Karşılaştırmalı Yunan ve Hristiyan Felsefeleri

Antik Yunan felsefesinde genel olarak doğa, bilgi, bilimsellik, objektiflik, genellik, akıl önemlidir. Ancak Hristiyanlığın ortaya çıkışı ile Antik Yunan’ın tersi olarak insan, inanç, özgürlük, öznellik, tekillik, ruh önem kazanmıştır.

Antik Yunan ve Hristiyanlıkta İnsan

Antik Yunan’da genel anlamda insan kavramı önemliyken Hristiyanlıkta tekil olarak Ayşe, Mehmet önemlidir.

Antik Yunan felsefesi esas itibariyle bilimsel nitelikte olduğundan dolayı genel ile ilgilenir. Çünkü tikelin bilimi yapılamaz. Örneğin Aristoteles, Metafizik adlı büyük yapıtına “Bütün insanlar doğal olarak bilmek isterler.” cümlesi ile başlar. Antik Yunan’da günümüzün bilimsel veya felsefi bilgileri gibi bütün insanları, bütün eşyaları kapsayacak nitelikteki bilgi önemsenir.

Hristiyanlık içinse bütünün bu anlamda önemi yoktur, insanların tek tek her biri değerlidir. Çünkü tekil anlamda her insanın bir önemi olmazsa bu insanların inançlarına ve yaptıklarına göre diğer dünyada yargılanmalarının Hristiyanlığa göre bir anlamı kalmaz. Bu yüzden Hristiyanlıkla birlikte artık birey ve kararları ön plandadır.

Birey ve Özgürlük

Birey kararlarını vermekte özgür olmak zorundadır çünkü özgür olmayan birey için karar vermek diye bir şey söz konusu olmaz. Karar vermek mümkün olmazsa da iman tercihi yapılamaz ve yine bireyin yargılanmasının bir anlamı kalmaz. Bu sebeple Hristiyanlık felsefesi adına özgürlük insanın temel özelliği olmak zorundadır.

Antik Yunan’da ise bireyin özgürlüğüne vurgu yapılmaz. Akla ve onun malzemesi olan doğru bilgiye vurgu yapılır. Hayatta belli doğru bilgilerin var olduğu kabul edilir. Bu bilgileri bilen bir kişinin ise hayatta doğru ve iyi olan şeyi bilmesi sebebiyle bildiklerini yapması zorunludur. Çünkü Sokrates‘in söylediği gibi “Hiç kimse bilerek kötülük yapmaz.”. Bir insan bir şeyin iyi olduğunu biliyorsa onu yapacaktır, yapmak zorundadır. Yapmıyorsa da onun kötü olduğunu bilmektedir. Yani burada bir seçim değil yalnızca doğruyu bilip bilmemek söz konusudur. Bu mantığa göre seçim özgürlüğü yoktur, akli bir zorunluluk vardır.

Görüldüğü üzere Antik Yunan felsefesi içerisinde insanın seçim özgürlüğü değil aklın gerekliliğini yerine getirme zorunluluğu öne çıkmaktadır. Hristiyanlıkta ise kendi yapısı sebebiyle tam tersi olarak seçim yapabilen özgür bir ruh ön plana çıkmaktadır.

İnanç ve Bilgi

Augustine (354-430)

Bu temel paradigma farkının sonuçları filozofların felsefelerinde açıkça görülür. Büyük Yunan Filozof Aristoteles‘e göre insan “bilen” bir varlıktır. Hristiyan tanrıbilimci Augustinus‘a göre ise insan “inanan” bir varlıktır. Yani Augustinus’a göre ve Hristiyan felsefesi adına insanın Tanrı’ya inanabilmesi insanı diğer canlılardan ayıran biricik özelliğidir, aklı değildir. Deliler gibi akıllı olmayan insanları da böylece kendi tanımı içerisine alır. İnsanın inanması gerekli olan şey de tabii ki Hristiyanlığın dogmaları -örneğin İsa’nın hem Tanrı hem insan oluşu- olacaktır.

Aristoteles (M.Ö 384 – M.Ö 322)

Antik Yunan felsefe dünyasında ise “iman” kavramı yoktur. Çünkü inanılacak bir kutsal kitap ve din dogmaları bulunmamaktadır. İnanılacak bir peygamber de bulunmamaktadır. Bilindiği üzere onlarda dine benzer olarak mitoloji bulunmaktadır. Mitolojide olan tüm hikayeler ve tanrılar, dogma niteliğinde olması şöyle dursun filozoflar ve sanatçılar tarafından sürekli eleştirilmişlerdir. Hatta Platon ve Aristoteles kendi felsefi görüşlerine özgü mitoloji geleneğiyle ilgisi olmayan bir Tanrı görüşü ortaya atmıştır. Onların bu kendi kendini düşünen tanrıları için de inanılması gerekli dogmalar sistemi bulunmamaktadır. Yalnızca bilinmesi gerekli bilgiler bulunmaktadır. İnanılması gerekli bilgi yoktur.

Yazar: Eser Bektaş

Editör: Merve Bektaş

Kaynakça:

• Arslan, A. (2021). Yüksek Oda Dersleri – Karşılaştırmalı Yunan, Hristiyan ve İslam Felsefeleri (5 derslik video kaydı). YouTube. Erişim adresi: https://www.youtube.com/playlist?list=PLUeHbmqh_cLR0h02WLuqMA-7GynzFb7oO
• Arslan, A. (2010). İlk Çağ Felsefe Tarihi 5 – Plotinos, Yeni Platonculuk ve Erken Dönem Hristiyan Felsefesi (1.Baskı). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Görsel Kaynakça:

• https://denvercatholic.org/like-father-like-son-ten-ways-jesus-christ-reveals-gods-identity
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Augustinus
• https://en.wikipedia.org/wiki/Aristotle#/media/File:Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg