PSİKOLOJİK KAVRAMLARIN MİTOLOJİK KÖKENLERİ

Yunan kültürünün temelini mitler oluşturur, herkes bunları bilir. Evrenin bilinmezliği karşısında iç huzuru sağladıkları için de herkes mitlere inanır.

Colette Estin

İnsan ve hayvan davranışlarını inceleyen bilim dalı olarak tanımlanan psikoloji, belli tutumlarla davranışları açıklarken tarihten ve mitolojiden fazlasıyla yararlanmıştır. Toplumların sahip olduğu yazılı ve sözlü edebiyat ürünleri incelendiğinde, insanların deneyimlerini mitolojik ifadelerle ve çeşitli metaforlarla açıklaması yalnızca psikoloji bilimine değil, bir çok alana zenginlik katmıştır. Zira ekonomiden, sosyolojiye doğa bilimlerinden dil bilimlerine kadar pek çok kavram; köklerini mitolojiden almaktadır.

1-)NARSİSTİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Narsistik Kişilik Bozukluğu, başkalarının düşüncelerine ve isteklerine ilgisiz kalan benmerkezci ve kibirli davranış örüntüleri sergileyen, kendilerine aşırı hayranlık besleyen kişileri ifade etmek için kullanılır. Narsizm kelimesi kökenini Yunan Mitolojisindeki Narkissos karakterinden alır.(Kocakula, 2015) Efsaneye göre çok güzel bir peri kızı olan Ekho, o sırada avlanmakta olan Narkissos’u görür ve aşık olur ancak Narkissos, Ekho’ya karşılık vermez. Olimpos dağında oturan tanrılar da bu duruma çok kızarlar ve Narkissos’u cezalandırmaya karar verirler. Bir gün, avlanmaya çıkan Narkissos yorulur ve su içmek için bir nehir kenarına gelir. Su içmek için eğildiğinde suya yansıyan kendi görüntüsünü görür ve bu görüntüye aşık olur. Ne su içebilir ne yemek yiyebilir. Bu şekilde tükenerek can verir. Böylelikle kendine hayran olma, başkalarının düşünce ve duygularına duyarsız kalma davranışı bu mitle özdeşleşir.

2-) AŞİL SENDROMU
Homeros’un İlyada’sına, Wolfgang Petersen’in meşhur Truva filmine konu olan Aşil, (Akhilleus) özgür ruhlu ve savaşçı bir kahramandır. Annesi Thetis, oğlu Aşil’i ölümsüz olması için henüz bebekken ölüler ülkesinin ırmağı Styx’e batırmıştır. Fakat topuğu suya değmemiştir. Bu yüzden yalnızca topuğundan vurulursa ölecektir. Ne var ki Truva Savaşı esnasında düşmanı olan Paris, Aşil’i topuğundan okla vurarak öldürmüştür.
Psikoloji literatüründe ise Aşil Sendromu “ sözde yetkinlik sendromu” kavramıyla açıklanır. Sözde yetkinlik, kişinin kendi hakkındaki değerlendirmesiyle, başkalarının o kişi hakkındaki görüşleri arasındaki uçurum olarak ifade edilir.

3-) HERAKLES KOMPLEKSİ
Yunan Mitolojisi’nin önemli karakterlerinden biri olan Herakles doğduğu andan itibaren zorlu bir yaşam geçirmiş ve bu zorluklarla mücadele etmiştir. İsminin, kahraman anlamına gelen “heros” sözcüğüyle olan yakın bağlantısı da bu noktaya işaret etmektedir. Herakles, insanın doğaya karşı yenilmez saldırma ve dayanma gücünü simgeler.(Gürel,Muter 2007)
Herakles, psikoloji literatüründe sara(epilepsi) hastalığının üç temel karakteristiğinden biri olan eretismus durumunu tanımlamaktadır. Eretismus, sara hastalığının çok çabuk kızma ve kavga eğilimi gösterme yönünü ifade eder. Bunun yanında Herakles’in kendi çocuklarını öldürmüş olması da, babanın kendi çocuklarına karşı öldürme arzusu duyması Herakles Kompleksi olarak adlandırılır(Gürel,Muter 2007).

