Bir Kurşunun Ardından: Saraybosna Suikastı

“28 Haziran 1914’te Sarayevo’da sıkılan o kurşun, içinde öğrenim gördüğümüz, yetiştiğimiz ve yurt bellediğimiz güvenin ve yaratıcı aklın dünyasını tek bir saniye içinde boş bir testi gibi tuzla buz etti.”

Stefan Zweig- Dünün Dünyası

28 Haziran 1914, Pazar günü insanlığın gidişatını değiştiren o kurşun namludan çıktı. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun varisi Fransuva Ferdinand, Saraybosna ziyaretinde eşi ile birlikte suikast sonucu hayatını kaybetti. Saraybosna Suikastı olarak anılan bu olay, tarih sayfalarında Birinci Dünya Savaşı’nı başlatan “kıvılcım” veya “Avrupa’ya düşen gök gürültüsü” olarak yerini aldı. “Kara El” adıyla bilinen, Bosna-Hersek ve Sırbistan’ın Slav birliğini hedefleyen gizli bir örgüt tarafından Sırbistan’da gerçekleştirilen bu siyasi cinayet yeni bir devrin başlangıcıydı.

Suikast

20. yüzyılın başlarında suikastlar, mevcut siyasi düzeni değiştirmek üzere bir araç olarak kullanılmıştır. Balkanlarda özellikle bu anlayışla hareket eden milliyetçi gizli örgütler kurulmuş ve bu örgütler suikast girişimleri ile öne çıkmıştır. Sırpların Osmanlı ve Habsburg hâkimiyetinden kurtulmasını sağlamak amacıyla kurulan “Kara El” örgütü de bunlardan biridir. Eğitim almak için Belgrad’a giden muhalif Bosnalı Sırp gençler, burada kaldıkları süre içinde milliyetçi fikirlerden etkilenmiş ve kendilerini Güney Slavlarının yeni imparatorluğunun öncüleri olarak görmeye başlamışlardır. Tüm Sırpları tek bir bayrak altında toplamak için ses getiren bir eyleme imza atmak isteyen bu gençler, Arşidük suikastını planlamıştır.

Olay Günü

Saraybosna’da, 28 Haziran 1914 tarihli güneşli bir günde ve sabah saat 10.00 sularında Arşidük ve eşinin resmi ziyareti gerçekleşmekteydi. Halk, Arşidük ve eşini selamlamak üzere yollarda karşılıklı ikili saflar oluşturmuştu. Bu halkın arasında suikast planı içerisinde olan Bosnalı milliyetçi Sırplar da vardı. Tam o sırada on dokuz yaşındaki öğrenci Nedeljko Čabrinović, Arşidük’ün binmiş olduğu otomobile bir el bombası fırlatmıştır. Başarılı olmayan bu suikast girişimi sonrasında Fransuva Ferdinand, belediye binasındaki kabul törenine katılmış ve akabinde buradan ayrılarak hastaneye yaralıları görmeye gitmek üzere yola koyulmuştur. Yolculuk esnasında yanlış yola giren şoför hatasını fark etmiş ve geri manevra yapmak için yavaşlamıştır. Bu esnada orada bulunan Gavrilo Princip, öne çıkarak revolverle iki kez ateş etmiştir. İlk olarak Franz Ferdinand’ı boynundan daha sonra eşi Sophie’yi karnından vurmuştur. Ne yazık ki ikisi de ölmüştür. Princip, bu suikast akabinde siyanür ile intihar girişiminde bulunmuşsa da başarısız olmuştur. Yetkililer tarafından tabancasına el konularak tutuklanmıştır. Yasalara göre ölüm cezasını almak için Princip çok gençtir (19). Habsburg Yasası’nın gerektirdiği asgari yaş sınırına daha yirmi yedi günü vardır. Yargılamanın ardından Princip, azami ceza olarak yirmi yıl hapis cezası almıştır. Princip, suikasttan üç yıl ve on ay sonra Theresienstadt’ta, iskelet tüberkülozu hastalığı sebebiyle 28 Nisan 1918’de ölmüştür.

Ya Sonra?

