Beyaz Bant Filminin Siyasi ve Sosyolojik İncelemesi

BU YAZIDA SPOILER BULUNMAKTADIR!

Michael Haneke‘nin “Altın Palmiye” ödüllü ünlü filmi Beyaz Bant (Das Weisse Band), sistemli bir trajedinin hüküm sürdüğü İkinci Dünya Savaşı öncesini anlatır: Weimar dönemi Almanyası. Savaşın gidişatı, savaş sırasında yapılan zulümler, müttefik ilişkileri vb. unsurlar, gerek tarih kitaplarından gerekse sinema sektöründen bilinir ama bu organize şiddetin savaş öncesinde atılan temeli, en azından bunun sosyolojik açıklaması, her ne kadar sosyal bilimler ve edebiyat mecralarında anlatılsa da sinemada kendine pek yer bulamaz. Haneke de filmiyle buna değinmektedir: Kitlesel şiddet nasıldır, Weimar dönemi Almanyası’nda nasıl büyümüş ve büyütülmüştür?

Michael Haneke

Filmin geçtiği Weimar dönemi Almanyası’nda, diğer ismi ile Wilhelmian döneminde (zamanın imparatoru ikinci Wilhelm olduğu için onunla anılmıştır) göze çarpan sosyo-ekonomik özelliklerden biri sınıflaşmadır. Bismarck günlerinden kalma, Prusya kökenli bir yapı olan Junkerlik (Elbe Nehri’nin doğusunda kalan toprak aristokratlarına verilen isim), katı bir şekilde hüküm sürmektedir. Özetle derebeylik sisteminin yani iktisadi açıdan beye bağlı olma durumunun hüküm sürdüğü görülür. Bu da elbette, aristokrat-çiftçi-din adamı ekseninde gelişen tabakalaşmış toplum yapısına sebep olmaktadır. Baron ve çiftçi arasındaki ilişki filmde şöyle anlatılmıştır: Çiftçinin eşi, Baron yüzünden bir iş kazasında hayatını kaybeder ve çiftçi, buna isyan etmek yerine sesini çıkarmamayı seçer. Baba, bu sınıfsal çatışmaya ve fakirliğe yönelik öfkesi yoğun olan oğluna da para için kendisi gibi davranmayı öğütler. Hak aramak, emek sömürüsü altında böyle ezilmiş ve ileride, tabandan yeşerecek öfke buradan filizlenmiştir. Ayrıca sınıfsal yaşamın bir başka özelliği de toplumsal yaşamın ortak ve kapalı değerler etrafında ilerlemesidir. Bu da bireysel farklılıkların ve toplumsal normların dışındaki davranışların köreltilmesine sebep olmuştur. Bu şartlar altında ise körelten, Ataerkil Protestan Alman toplumudur. Haneke de bu baskılamayı ve ona verilen geritepkileri, bu filminde çocuklar üzerinden anlatmak istemiştir. Baron’un oğlu, annesi tarafından sık sık bastırılır, fakir çocuklarla oynamakla suçlanır. Baron oğlu olduğu sık sık hatırlatılarak bu doğrultuda davranması beklenir. Böyle bir toplumda çocuğun çocuk gibi değil, baron olan babası gibi davranması yegâne kabuldür.

