Harry Harlow’un Sahte Anne Deneyi: Bebekler Annelerine Nasıl Bağlanır?

Genel Psikoloji

06.01.2021

Harry Harlow’un Sahte Anne Deneyi: Bebekler Annelerine Nasıl Bağlanır?

Bebeklerin anneleri ile kurduğu bağ nasıl oluşur? Vekil bir anne, gerçek annenin yerini alabilir mi? Bir bebek, annesine yalnızca beslenme ihtiyacı için mi bağlanır? 1950 ve 1960 yıllarında psikologlar bebeklerin, anne ile kurdukları bağın temel sebebinin beslenme ihtiyacı olduğu fikrinin üzerinde durmuştur. Ancak 1905 doğumlu psikolog Harry Harlow, anne ile bebeğin arasındaki bağın tek sebebinin beslenme olmadığını düşünmüş ve sevgi, rahatlık, güven gibi faktörlerin göz ardı edildiği fikrini ileri sürmüştür. Bu sebeple Harlow, rhesus maymunları üzerinde bir deney yapmaya karar vermiştir.

Aslında Harlow, hayvanat bahçesinden edindiği maymunlarla uzun süredir deneyler gerçekleştirmekte ve maymunların nasıl öğrendiğini incelemektedir. Hayvanat bahçesinden edindiği maymunlar yeterli gelmediği için kendi laboratuvarında bir maymun evi açmış ve burada kendi yavru maymunlarını üretmeye başlamıştır. Bu maymun evinde annelere pek yer verilmemiş ve maymunlar, anneden yoksun şekilde büyütülmüştür. Maymun evinde anneden yoksun kalan bebekler, annelerinin yerine koyabilecekleri insanlara bağlılık göstermeye başlamışlardır. Bu insanlar arasında Harlow, öğrencileri ve iş arkadaşları yer almaktadır.

Maymun evinde bebek maymunların büyümesi için gereken koşullar sağlanmış olsa da gerçek annelerinden ayrı kalan bebekler, anneleri ile büyüyen bebeklerden oldukça farklı davranışlar sergilemeye başlamışlardır. Bebekler, hem annelerinden hem de diğer maymunlardan yoksun büyüdükleri için anormal davranışlar sergilemeye başlamış, sosyal beceriden yoksun kalmış ve içlerine kapanmışlardır. Bu durum, onları korkak ve agresif yapmaya başlamıştır. Ayrıca bebek maymunlar ilginç bir şekilde kafeslerinin altına serilen yumuşak havlulara oldukça düşkündür. Harlow ise bu düşkünlüğün, bebek maymunların annelerinde aradığı konfor ve sıcaklık duygusunu havlularda bulmalarından kaynaklandığını düşünmektedir.

Dönemin psikologlarının aksine bebeklerin yalnızca beslenme ihtiyacından ötürü annelerine bağlandıklarını düşünmeyen Harlow, yeni bir deney düzeneği hazırlar. Bu deneyde iki tane vekil (sahte) anne vardır: biri demir telden yapılma, soğuk, sert ancak üzerindeki biberondan bebek maymunların sevdiği sütü verebilecek anne; diğeri ise süt veremeyen ama peluş ve havlulardan yapılmış sıcak ve yumuşak anne. Her maymuna bu iki anneden atanmış ve sahte anneler nispeten birbirinden ayrılacak şekilde farklılaştırılmıştır.

Bu zamana kadar kabul gören görüşe göre bebek maymunlar beslenme ihtiyacını gideren, metal ama süt veren anneyi seçmelidir ancak durum yaygın kanının aksine farklılık göstermiştir. Başlangıçta bebek maymunlar her iki sahte anne ile de ilgilenmeyip bağırarak kendi annelerini aramış, acıkmaya başladıklarında ise süt veren metal anneden beslenme ihtiyaçlarını karşılamışlardır. Ancak uyumak, oturmak ve vakit geçirmek için peluş anneyi tercih etmişlerdir. Kısa sürede bebek maymunlar peluş anne ile bağ kurmaya başlamış, çoğunlukla kendilerine atanmış annelerini tanımış ve seçmişlerdir. Harlow, deney sonucunda bebeğin annesi ile sadece beslenme için bağ kurmadığını kanıtlamıştır.

Harlow birkaç farklı deney ortamı daha tasarlayarak deneyi çeşitlendirmeye karar vermiştir. Bebekleri, ilk olarak daha önce hiç görmedikleri nesnelerin olduğu yeni bir ortama koymuş; bebekler ilk defa gördükleri bu nesneler karşısında önce peluştan annelerine sığınmış, sonra etrafı keşfetmeye başlamışlardır ancak ne zaman korksalar tekrar peluş annelerine sığınmışlardır. Harlow, deney ortamından anneleri aldığında ise bebekler, annelerini kaybettiği için ağlamaya, korkmaya başlamış; yere kapanıp parmaklarını emme davranışı göstermişlerdir. Başka bir deney ortamında ise bebeklerin bulunduğu kafeslere gürültülü ve ani sesler çıkaran bir oyuncak ayı konulmuştur. Bebekler, bu sesler karşısında oldukça korkmuş ancak peluş anneleri yanlarında olduğunda stres düzeyleri azalmış hatta oyuncak ayıya dokunma ya da saldırma davranışı gösterebilmişlerdir.

Deneye maruz kalan bebekler, ergenliğe girdiğinde başka maymunlarla çiftleşmeyi reddetmişlerdir ve sosyal davranışlar göstermekte oldukça zorlanmışlardır. Nadiren ve zorla çiftleştirilip doğum yaptırılan maymunlar ise bebeklerine bakmayı reddetmiş ya da bebeklerini öldürmüşlerdir. Harlow, anne deneylerinin yanı sıra sosyal izolasyon deneyleri de yapmaya karar vermiş ve başka bebek maymunları tamamen izole ortamlarda büyüterek diğer maymunlarla aralarındaki farkları incelemiştir. İzolasyon ortamında büyüyen bebeklerde yoğun stres ve ağır depresyon gözlenmiş, intihar davranışları görülmüştür.

Yapılan deneyler ile birlikte anne ve bebeğin arasında sadece beslenme ilişkisinin dışında dokunma duyusunun da oldukça önemli olduğu vurgulanmıştır. Böylelikle bilim dünyasında da değişimlerin önü açılmıştır. Bu zamana kadar davranışçı psikologlar, bebeklere çok dokunulmaması gerektiğini, anne ile çocuk arasındaki en önemli ilişkinin beslenme olduğunu düşünürken Harlow’un deneyleri neticesinde anne ile bebek arasındaki temasın da son derece önemli olduğu anlaşılmıştır. Annelerin, bebeği ile kurduğu temasın, bebeğin duygudurumunda oldukça önemli ve gelişim için kritik olduğu anlaşılmıştır. Bilime sağladığı katkı ne kadar çok olursa olsun, Harlow’un deneyleri birçok insan tarafından eleştirilmektedir. Harlow’un gelen tepkiler karşısında “Bir maymunu nasıl sevebilirsiniz ki?” cevabı ise tepkilerin büyümesine ve deneylerde bazı etik kısıtlamalara gidilmesine sebep olmuştur.

Sosyal Deneyler serimizin bir sonraki yazısında görüşmek üzere.

Yazan: Merve Yüksek
Editör: Emine Türal

“Sosyal Deney Serisi” ile ilgili diğer yazılar;