ABD ve Türkiye’nin Anayasal Sistemlerinin Soğuk Savaş Sonrası Dış Politikalarına Etkileri -1

Tüm dünyada en iyi şekilde işler durumda olduğu kabul gören ABD başkanlık sistemi 1787 Anayasası ile yürürlüğe girmiş, bu anayasa ile ABD, federal bir yapıya ve başkanlık sistemi ile sert bir kuvvetler ayrılığı ilkesiyle yönetilmeye başlanmıştır. (Ayten, 2018) 50 eyalet ve 1 federal bölgeden oluşan federal bir yapıya sahiptir. “Kontrol ve denge sistemi” olarak adlandırılan sistemin en önemli özelliği sert bir güçler ayrılığı ilkesidir ve buna göre yasama, yürütme ve yargı organları federal ve federe devletler düzeyinde ayrılmıştır. (Gül, Kamalak, & Gül, 2017) Federe devletler kendi içinde kendine özgü yerel yönetimlerini oluşturabilirken federal devlet iki meclisli kongre (yasama), başkanlık ve alt kuruluşları (yürütme) ve yüksek yargı organları olarak üç ayaklı ve birbirinden bağımsız şekilde yönetilmektedir. Federe devletlerin de güçler ayrılığı ilkesi ile yönetilen bir yapısı vardır ve her devletin eyalet meclisi, mahkemesi ve halk tarafından seçilen eyalet valisi vardır. (Çelik, 2017)
Federe devletlerin; kendi sınırları içinde ticaretin düzenlenmesi, kamu düzeninin sağlanması, yerel yönetimlerin oluşturulması, iktisadi şirket kurma gibi yetkileri varken federal devletin; ABD adına dış borç alma ve ödeme, askeri ve savunmanın yönetimi, savaş ilan edilmesi, para basılması, dış ilişkilerin yönetimi, antlaşma yapılması, para basma gibi yetkileri vardır ve vergi koyma, borç verme, kanun yapma mahkeme kurmak gibi de hem federe devletlerin hem de federal devletlerin ortak yetkileri vardır. (Çelik, 2017)

ABD YASAMA ORGANI (KONGRE)

ABD’de yasama organı Kongre adı verilen ve iki adet meclisten oluşan bir yapı tarafından temsil edilmektedir. Kongre; Temsilciler Meclisi ve Senato denilen iki alt meclise ayrılır.
Temsilciler Meclisi’nde her federe devlet kendi nüfus çoğunluğuna göre parlamenter gönderirken Senato’ya her eyalet iki kişi göndermektedir. (Özgirgin, 2016) Temsilciler Meclisi 435 üyeden oluşmaktadır. Temsilciler Meclisi’nin seçimi 2 yılda bir olmaktadır ve en az 25 yaşına sahip en az 7 yıllık ABD vatandaşı olan kişilerin seçilme hakkı bulunmaktadır. (Arı, 2019) Temsilciler Meclisi başkanı mecliste en çok temsilcisi bulunan partinin lideridir. Meclisin altında komisyonlar ve komiteler bulunmaktadır.
Senato ise Kongre’nin üst meclisi olarak görülmekte ve her eyaletten 2 olmak üzere toplamda 100 adet senatörden oluşmaktadır ve senatörler 6 yılda bir seçilirken üçte ikisi 2 yılda bir yenilenmektedir ve ayrıca senatör olmak için 30 yaşını doldurmak ve en az 9 yıldır ABD vatandaşı olmak gerekmektedir. (Çelik, 2017) Senato’nun başkanı ABD başkan yardımcısıdır.

ABD YÜRÜTME ORGANI (BAŞKAN)

ABD’de başkan ve başkan yardımcısı doğrudan halk tarafından seçilmektedir. Partiler başkan adaylarını ön seçimle belirlemektedirler ancak başkan yardımcısı adayını doğrudan başkan adayı belirlemektedir. Başkan adayı olmak için ABD doğumlu olmak, 14 yıldan beri ABD’de ikamet etmek ve en az 35 yaşında olmak gerekmektedir. Seçimlerde her eyalet oy kullanarak başkanı seçecek delegeleri seçmektedir ve delegelerin sayısı o eyaletin senatör ve Temsilciler Meclisi üyelerinin toplam sayısına eşit olmaktadır. (Özgirgin, 2016) Bu seçilen temsilciler ABD başkanını seçmektedirler. ABD başkanı seçilen bir kişi en fazla iki dönem başkanlık yapabilmektedir.

Başkan yürütme erkinin başıdır ve ABD’nin başkomutanıdır. Tüm bakanları atama, görevden alma, tüm diplomatik misyonları yönetmek, büyükelçileri atamak, Kongre’den gelen kanun tasarılarını veto etmek, eğer bir savaş açılmışsa orduyu yönlendirmek, uluslararası anlaşma yaparak bunu Kongre’nin onayına sunmak gibi yetkileri vardır. ABD başkanı görevini yapamaz hale geldiğinde tüm bu görevleri başkan yardımcısı devralmaktadır.

YARGI (SUPREME COURT)

ABD Yüce Mahkemesi Federal anayasaya göre yargı erkinin en üstündeki organdır ancak alt mahkemeler ile ülkenin tamamına yayılmıştır. Yüce Mahkeme yanında 12 temyiz mahkemesi, 94 bölge mahkemesi ve özel görevli mahkemeler bulunmaktadır. (Çelik, 2017) Yüce Mahkeme’nin bir başyargıcı ve 8 yargıcı bulunmaktadır. Bu üyeler ömür boyu görevde kalmaktadırlar.

Kaynakça
Arı, M. (2019). Bir Hükümet Sistemi Olarak Başkanlık Rejimi: ABD Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ayten, Y. (2018). Türkiye’nin Siyasi Sistem Arayışı Üzerine Başkanlık Sistemi, ABD – Türkiye Kıyaslaması ve Cumhurbaşkanlığı Sistemi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çelik, B. (2017). ABD Başkanlık Sistemi ve Amerikan Siyasetinde Erklerin İlişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gül, H., Kamalak, İ., & Gül, S. S. (2017). Amerikan Başkanlık ve Fransız Yarı-Başkanlık Sistemleri Işığında Türkiye’nin Yeni Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi. Strategic Public Management Journal, 3(Special Issue), 101-120.
Özgirgin, S. (2016). Başkanlık Sistemi Üzerine Bir İnceleme: ABD, Arjantin ve Brezilya Örneği. Yayınmanmamış Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ömer Göksoy