Neden Erkekler Daha Çok Sakatat Tüketir?: İğrenmede Cinsiyet Farklılıkları

İğrenme veya tiksinme, insanların belirli özelliklere sahip nesne veya durumları itici bulma duygusudur. Tüm kültürlerde bulunan iğrenme duygusu, kültürlerarası benzer ve tespit edilebilir yüz ifadeleri ve jestlerle kendini gösterir. Birçok kişinin yaşantısında fark ettiği şey ise erkeklerin daha yüksek bir iğrenme eşiğine sahip olmasıdır. Bu durumu erkeklerin, işlenmemiş hâlleri genel kanıda iğrendirici bulunan sakatatların tüketim miktarı ve sıklığında gözlemlemek mümkündür. Toplumsal gözlemlerin dışında, erkeklerin daha yüksek bir iğrenme eşiğine sahip olmaları bilimsel verilerle desteklenebilir mi? Sakatat tüketicilerinin büyük bir kısmı gerçekten erkeklerden mi oluşmaktadır?

İğrenme Duygusu Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı?

İnsanlar dışkı, kusmuk, ter, tükürük, kan, irin, yara, ceset ve çürümüş et gibi birçok nesneden iğrenirler. İğrenme duygusunun neden var olduğu ve neden bir insan evrenseli olduğu, evrimsel nedenlerle açıklanabilmektedir. İğrenme duygusu, evrimsel süreçte insanların hastalığa daha seyrek bir şekilde yakalanmasını sağlayan bir adaptasyon olarak ortaya çıktı. İğrenilen nesnelerin ortak özellikleri dikkate alındığında, hastalık yapıcı içeriğe sahip olma ihtimallerinin yüksek olduğu göze çarpar. Hâliyle geçmişte hastalık yapıcı nesnelere karşı daha dikkatli olan bireyler, daha çok yavruya sahip olarak evrimsel bir üstünlük elde ettiler.

İğrenme Duygusunda Cinsiyet Farklılıkları

Val Curtis ve ekibi, 2004 yılında 40.000 katılımcı ile birlikte iğrenme ile ilgili genel bir çalışma yaptı. İlk olarak katılımcılardan yaş, cinsiyet ve ikamet edilen bölge gibi çeşitli demografik veriler istendi. Sonuçların sağlamlığı açısından bu verilerin çeşitliliği temin edildi. Ardından şekil 1’de görüleceği üzere, çeşitli nesnelerin hem hastalık yapıcı (Bkz: Şekil 1, sağ sütun) hem de hastalıkla ilgisi olmayan hâlleri (Bkz: Şekil 1, sol sütun) katılımcılara gösterildi. Katılımcılardan bu nesneleri iğrençlik seviyelerine göre 1 ila 5 arasında puanlamaları istendi.

Şekil 1

a satırında aynı tür tabaklarda bulunan iki sıvıdan rengi vücut sıvılarına benzeyen, mavi olandan %61 daha iğrendirici bulundu. b satırında bulunan sivilceli yüze sahip olan kişi olmadığı hâline göre iki kat daha iğrendirici bulundu. (Diğer nesnelerin verileri de Şekil 1’de belirtildiği gibidir.)

Deneyin demografik sonuçlarına bakıldığında ise insanların yaşlandıkça iğrenme eşiklerinin hafif bir şekilde düştüğü gözlendi. Deneyin en belirgin sonuçlarından biri, iğrenme eşiğindeki cinsiyet farkı oldu. Katılımcılara gösterilen nesnelerin tamamı kadınlar tarafından çok daha iğrendirici bulundu. (Bkz: Şekil 2)

Yaş ve Cinsiyete Göre İğrenme Hassaslığı (Şekil 2)

Val Curtis’in ve diğer birçok deneysel çalışmanın ortaya koyduğu üzere iğrenme konusunda kadın ve erkek arasında ciddi farklar gözlemlenmektedir. Erkekler daha yüksek iğrenme eşiğine sahipken kadınlar, daha çeşitli nesnelerden daha yoğun bir biçimde tiksiniyorlar.

2021 yılında iki Türk araştırmacı Türkiye’deki sakatat tüketimi ile ilgili kapsamlı bir araştırma yaptılar. 411 katılımcının bulunduğu bu çalışmada tüketicilerin sakatat tercihleri, bu tercihleri etkileyen faktörler, tükettikleri zaman ve mevsim gibi birçok değişkeni incelediler. Türk halkının en çok akşam yemeğinde ve kış mevsiminde sakatat tükettiği; en çok sevilen sakatat türünün ise ciğer şiş ve sırasıyla kokoreç ve kelle paça olduğu ortaya koyuldu. Demografik veriler incelendiğinde, kadın ve erkek arasında sakatat tüketim sıklığı ve sakatata harcanan para açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu gösterildi. Ayda 5 veya daha çok kez sakatat tüketenlerin %79’u erkek iken ayda sakatata 200 Türk lirasından fazla harcayanların da %78’inin erkek olduğu sonucuna ulaşıldı.

