Felsefenin İlk Problemi: Arkhe

Felsefe genel olarak problem üretme, üretilen bu probleme düşünme ve sorgulama aracılığıyla çözümler bulma üzerine kurulu bir disiplindir. Bu disiplinin amacına ulaşması için atılacak en önemli adım ise soru sormaktır. Bu yazıda, felsefi bağlamda oluşturulduğunu bildiğimiz ilk probleme (arkhe problemi) ve bu probleme getirilmiş çeşitli cevaplara bakacağız.

Arkhe Ne Demektir?

Arkhe(ἀρχή), Yunanca’da “başlangıç, ilk” anlamına gelen bir sözcüktür. Felsefede ise bu kavramın karşılığı “ana madde” ve ”ilk neden” olarak verilir çünkü bu sözcük insanlık tarihinin belki de en eski sorusunu oluşturmaktadır: “Evrendeki her şeyin varlığını sağlayan ilk neden nedir?”.
Bu soruyu biraz daha irdelediğimizde belki de her insanın zaman zaman hissettiği, var olmanın kaçınılmaz bir şekilde getirdiği bir dayanak yahut bir temel bulma isteğiyle karşılaşırız. Şu anki varlığımız, etrafımızdaki cisimlerin varlığı hatta üstünde durduğumuz şu dünyanın varlığı nereden gelmektedir? Bir “madde” evrenin oluşumunu sağlamış olabilir mi, sağladıysa bu madde nedir? Bahsedilen bu varsayımsal madde  “arkhe”, bu tip sorularla genişletebileceğimiz bu konu da genel itibariyle “arkhe problemi” olarak tanımlanır. Arkhe problemine birçok düşünür kafa yormuş ve çeşitli cevaplar sunmuşlardır.

Filozofların Arkhe Tanımları Nelerdir?

Thales of Miletus (c.624-c.546 BC)

Thales
Thales, “arkhe” sözcüğünü ilk kez felsefi anlamda kullanan ve bu problemi oluşturan kişidir dolayısıyla ilk cevabı da kendisi vermiştir. O, her şeyi oluşturan ilk nedenin “su” olduğunu düşünmüştür. Suyun soğuduğunda buz, ısındığında buhar olabilmesini ise onun tüm varlıklarda farklı biçimlerde var olabilmesi olarak yorumlamıştır. Thales bu problemi ortaya atmasıyla felsefenin öncüsü olarak kabul edilir.

Anaksimandros
Anaksimandros ise Thales’ten farklı bir yaklaşım izleyerek ilk nedenin somut bir madde olamayacağını, sınırsız ve belirsiz olması gerektiğini söylemiştir. Arkhenin duyusal olmayan soyut bir ilke olduğunu savunmuş, böylece arkhesini Yunanca’da “sınırlı olmayan” ve “belirlenemez olan” anlamına gelen “aperion” olarak isimlendirmiştir. Anaksimandros’un felsefesine göre aperiondan ilk olarak birbirinin karşıtı olan sıcak ve soğuk çıkmış, varlıklar ise bunun oluşturduğu zıtlıklardan meydana gelmiştir.

Anaksimenes
Anaksimenes’in felsefesinde ise hem Thales hem de Anaksimandros kendine yer bulabilmiştir. Arkheyi “hava” olarak belirleyen Anaksimenes, onu Thales’te gördüğümüz gibi somut, Anaksimandros’ta gördüğümüz gibi sonsuz olarak nitelemiştir. Havanın insan bedenini ayakta tutmasından yola çıkarak dünyayı ve evreni de ayakta tuttuğunu düşünmüştür. Diğer maddelerin oluşumunu ise havanın yoğunlaşıp seyrekleşerek sağladığını varsaymıştır.

Empedokles
Empedokles’e göre arkhe dört temel elementten oluşur: Ateş,su,hava,toprak. Ona göre bu hareketsiz maddeleri hareket ettiren güç, sevgi ve nefrettir. Sevgi birleştirici, nefret ise ayırıcı güçtür. İkisi farklı dozlarda bir araya gelerek maddenin oluşumunu sağlarlar.

Demokritos

Demokritos
Demokritos’un arkhesi ise maddeyi en küçük yapı taşına kadar böldüğümüzde elimizde kalandır. O, bu en küçük yapı taşına “atom” der. Boşlukta dolaşan atomlar, basınçla birleşerek çeşitli maddelerin oluşumunu sağlar. Ayrıca Demokritos atomların birleşmesini doğum, ayrılmalarını ise ölüm olarak görür. Günümüzde atom kavramının temelini atan kişi Demokritos olarak bilinir.

Bütün bu yorumlar ve düşünceler ışığında bugün bile “ilk neden” hakkında nesnel bir yargıya varılamamaktadır fakat hiç kuşkusuz ki “arkhe problemi” felsefe, metafizik, fizik, kimya gibi alanlarda çığır açan gelişmelere yol açarak bizi, insanlığın bugün durduğu konuma yaklaştırmıştır.

Yazan: Dilara Ercanlı

Editör: Dila Taşdelen

Kaynakça

• Baykent, U. Ö. (2018, Mayıs 31). Sokrates Öncesi Felsefede Arkhe Sorunu. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(5), 130-142. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/asead/issue/40925/494181
• Yıldırım, Ö. (t. y.). Arkhe Nedir,Arkhe Problemi Ne Demektir? Felsefe.gen.tr. Erişim adresi: https://www.felsefe.gen.tr/arkhe-nedir-ne-demektir/

Görsel Kaynaklar

1. https://www.bilimseldunya.com/atom-nedir/
2. http://www.antiktarih.com/2019/11/04/miletoslu-thales-kimdir/
3. https://www.phil-fak.uni-duesseldorf.de/philo/galerie/antike/demokrit.html