4-) OEDİPUS/ ELEKTRA KOMPLEKSİ
Oedipus ve Elektra Kompleksleri isimlerini, psikanalizin kurucusu Sigmund Freud’un ortaya koyduğu psikoseksüel kişilik kuramının 3-6 yaş arasını kapsayan fallik dönemde meydana gelen saplantılardan alır. Fallik dönemde bulunan erkek çocuk, annesine karşı bir yakınlık hisseder ve babasını bu ilişkide rakip olarak görür. Babasıyla mücadele edemeyeceğini anladığında da onunla özdeşim kurarak daha iyi geçinmeye başlar. Erkek çocukların yaşadığı bu durum adını Yunan Mitolojisinde, annesini kıskandığı için babasını öldüren Oedipus’tan alır(Corey, 2015).
Elektra Kompleksi ise 3-6 yaş arasındaki kız çocuklarının yaşadığı bir durumdur. Bu dönemde babasına fazla bağlılık geliştiren kız çocuğu, annesini bu ilişkinin en büyük rakibi olarak görür. Tıpkı Oedipus’ta olduğu gibi mücadele edemeyeceğini anladığında, bu dönemin sonlarına doğru annesiyle uzlaşma yolunu seçer. Bu yaştaki kız çocukları genellikle annesinin kıyafetleriyle eşyalarına özenir ve onları kullanmak ister. Freud bu durumun sebebini de Elektra Kompleksi ile açıklar.

5-) PAN SENDROMU
Doğal hayatın ve kırların tanrısı olan Pan; yarı keçi yarı insan olan bir varlıktır. İnsanları seven ve onlara yardım eden bir tanrı olan Pan, şaka yapmayı sevdiği için zaman zaman insanları korkutmaktadır. Pan’ın bu tavırlarına alışan insanlar; zamanla otlar ve çalılar arasındaki hışırtılara, kayaların arasında beliren gölgelerin ürkütücü görüntüsüne alışmışlar ve bunların varlığını Pan’ın şakaları olarak açıklamışlar ve panikletici korkular yaşamışlardır.Nitekim panik kelimesi de “Pan ile ilgili” anlamına gelmektedir.(Gürel,Muter 2007)
Psikoloji literatüründeki panik bozukluk, köklerini mitolojideki Pan karakterinden almaktadır. Özel durumlarda ve belli zamanlarda nöbet şeklinde ortaya çıkan bu bozukluk; birden gelen korku, konuşamama, zihinsel karışıklık, kalp çarpıntısı ve ölüm korkusu şeklinde kendini gösterir.

6-)HERMAPHRODİTOS
Tıp ve psikiyatri literatüründe, kişinin iki cinsiyete diğer bir ifadeyle hem kadın hem erkek eşey organına sahip olması bu kavramla açıklanır. Salmakis efsanesine göre Hermafroditos, Bodrum’da bugün Bardakçı olarak bilinen yerde bir peri olan Salmakis ile karşılaşmıştır. Hermafroditos’a aşık olan Salmakis tanrılara ikisini birbirlerine kavuşturmaları için yalvarmıştır. Bu dileği yerine getiren tanrılar onları tek bir kişi yaparak vücutlarını birleştirmiştir.(Gürel, Muter 2007) Böylelikle Hermafroditos ile birleşen Salmakis’in vücudu hem erkek hem dişi özellikleri göstermesiyle tıp literatüründe bu şekilde isimlendirilmiştir.

KAYNAKÇA
Corey G. (2015) Psikolojik Danışma, Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları. Metis Yayınları (8. Baskı)
Gürel E., Muter C. (2007) Psikomitolojik Terimler: Psikoloji Literatüründe Mitolojinin Kullanılması
Kocakula Ö.(2015) Türk Mitolojisindeki Motifler Temelinde Narsistik Kişilik Bozukluğunun Yeniden Okunması
Torun, C. (2017) Narkissos Miti Nedir? Narsizmin Hikayesi, https://pavlovspartner.com/narkissos-miti-nedir/