İğrenmede Cinsiyet Farklılıkları Neden Kaynaklanıyor?

İğrenme duygusunun evrimsel süreçte ortaya çıkması gibi, bu konudaki cinsiyet farklarının da farklı cinsiyetlerin evrimsel süreçte çeşitli roller almaları sebebiyle ortaya çıktığı görüşü birçok bilimsel bulguyla desteklenebilir niteliktedir. Birbiriyle çelişmeyen, aynı anda doğru olabilecek ve bu duruma açıklık getiren dört hipotez bulunmaktadır.

• “Anneler daha önemlidir” Hipotezi: Bu hipoteze göre yavrunun uzun dönem sağlığı ve başarısının sağlanmasında annenin rolü babanın rolünden daha önemlidir. Richard Dawkins’in bencil gen perspektifinden bakıldığında doğal seçilim, kadın psikolojisini evrimsel süreçte zarardan daha fazla kaçınmaya ve dolayısıyla daha hassas bir iğrenme duygusuna sahip olmaya itmiş olabilir. Bu hipotez aynı zamanda kadınların erkeklere kıyasla riskten daha çok kaçındığını da öngörür ki bunu destekleyen çalışmalar da bulunmaktadır (Fischer ve Hills, 2012).
• Doğrudan Bulaşma Hipotezi: Evrimsel süreçte kadınlar, hamilelik ve emzirme gibi sebeplerle çocuklarla erkeklere kıyasla daha fazla vakit geçirmek durumda kaldılar. Bu sebeple çocuklara geçecek herhangi bir hastalığın anne tarafından bulaştırılma ihtimali daha fazlaydı. Böylece doğal seçilim sebebiyle kadınlar, hastalıklara karşı önemli bir koruma sağlayan iğrenme konusunda daha düşük bir eşiğe sahip oldular.
• Yiyecek Hazırlama Hipotezi: Birçok avcı toplayıcı kabilede olduğu gibi, geçmişteki insanlar arasındaki iş bölümünde yiyeceklerin temizliği, hazırlığı ve pişirilmesi genellikle kadınlar tarafından yapılıyordu. Besin tüketmenin herhangi bir hastalığa yakalanmanın en kolay yollarından biri olması sebebiyle kadınlarda daha düşük bir iğrenme eşiği gelişmiş olabilir.
• Avlanma ve Savaş Hipotezi: İnsanlık tarihinde savaş ve avlanma daha çok erkekler tarafından domine edilen alanlardı. Savaş ve avlanma için kritik olan özellikler gereği evrimsel süreçte erkeklerin iğrenme eşikleri yükselmiş olabilir çünkü savaş ve avlanma; ölü bedenler, parçalanmış organlar, açık yaralar gibi iğrendirici pek çok durum ile yakından teması gerektirir. Böylece erkeklerdeki yüksek iğrenme eşiği, erkeklerin avlanmasını, düşmanlarla savaşmasını ve yaralı müttefiklerine müdahale edebilmesini kolaylaştırmış olabilir.

İğrenme duygusu evrimsel süreçte insan türünü olası hastalıklardan koruyan bir mekanizma olarak ortaya çıkmıştır. “Anneler daha önemlidir”, doğrudan bulaşma, yiyecek hazırlama, avlanma ve savaş hipotezi gibi hipotezlerin temellendirdiği ve deneysel olarak pek çok kez gösterilmiş olduğu üzere erkekler daha yüksek bir iğrenme eşiğine sahiptirler. İşlenmemiş hâlleri birçok insan tarafından iğrendirici bulunan bir yemek türü olan sakatatın erkekler tarafından daha çok sevilmesi ve tüketilmesini bu duruma bağlamak mümkündür.

Yazar: Melih Abacı
Editör: Emine Türal

Kaynakça:

• Al-Shawaf, L., Lewis, D. M. & Buss, D. M. (2018). Sex differences in disgust: Why are women more easily disgusted than men?. Emotion review, 10(2), 149-160.
• Curtis, V., Aunger, R. & Rabie, T. (2004). Evidence that disgust evolved to protect from risk of disease. Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, 271, 131-133.
• Fischer, D. & Hills, T. T. (2012). The baby effect and young male syndrome: Social influences on cooperative risk-taking in women and men. Evolution and Human Behavior, 33(5), 530-536.
• Küçükkömürler, S. & Koluman, A. (2021). Tüketicilerin Sakatat Tüketimi ve Tercihi. Journal of Recreation and Tourism Research/JRTR, 8(1), 120-143.

Görsel Kaynakça:

• https://www.hurriyet.com.tr/lezizz/kokorec-nedir-kokorec-neyden-ve-nasil-yapiliyor-41369514
• https://www.scientificamerican.com/article/how-disgusting-are-other-people/
• https://www.eurekalert.org/multimedia/763721
• https://tr.pinterest.com/pin/255297872606898491/