkilerin su ihtiyacı sonucu köklerini toprağın daha derinine salması bu duruma örnektir.
h) Canlılar, nesillerini devam ettirebilmek için eşeyli ya da eşeysiz olarak üreme yeteneğine sahiptir. Hayvanlarda dişi ve erkeğin üreme hücrelerinin birleşmesiyle gerçekleşen üreme, bakterilerde tek hücreli canlının ikiye bölünmesi ile gerçekleşebilir.
ı) Canlılarda, yapım (anabolizma) ve yıkım (katabolizma) faaliyetleri sürekli devam eder. Buna metabolizma denir.
i) Dış ve iç değişiklere karşı canlılar, organizmayı belirli bir düzende devam ettirmek zorundadır. Bu iç dengeye homeostaz adı verilir.

4) Canlıları nasıl sınıflandırırız?  

Şimdiye kadar tanımlanabilen veya henüz varlığından haberdar olunmayan, insanlardan önce dünyada yaşadığı düşünülen ve nesli son bulan milyonlarca canlı mevcuttur. Peki, bu canlılar nasıl sınıflandırıp incelenir?

Taksonomi, canlıların sınıflandırılmasıyla ilgilenen biyoloji biliminin bir alt dalıdır ve milyonlarca tür canlıyı daha kolay inceleyebilmek için belirli kriterlere göre sınıflandırmıştır.
Canlılar, hücrelerinin çekirdeğinin zarla çevrili olup olmamasına, yavrusunu doğurup emzirmesine ya da yumurtlamasına, omurgalı olup olmamasına, solunum ve beslenme şekillerine göre çok detaylı şekilde incelenir ve buna göre sınıflandırırlar.

Taksonomi basamakları şunlardır:
Alem-Şube-Sınıf-Takım-Aile-Cins-Tür
Örneğin, evcil kedi olarak bildiğimiz felis domesticus: Hayvanlar alemi, kordalılar şubesi, memeliler sınıfı, karnivorlar takımı, kedigiller ailesi, kedi cinsi bir türdür.

“Tür”, sadece kendi türüyle üreme potansiyeli olan, başka türler ile verimli döller meydana getiremeyen popülasyon grubudur. Bu yüzden homo sapiens bir türdür. Ancak at ile eşeğin çiftleşmesiyle dünyaya gelen katır, başka bir katır ile üreyemeyeceği için bir tür sayılmaz.

5) Biyolojik organizasyon düzeyi nedir?

Ortak özellikler başlığında da bahsedildiği üzere her canlın bir organizmadır. Canlılar, farklı organizasyon düzeylerinde incelenebilir. Peki, organizmadan daha kapsamlı organizasyon düzeyleri nelerdir?

Aynı tür organizmalar (felis domesticus gibi) birleşerek bir popülasyonu oluşturur. Farklı türler yani popülasyonlar, bir araya gelerek bir komüniteyi oluşturur. Örneğin bir tarladaki böcekler, bitkiler ve gözle göremediğimiz bakteriler bir komünitedir. Özel bir alanda yaşayan tüm canlılar, içine abiyotik yani cansız faktörleri (hava, su, toprak gibi) de alınca ekosistem oluşur. Yağmur ormanları ekosisteme bir örnektir.

Biyoloji 101 adlı yazıyı burada sonlanırken farklı disiplinler hakkında giriş seviyesinde bilgiler edinmek isteyenlerin bakabileceği yazılar aşağıdaki gibidir:

Astronomi 101: Güneş

Zooloji 101

Yazar: F. Eren Oluç
Editör: Emine Türal

Kaynakça:

• Şimşek, N. (2017). Genel Biyoloji, Nobel: Ankara.
• Görsel: https://www.cedars-sinai.org/blog/germs-viruses-bacteria-fungi.html