George Orwell: Vefatının 71. Yılında Distopik Eleştiri Yazarı

George Orwell, 25 Haziran 1903’de Hindistan – Motihari’de, İngiliz asıllı bir ailede doğar. Asıl adı Eric Arthur Blair’dır. Doğumundan bir yıl sonra annesi, onu ve ablasını İngiltere’ye götürür. Aristokrat denebilecek bir çevrede büyür. Eton Lisesi’nde burslu okuduktan sonra 1922’de polis memuru olarak bir İngiliz sömürgesi olan Burma’ya (bugünkü adıyla Myanmar) gider. Görev süresince, İngiliz emperyalizminin karakterini içeriden gözlemleme fırsatı bulur.

Edebiyatçı kimliği sıklıkla gözlemlerinden beslenen ve eserlerinde kendi hayatından çok fazla iz taşıyan Orwell için katlanması giderek güç hale gelen bu deneyim, geçirdiği dang humması sebebiyle sona erer. Ayrıca, Eton Koleji’nde tanışma fırsatı bulduğu Aldous Huxley ve Jack London da onun edebi kişiliği üzerinde oldukça etkili olmuştur.

1922, George Orwell Burma’da

İspanya İç Savaşı’nda

“İspanya’ya gitmeye gazete makalelerim için malzeme toplayabilmek amacıyla niyetlenmiştim. Bunun yanı sıra, eğer çarpışmaya değer gibi görünürse, belki de savaşırım diye muğlâk bir düşünce de vardı kafamda. Ne var ki hastalıklı bünyem ve nispeten az sayılabilecek askeri tecrübem hesaba katıldığında, savaşmak hususunda pek bir kuşkuluydum.” (Ulusoy, 2019)

İngiltere’ye döndükten sonra rotasını edebiyata doğru çevirmiş olsa da rüzgar onu sıklıkla gazeteciliğe çevirmiş, hayatı boyunca BBC, The Tribune, The Observer gibi gazetelerde çalışmıştır. İspanya serüveni de gazete makalelerine kaynak yaratabilmek için başlamış ancak Aralık 1936’da İspanya’ya vardıktan ve orada POUM’a (Marksist İşçi Birliği Partisi) katıldıktan sonra yeni bir rol edinmeye başlamıştır.

İspanyolların mücadelelerinin değerini, cumhuriyetçilerin kazanımları ile gören ve böylelikle çekimser görüşleri yerini silah alıp cepheye gitmeye kadar değişen Orwell, sosyalistler ve anarko-sosyalistlerin mücadelesine omuz vermiştir. Bu dönemde Barselona’da bir işçi sınıfı iktidarından söz etmiş, milislerin kısıtlı imkanlar ve zor şartlara rağmen ısrarından etkilenmiştir. Cumhuriyet cephesindeki bölünmeler ve POUM milislerinin ajan ilan edilmesi ile benzer zamanlarda, cephede gırtlağından vurulup ölümden dönmesi ile 1937’de İngiltere’ye döner. Döndükten sonra Katalonya’ya Selam’ı yayınlar. 2. Dünya Savaşı’nda BBC propagandacısı, editör ve savaş muhabiri olarak görev alır.

George Orwell İspanya İç Savaşı’nda

Başyapıtlar ve Büyük Eleştiriler

İkinci Dünya Savaşı izlenimlerinin ardından Hayvan Çiftliği (1945) ve 1984’ü (1949) yayımlar. Hayvan Çiftliği’nin yayınlanmasından hemen önce 1944’te Londra’daki evine Alman yapımı bir bomba düşer. Enkaza dönen evden, Hayvan Çiftliği’nin taslağı şans eseri kurtulur. Bu iki eser ile George Orwell edebiyat tarihinin kritik isimlerinden biri haline gelir. The Tribune gazetesi vesilesiyle Soğuk Savaş terimini terminolojiye katan Orwell’ın bu iki eseri hazırlamasında İngiliz emperyalizmi, İspanya İç Savaşı ve İkinci Dünya Savaşı büyük bir temel oluşturmuştur.