Öte yandan veliaht prensin ölüm haberi ülkesine ulaştığında, büyük bir sarsıntı yaratmaktan oldukça uzak bir haldedir. Hatta veliahtın ülkede sevildiğini söylemek de oldukça güçtür. Bilinen o ki Ferdinand, Avusturya’da popülaritenin olmazsa olmazı sayılan, sevimlilik, sosyallik veya cazibe gibi özelliklere sahip değildir. Bunun dışında sarayın onaylamadığı bir evlilik de gerçekleştirmiştir. Kayserin (Roma ve Bizans imparatorlarına verilen san) dahi Ferdinand’dan hazzetmediği söylentiler arasındadır. Özele indiğimizde bu haberden sonra Avusturya halkının yüreğine su serpilmiştir.

Ferdinand’ı ölümü, herkesin sevdiği genç arşidük Karl’ın tahta geçmesi demekti. Suikastın ardından gazeteler, çarşaf çarşaf anma yazıları ve öfkeli makaleler yayınlasa da kimse bunun bir savaş başlatacağına ihtimal vermemekteydi. Fakat yaklaşık bir hafta sonra gazete yazılarında öfkenin ve kinin dozu yükselmeye başlamıştır. Hatta bunun siyasi bir kampanya olduğu apaçık ortadadır. Sırp hükümeti, suikastı düzenlemekle suçlanmakta ve veliahdın yerinin doldurulamayacağı, bunun bir savaş ilanı olduğu yazılmıştır. Nitekim, suikasttan yaklaşık bir ay sonra, 28 Temmuz 1914 tarihinde başlayıp dört yıl süren ve 11 Kasım 1918’de sona eren bir savaş başlamıştır. Başlangıçta savaş yalnızca bölgesel olarak görülmüştür. Bu yüzden bu savaş, “Üçüncü Balkan Savaşı”, “Avrupa Savaşı” veya “Milyonlar Muharebesi” olarak dönemin gazetelerinde yer almıştır. Özellikle Amerikan literatüründe Amerika’nın savaşa dahil oluşuna kadar savaş bir Avrupa savaşı olarak değerlendirilmiştir. Amerika’nın savaşa katılması ile bu algı değişmiş ve “Dünya Savaşı” olarak tanımlanmıştır. Arşidük suikastı, sonuçları itibariyle diğer siyasi cinayetlerden farklıdır. Bu suikastın hemen akabinde Avrupa’yı değiştirecek bir güce sahip olduğu fark edilmiştir. Hatta sadece Avrupa’yı değil tüm dünya siyasetini etkiyerek yeniden şekillendirmiştir. Başlangıçta Avusturya- Macaristan ve Almanya tarafından üstlenilen büyük ölçüde “haddini bildirmek” maksadıyla patlak veren bu savaş, yaklaşık yirmi milyon insanın ölümüne neden olmuş ve çok uluslu imparatorlukların sonunu getirmiştir.

Yazar: Sündüş Adaş
Editör: Dila Taşdelen

Bu içerikler de ilginizi çekebilir:

Apoletli Hükûmetler: 12 Eylül Darbesi

Kaynakça

• Günaydın, M. (2014). Arşidük Fransuva Ferdinand Suikastı, 28 Haziran 1914. Gazi Akademik Bakış, 8(15), 1-38.
• Günaydın, M. (2020). Saraybosna Suikastçıları: Gavrilo Princip ve Diğerleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30(1), 445-469 .
• Zweig, S. (2016). Dünün Dünyası: Bir Avrupalının Anıları, 213-216. Ankara: Doğu Batı Yayınları.

Görsel Kaynakça

• https://images.app.goo.gl/QVYGjnDMXemNjs1j8
• https://www.dw.com/tr/d%C3%BCnyay%C4%B1-sava%C5%9Fa-s%C3%BCr%C3%BCkleyen-suikast/a-17743488
• https://images.app.goo.gl/XP976jikJ5mvWx6A9
• https://www.gzt.com/jurnalist/30dan-fazla-ulkeyi-birbirine-dusuren-adam-gavrilo-princip-3390699