Renk Nedir? Renk Evrenleri Nelerdir?

Renk olgusu ışık enerjisinin bir obje ile etkileşimi ve gözlemcinin bu etkileşim sonucunda elde ettiği çıkarımlardır. Bilimsel açıdan nesneler renk içermezler. Rengin algılanabilmesi için, ışığın bir nesneden yansıması ve yansıyan ışığın bir gözlemci tarafından algılanması gerekmektedir. Bunun için de üç temel öğeye; ışık kaynağı, nesne ve gözlemciye ihtiyaç vardır. Bu üç öğenin birbiri ile etkileşimi sonucu oluşan çıkarımlar ile renkten bahsedilir.

Bir cismi görebilmek ve renginden bahsedebilmek için öncelikle ışığa veya bir aydınlatma kaynağına ihtiyaç vardır. İkinci olarak ışığın etkileşime girebileceği, bir cisme gereksinim duyulur. Cisim olmadığı takdirde herhangi bir renkten de bahsedilememektedir. Son olarak da cisimden yansıyan ışığı algılayacak bir gözlemciye ihtiyaç vardır. Işık ve nesne arasındaki etkileşimi ve yansıyan ışığı algılayan bir gözlemci yoksa renkten bahsedilemez.

1 IŞIK

Işık konusunda iki farklı kuram ortaya konmuştur ve günümüzde bu iki kuram birlikte kullanılmaktadır. Isaac Newton ışığın parçacık yapısını ortaya koymuş ve foton adı verilen atom altı parçacıkların ışığı oluşturduğunu belirtmiştir. Christian Huygens ise ışığın dalga yapısından bahsetmiştir. Özellikle matbaacılık alanında ışığın her iki özelliğinden de yararlanılır. Film ve kalıp pozlandırma konularında ışığın foton özelliğinden, renk algılama ve renk üretimi konusunda dalga kuramından yararlanılmaktadır.

Işık, elektromanyetik spektrumun görülebilen kısmıdır. Cisimler elektrik yüklüdür ve etraflarında elektrik alan oluştururlar. Bu cisimlerin atomik titreşimleri sonucu bu elektrik alan bir dalga hareketine dönüşür ve bu dalgalara da elektromanyetik dalga adı verilir. İki elektromanyetik dalganın tepe noktaları arasındaki uzaklığa dalga boyu denir. Tüm dalga boylarının birleşimi elektromanyetik spektrum olarak adlandırılır. Elektromanyetik spektrum, radyo dalgalarından gama ışınlarına kadar birçok ışımayı kapsar ve çok küçük bir kısmı görülebilir. İnsan gözü bu spektrumun 400 ile 700 nm arasındaki dalgaları algılayabilmektedir. Bu alan içindeki her bir dalga boyunu, insan gözü renk olarak algılar. Görünür bölge, görülebilir ışıkla birlikte ortaya çıkan bir durumdur. Karanlık ortamlarda tüm maddeler renksizdir. Türümüzde neden bu aralığın dışına çıkılamadığının güncel açıklaması “daha fazlasına ihtiyaç olmadığı”dır. Hominid atalarımızın besin kaynakları olan meyveler görünür bölge dalga boylarında ışığı yansıtmaktadırlar ve türümüzün göz evriminin bu doğrultuda gerçekleştiği düşünülmektedir.

Algılanabilen dalga boylarındaki ışıma miktarları spektral güç dağılım eğrileri ile gösterilir. Işık kaynaklarının yaydıkları ışık enerjisinin ya da cisimlerin yansıttıkları ışınların spektral güç dağılımları vardır ve bu dağılım ile renkleri tanımlanır. Bir cismin ısınması ile ışıma görülebilir hale gelmektedir. Renk sıcaklığı terimi de buradan gelmektedir. Bir ışık kaynağının spektal enerjisinin değeri, renk sıcaklığını ifade eden Kelvin (K⁰) değeri kullanılarak tanımlanır.