Orwell’a göre, İki Dünya Savaşı arasında bir düzeni kurulan her ideoloji “totaliter” bir yapıya bürünmüştür. Örneğin, 1984’ün önemli sloganlarından “Savaş Barıştır”, bu devletlerin içeride ve dışarıda sürekli düşman yaratarak ve savaş aracılığıyla toplumları mobilize ettiğini anlatır. 1984, sürekli aralarında ittifak ve savaşlar yaşanan üç devletin yönettiği bir dünya anlatır. Bu dünya, tüm sosyal hayatın siyasi bir Büyük Birader bürokrasisi altında denetime alındığı, muhbirliğin topluma aşılandığı, bütün toplumun sindirildiği ve direnenlerin acımasız işkenceler ile teslim alındığı bir ülke anlatır. Geçmişin değiştirilerek anlatıldığı, nefretin savunulması gereken bir duygu; düşüncenin suç, sevgininse “potansiyal suç” olduğu bir sistemi bütün canlılığıyla önümüze sermeyi amaçlar.

Hayvan Çiftliği’nde ise insanların yönettiği çiftliğin, hayvanlar tarafından daha adil bir yönetim amacıyla ele geçirilmesi ve sonrasında domuzların kastlaşarak eskisinden de beter bir otorite kurması anlatılır. Bu iki distopya da bir yandan var olan siyasi düzene dair bir eleştiri taşırken bir yandan da oldukça karamsar bir anlatı sunar.

George Orwell’ın da yazdığı The Tribune

Eleştiri Okları Nereye Gidiyor?

Bu iki eserde, Stalin dönemi başta olmak üzere, Sovyetler Birliği, kapitalist ülkeler ile aynı noktaya koyularak eleştirilere hedef olmuştur. İşçilerin yönettiği bir ülke yerine parti ve lider aracılığıyla Sovyetler Birliği’ne edebi alanda yöneltilen eleştiriler denildiğinde de ilk akla gelen isimlerden biri olmuştur. İspanya İç Savaşı dönemindeki “ajan” eleştirisi, 1949 yılında komünizme yakın olan kişilerin bir listesini hazırlayarak Birleşik Krallık Bilgi Araştırma Bölümü’ne Charlie Chaplin, Orson Welles, John Steinbeck gibi isimleri iletmesi ile pekişmiştir.

1984 ve Hayvan Çiftliği, Sovyetler başta olmak üzere sosyalist ülkeleri doğrudan ifade eden kavramları kullanması sebebiyle, antikomünist birer başyapıt olarak değerlendirilmiştir. Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından siyasi baskılar, gözetleme, bilgi ve veri güvenliğinin tehdit altında oluşu gibi özgürlüğü kısıtlayan yaptırımlar karşısında ise bugün neoliberal güvenlik devletinin eleştirisi olarak “bugünü anlatan roman” olarak sıklıkla tekrarlanır hale gelmiş, Trump’ın ABD Başkanı olduğu bir süreçte çok satanlar listesine girmiştir.

Hakkında söylenebilecek çok söz, yapılabilecek çok analiz vardır. Ancak ölümünün 71.yılında temennimiz, gerekli mesajları artık alarak “bugünü anlatan roman” sözünü, okurların daha fazla tekrar etmeyeceği bir dünyaya yelken açmaktır.

Kitapları Arasından Okuma Önerileri

-Katalonya’ya Selam

-Hayvan Çiftliği

-1984

Yazan: Alp Tanlası
Editör: Başak Tufan

Kaynakça

Aktaş, Ü. A. (2020). Yazışma Adresi: 101 Numaralı Oda – Sevgi Bakanlığı. Birgün Kitap: https://www.birgun.net/haber/yazisma-adresi-101-numarali-oda-sevgi-bakanligi-310115 adresinden alındı

Ulusoy, E. (2019). Goerge Orwell’in İspanya İç Savaşı’ndaki Deneyimlerini Anlattığı Kitabı Katalonya’ya Selam. Wannart https://wannart.com/icerik/7858-george-orwellin-ispanya-ic-savasindaki-deneyimlerini-anlattigi-kitabi-katalonyaya-selam adresinden alındı.

Wikipedia. (2021). Goerge Orwell. Vikipedi Özgür Ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/George_Orwell adresinden alındı

Arda, M. (2020). George Orwell Hakkında Bilmediğiniz 13 İlginç Gerçek. Kayıp Rıhtım.https://kayiprihtim.com/liste/george-orwell-hakkinda-13-gercek/ adresinden alındı

Saraç, H. (2021). George Orwell : Kara ütopyacı, fütürist, vizyoner bir yazar. Edebiyat Haber https://www.edebiyathaber.net/george-orwell-kara-utopyaci-futurist-vizyoner-bir-yazar/ adresinden alındı

Görsel Kaynakça

https://twitter.com/iuefsosyoloji/status/1304611937318326272

https://tr.pinterest.com/pin/309692911879857648/