Veganlık (Veganizm) Nedir?

Vegan Topluluğu (The Vegan Society)’nun 1979 yılında yaptığı tanıma göre veganlık; hayvanların gıda, giyim, kozmetik, temizlik, eğlence gibi çeşitli nedenler öne sürülerek maruz bırakıldıkları sömürünün her türlüsünü reddeden bir felsefedir. Veganlık sadece bitkisel besinlere dayalı bir beslenme biçiminden ibaret değildir, hayvan haklarını savunmaya dayanan, sosyal ve politik bir harekettir.

Vejetaryenler sadece hayvanların etinin tüketilmesine karşı iken veganlar, hayvanlardan elde edilen süt, süt ürünleri, yumurta ve bal gibi ürünlerin tüketimine de karşıdırlar.

Bunun yanı sıra deri, tiftik, yün gibi hayvan kullanımından elde edilen eşyaları ve hayvanlar üzerinde test edilmiş ürünleri kullanmazlar. Hayvanların; at yarışları, boğa güreşleri, faytonculuk ve hayvanat bahçeleri gibi eğlence sektörüne hizmet eden alanlarda kullanımına karşıdırlar. 

Türcülük (Speciesism) Nedir?

Bu zamana kadar reklamlarda çayırlarda koşan mutlu inekler görmüş olsak da işin aslı pek de öyle değildir. Süt endüstrisinde inekler, süt üretimi için suni yollarla hamile bırakılırlar. Yeni doğan buzağılar 1-3 gün içerisinde annelerinden zorla ayrılırlar çünkü ineğin sütünü yavrusuna değil insanlara vermesini sağlamak amaçlanmaktadır. Yavrusu için ürettiği süt zorla ineklerden alınır ve kâr elde etmek için kullanılır. Bu döngüde inekler hem fiziksel hem de duygusal acı çekerler ve süt üretimleri azaldığında verimsiz olarak görülerek öldürülürler. Normalde 25-30 yıllık ömre sahip olmalarına rağmen bu döngü içerisinde 6 yaşına geldiklerinde verimsiz olarak etiketlenmiş olurlar. 

Yumurta sektörü içerisinde kullanılan tavuklar ise A4 kağıdı büyüklüğündeki kafeslerde kısa bir yaşam sürerler. Normalde yılda ortalama 10-20 kadar yumurta yumurtlayan besi tavuklarına yılda 260-300 yumurta yumurtlamaları için genetik oynamalar uygulanır. Bu uygulamalar sonucunda hayvanlar kendilerini sakat bırakan, çoğu kez de ölümcül olan hastalıklara yakalanırlar. Erkek civcivler ise sektörün yararına kullanılamayacakları için verimsiz olarak görülüp doğar doğmaz öldürülürler.

Türcülük (speciesism) bireylerin kendi biyolojik türünün çıkarına olacak davranışlarda bulunurlarken diğer türlerin çıkarlarını göz ardı etmeleri ve yanlı davranmaları demektir.  Hayvan kullanımına devam etmek hayvanlara yapılan uygulamaların bir parçası olmak ve sektörün devamı için talep oluşturmak anlamına gelir, hayvanların çıkarını gözetmekten uzak bir davranıştır. Dolayısıyla veganlık, türcülük karşıtı bir yaklaşımdır ve bizim kişisel tercihlerimizle değil hayvanların haklarıyla ilgili bir meseledir. 

Vegan olmadan hayvansever olabilir miyiz?

Filozof Jeremy Bentham’ın ahlak felsefesine göre acı çekme yetisi olan bütün varlıkların çıkarlarının gözetilmesi gerekir.

Başka bir canlının çıkarını gözetmek için asgari gereklilik, o canlının “acıyı hissedebiliyor” olmasıdır. Bir taşı tekmelediğimizde taşın çıkarlarına aykırı davrandığımızı iddia etmeyiz. Fakat hayvanlar korkuyu, acıyı ve hazzı hissedebilen canlılardır. Canlarının yanacağını hissettiklerinde kaçarlar ve ölmemek için direnirler.

Yalnızca evimizde beslediğimiz kedi, köpek, kuş gibi hayvanlar değil; inek, koyun, tavuk gibi hayvanlar da bilince sahiptirler ve acıyı hissedebilirler. 

Ev ya da sokak hayvanlarına uygulanan şiddet insanları çok öfkelendirirken çiftlik hayvanlarına uygulanan şiddet sağlık, alışkanlık, gelenek gibi nedenler işin içine girdiğinde fark edilmeyebiliyor. Başka bir canlının yaşam hakları söz konusu olduğunda gelenek ya da alışkanlık gibi gerekçeler ahlaki olarak geçerli olmamakla birlikte, sağlık konusundaki endişeler de sanıldığı kadar yerli değildir (Francione & Charlton, 2016). Amerikan Beslenme Derneği 2009 yılında yaptığı açıklamada vegan beslenmenin sağlıklı, yeterli ve belli hastalıkların iyileşmesinde faydalı olduğunu duyurmuştur. Ülkemizde de Suat Erus ve Oğuzcan Kınıkoğlu gibi vegan doktorlar yazdıkları kitaplar ve sosyal medya aracılığıyla vegan beslenmenin sağlıklı olduğuna dair birçok kanıt sunmaktadırlar.

Hayvan kullanımını reddeden veganların benimsedikleri bitki bazlı beslenme biçiminde temel gıdalar; sebzeler, meyveler, baklagiller, tahıllar ve kuruyemişlerden oluşur. Sanılanın aksine ulaşımı ülkemizde henüz kolay ve ucuz olmayan avokado, bitkisel sütler, bitkisel peynirler ve vegan burgerler gibi ürünler vegan beslenme içerisinde tüketilmesi zorunlu olan gıdalar değillerdir. 

Yazar: Ayşenur Deveci
Editör: Başak Tufan

Kaynakça:

• Singer, P. (2018). Hayvan Özgürleşmesi. (Hayrullah Doğan Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Francoine, G. L. ve  Charlton, A. (2016). İnsan Neden Vegan Olur? Hayvan Kullanımı Tartışmasına Bir Giriş (Cansen Mavituna Çev.). İstanbul: Metropolis.
• İnek sütü nasıl üretiliyor? (2016).  veganlik.org. Erişim adresi: https://veganlik.org/suturetimi/
• Uysal, N. (Çev.). (2018). Bahçemizde Beslediğimiz Tavukların Yumurtaları. veganlik.org. Erişim adresi:  https://veganlik.org/yumurta/
• Vegan olmak herkes için sağlıklı mı?  (2019). veganlik.org. Erişim adresi: https://veganlik.org/referans/

Görsel Kaynakça:

• https://www.gettyimages.com/detail/photo/girl-holding-grass-for-cow-royalty-free-image/707445445
• https://m.bianet.org/bianet/people/168512-vegan-consumption-guide
• https://tr.pinterest.com/pin/647814727643662699/
• https://tr.pinterest.com/pin/356136283031105972/