Renk sıcaklığı, ışık kaynağının karakteristiklerini birebir tanımlayamasa da pratikte tercih edilir. Işık kaynaklarının daha kesin tanımlanabilmesi için CIE standart aydınlatma referansları kullanılır. Günümüzde yaygın olarak kullanılan ışık kaynakları; 2856 K olan, evlerde kullanılan ve akkor lamba olarak bilinen sarı ampuller Işık Kaynağı A, 6500 K olan, tekstil sektöründe ve matbaacılıkta dış mekan baskılarında tercih edilen Işık Kaynağı D65 (Daylight 6500K) , 5000 K olan ve matbaacılıkta temel aydınlatma olarak kullanılan Işık kaynağı D50 (Daylight 5000K), 4100 K olan, süpermarketlerde, ve bu sebepten de ambalaj sektöründe kullanılan Işık Kaynağı TL84 ve son olarak floresan ışık kaynaklarını tanımlamada kullanılan Işık Kaynağı F’dir.

Elektromanyetik Spektrum

2 OBJE

Rengin varlığından söz edebilmek için bir nesneye ihtiyaç vardır. Işık nesneye çarpar ve üzerinden yansıttığı ışık miktarına göre renk algısı oluşur. Işık cisme çarptığında, cismin yüzey atomları arasında yol almaya başlar ve ışığın bazı dalga boyları bu sırada emilir, geri kalansa yansıtılarak gözlemciye ulaşır. Cismin yapısal özelliklerine bağlı olarak, ışık nesnenin içinden geçiyor ise bu cisimler transparan adını alır. Cisim ışığın bir kısmını soğuruyor, bir kısmını yansıtıyor ise, reflektif ya da opak cisim adını alır. Cismin absorbladığı dalga boyları gözlemciye ulaşmaz, absorblanmayıp yansıtılanlar gözlemciye ulaşır ve cismin rengi olarak algılanır.

3 GÖZLEMCİ

Rengin algılanabilmesi için, bir gözlemcinin nesneden yansıyan ışığı algılayabilmesi gerekmektedir. Matbaa sektöründe gözlemciler tarayıcılar, fotoğraf makinaları, sprektrofotometre gibi ölçüm cihazları olsa da, en önemli gözlemci insan gözüdür. Göz ışık ve renk algılayıcı hücreler, görme sinirleri ve beyinden oluşan bir sistemdir. Göz tarafından algılanan ışık, retinada sinirsel sinyallere dönüştürülüp, optik sinir aracılığıyla beyine iletilir. Gözün yapısında ışık algılayıcı iki tür hücre bulunur. Çubuk hücreler ışık şiddetine, konik hücreler ise kırmızı, yeşil ve mavi başta olmak üzere renklere duyarlıdırlar. Göz, üç temel birleştirici renk olan; kırmızı, mavi ve yeşile tepki verir ve beyin, diğer renkleri bu üç rengin farklı kombinasyonları olarak algılar.

İnsan gözü tarafından algılanan renk için üç farklı kavram söz konusudur: Bunlardan ilki, ışığın ve rengin insan beyninde uyandırdığı duygu olan psikolojik renk kavramıdır. Kişinin çocukluğundan itibaren öğrendiği renk olarak da tanımlanabilir. İkinci kavram fizyolojik renktir. Farklı dalga boylarının insan beyninde oluşturduğu fizyolojik etkiler sonucunda kişide psikolojik renk duygusu oluşur. Son olarak; ışığın dalga boyu ve şiddetine göre rengin matematiksel olarak ifadesine fiziksel renk denir. Bu da spektrofotometre gibi ölçüm cihazları ile ölçülebilir.

RENK TANIMLAMADA TEMEL ÖĞELER VE RGB-CMYK RENK EVRENLERİ

Uluslararası Aydınlatma Komisyonu’nun (CIE-commission internationale de l’eclairage) temel renk evren yapısı, rengi üç boyutu ile açıklar. Bu açıklamaya göre renk tanımının üç temel öğesi vardır: Rengin adı, doygunluğu ve parlaklığı. Hue, rengin temel yapısı, rengin adı olarak da ifade edilir. Gözlemciye gelen ışığın içindeki baskın dalga boyu rengin adıdır. Bir rengin diğerlerinden ayrılmasını sağlayan temel özelliktir. Saturation ya da chroma kavramı, rengin doygunluğunu ifade eder. Güçlü, saf, doygun renklerin, zayıf ve akromatik renklerden ayrılmasını sağlayan özelliktir. Lightness (brightness, value), rengin parlaklığını ifade eder ve göze gelen ışık miktarı ya da rengin yansıma oranıdır.