Patriarşinin -özellikle de din temelli olanının- etkileri, bir başka örnek olarak kasabadaki papazın yaptıklarında ve sebep olduklarında görülebilir. Ona göre (filmdeki en önemli karakterlerden biri)  insan ruhu günahkârdır ve saf olmaya odaklanmalıdır, en büyük mutluluk kolektif bilinçle olur, hayatta iş bölümü vardır. Baba, evin otoritesidir; anne ve çocuklar ise babaya itaat eder. Çocuklar üzerinde doğadan gelen bir hak iddia etme, din temelli olarak onları kontrol etme söz konusudur. Onların biyolojik gelişimlerinde yaşadıkları, ergenliğe adım atarken hissettikleri cinsel dürtüler birer günahtır ve cezalandırılmalıdır. Nitekim hikâyeye adını veren kurdele de burada ortaya çıkar: Ailenin günahkâr çocukları masumiyetlerini tekrar hatırlayana kadar bu kurdeleleri takmalıdır. Siyaset biliminde otoriteyle ilgili yapılan bütün tartışmaların tarafları, genellikle bir konuda hemfikirdir: Otorite, her zaman meşrutiyetten beslenir. Bir şeyin meşru olduğunun kabul edilebilmesi için çoğunluk, buna şiddet olmadan boyun eğmelidir. Bu noktada papaz, yaptığı eylemlerin meşruluğunu baba sevgisi ve çocuklarını kötülüklerden korumak istemesiyle açıklar. Ona göre, oğlunun sırtına vurduğu kırbaçlar yani “şiddet”, onu daha iyi bir insan hâline getirecektir. Burada çocuklar, toplumun bir parçası olmayı yani normal olmayı şiddetle özdeşleştirmiş olurlar. Öteki olan kötüdür, geleneksel ve kabul edilebilir olan iyidir. Çünkü şiddet, ancak kötü olana uygulanır ve amacı onu iyi etmektir. Haneke, bu noktada yaklaşık on yıl sonra yaşanacak sistematik şiddet eylemlerine göz kırparak izleyicileri, toplumun psikolojik temellerine yöneltmektedir. Bütün bunlar olurken filmin temel ögesi olan seri şiddet eylemleri kasabayı birbirine katmaktadır.

Film, ana karakterlerden biri olan Doktor’un, kurulan tuzak sonucu attan düşmesiyle başlar. Polisin yaptığı araştırmaya göre çelik tel, kapı girişine kasıtlı olarak gerilmiştir. Tel sonradan ortadan kaybolur ve bu iki bilgiyi öğrendiğimiz an, filmin gelişme kısmında hareketleri değişir, aynılaşır ve seyirci, onların yaşadıkları psikolojik ve fiziksel tacizleri görür. Filmin alt başlığı olan Eine deutsche Kindergeschichte (Bir Alman Çocuk Oyunu); dikkati, çocukların yaşanan tacizlerin sonucu olan davranışlarına çekmektedir. Haneke, seyirciyi çocukların suçlu olduğunu düşünmeye iter ama asıl göstermek istediği onların değil, onları yaratan Patriarşi ile çevrili, ekonomik açıdan sınıfsal, bağımlı ve muhafazakâr Weimar toplumunun suçlu olduğudur.

Sonuç olarak bu filminde Haneke, izleyicilere geleceğin ve şimdinin şiddetini besleyenin sadece ve sadece toplum olduğunu sezdirmektedir. Weimar toplumunun iktisadi problemleri ve tabakalaşmış yapısı, buna eklemlenmiş ve bunu ileriye taşıyan dinî perspektifi, “ben algısı”nı şiddetle öldürmekte ve buna bir sevgi kılıfı örmektedir. Babanın kızını tacizi, ona olan sevgisindendir; oğlunu kemerle dövmesi, onu iyi bir insan yapmak istemesindendir. Özetle, toplumun kabulü olmadan yaşamak mümkün olmadığı söylenebilir. Kötü eylemler bu şekle sokulur, farklılıklar bu amaçla bastırılır. Michael Haneke, Alman siyasi tarihinin söz konusu bunalımları yaşadığı bu kilit dönemi, hayalinde küçük bir kasaba ve birbirinden farklı ama aslında aynı aileler yaratarak özetlemiştir.

İlgili diğer yazı: Bir Çocuk Hikayesi: Beyaz Bant

Yazar: Ece Yurdakul
Editör: Fuad Eren

Kaynakça

• Orlow, D. (2018). A History of Modern Germany 1871 to Present. New York: Routledge. 231-308.
• Ebert, R. (2010). Rogerebert. A village with something very wrong within its secret soul. Erişim adresi: https://www.rogerebert.com/reviews/the-white-ribbon-2010. Erişim tarihi: 27.01.2021.