 Rengin Temel Öğeleri

1 RGB RENK EVRENİ (Işıksal-Toplamsal-Additive)

Işıksal karışım yöntemidir. Beyaz ışık prizmadan geçirildiğinde yedi ana renk elde edilir. Bu yedi ana renk içerisinde insan gözünün sahip olduğu üç renk alıcısı ile eşleşen kırmızı, yeşil ve mavi birincil renkler adını alır. Kırmızı, yeşil ve mavi (RGB) rengin ikili karışımları ile ikincil renkler ışıksal olarak elde edilir ve üçünün eşit oranda karışımı beyazı verir.

Işıksal karışım metodu, televizyon, monitör gibi cihazlarda renk üretiminde, tarayıcı, dijital kamera gibi cihazlarda ise renk kaydı amacı ile kullanılır.

2 CMYK RENK EVRENİ (Maddesel-Çıkarımsal-Subractive)

Renkler baskı altı malzemeleri üzerinde görülmek istendiğinde ışıksal karışım metodu kullanılamamaktadır. Renkleri baskı altı malzemesi üzerinde basılı hale getirmek için pigmentler ve boyar maddelerden yararlanılır. Kullanılan ana üç renk, cyan, magenta ve sarı pigmentler, beyaz ve yansıtıcı bir baskı altı malzemesi üzerine basıldığında, gelen ışıktan kendi zıt rengini eksiltirler. Bu sebeple baskı sistemlerinde gözün algılayabildiği kırmızı, yeşil ve mavi rengin miktarını kontrol etmek için cyan, magenta ve sarı mürekkepler kullanılır. Bu üç rengin çeşitli oranlarda karışımı ile ise ikincil renkler elde edilir. 

RGB renk evreninde olduğu gibi, CMYK renk evreninde de tüm renkler tam olarak elde edilemezler. Saf pigment elde edilemediği için, cyan, magenta ve sarının karışımı ile elde edilmesi gereken siyah, koyu kahverengi ya da koyu lacivert olarak ortaya çıkar. Bu sebeple sisteme siyah mürekkep de ilave edilir. K harfi ile simgelenen siyah, adını İngilizce anahtar anlamına gelen ‘key’ kelimesinin baş harfinden alır.

Serra Arslan

KAYNAKÇA

Şahinbaşkan,T. (2007). Renk Evren Modellerinin Matbaacılık Sektöründeki Kullanım Alanları. 2.Uluslararası Matbaa Teknolojileri Sempozyumu. İstanbul, Türkiye, 431-438.

Arslan, S. (2018) T.C.Marmara Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Basım Teknolojileri Lisans Proje Ödevi.

Şahinbaşkan, T.,Gençoğlu, N., (2010) Basım Sektöründe Renk ve Renk Yönetimi. Odak Kimya Endüstri San.Tic.Ltd.Şti.

https://www.mindmeister.com/392170631/colors  Erişim Tarihi 26 Haziran 2020

http://samanyoluekspresi.blogspot.com.tr/2016/12/astrofizik-notlarm-4-elektromanyetik.html

Erişim Tarihi 26 Haziran 2020

https://www.efi.com/library/efi/documents/1121/world_of_fiery_web_seminerleri__renk_yonetimine_giris_en_us.pdf Erişim Tarihi 26 Haziran 2020

http://images.slideplayer.com/17/5316221/slides/slide_19.jpg Erişim Tarihi 26 Haziran 2020

http://www.cmyklinik.com/cms/index.php?option=com_content&view=article&id=56:renk-evrenmodellerinin-matbaaclk-sektoeruendeki-kullanm-alanlar&catid=34:bask-oencesi&Itemid=53 Erişim Tarihi 26 Haziran 2020

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:AdditiveColor.svg Erişim Tarihi 26 Haziran 2020

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:CMYK_subtractive_color_mixing.svg Erişim Tarihi 26 Haziran 2020

https://blog.odakkimya.com.tr/gozunuz-rengi-ne-kadar-iyi-goruyor-isik-kabini-ve-munsell-100-hue-test/ Erişim Tarihi 26 Haziran 2020