Üç Büyükler Serisi: Wittenberg Papazı

Üç Büyükler Serisi

Modern siyaset ve din felsefesinin üç büyük ismi, iktidar-halk ilişkilerini ve halkın üretim tüketim araçları ile olan etkileşimlerini yeniden yorumlayan, eleştiren, farklı temellere oturtan üç kişilik: Martin Luther, Thomas Müntzer ve Jean Calvin, bu seride sıra ile anlatılacaktır.

Wittenberg Papazı

Zaman 16. yy’a eriştiğinde Avrupa karmaşanın içindeydi. Vebanın bitimi ile beraber artan nüfus ve ticaretin gelişmesi ile oluşan şehirleşme, kilise öğretilerini ve Alman feodal yapısını derinden sarsmaktaydı. Çünkü yeni yeni oluşmaya başlayan bankerler, burjuva kesimi parayı dolayısıyla da gücü ellerinde tutmaya başlamıştı. Bu da derebeylerin otoritelerinin zedelenmesine, kilisenin daha çok gelir sağlayabilmek için halkın vergisini arttırmasına sebep oluyordu. Ama halk huzursuzlanmaya başlamıştı. Var olan otoriteleri korumak amacı ile ticaretin (zenginleşmenin, refah ile artan politik gücün) günah ilan edilmesi yaşanılan karmaşaya tuz biberdi. İşte Wittenberg Papazı Martin Luther tarih sahnesine böyle bir ortamda çıktı.

Martin Luther

Orta Çağ Katolik kilisesinin temel öğretisi, yasak elmayı yiyen insanın günahkar olduğu ve cezasını çekmek için bu dünyada olduğu üzerine kuruludur. İnsan tanrının kuralını çiğnemiştir. Yani artık onun emirlerine uymak için yaratıcının evi, kilisenin otoritesinin dışına çıkmaz, çıkamaz, kendi varlığını bir ceza olarak gördüğünden onunla ilgilenmez, ilgilenemez. Çünkü bu dünya ceza için vardır, gerçek refah ve mutluluk sadece ve sadece tanrının topraklarındadır. Çağın değişimleri karşısında bu anlayışı devam ettirmekte zorlanan Luther ise buna çok farklı bir yaklaşım getirir: “Ya Tanrı insanı cezalandırmak için değil de onu günahtan korumak için otoritesini gösteriyorsa?” Bu durumda günahtan kaçınmak ancak imanla olabilir. Gerçek iman ise tanrının işkence mahkemesi olan kiliseye inanmakla değil, kelamının yani yetkisinin ta kendisini gösteren İncil’i anlamaktır. Okuma-yazmanın asla bilinmediği, bütün otoritenin sorgusuz önce kilisenin sonra Feodal Bey’ in ellerine teslim edildiği bir toplumda Luther’ in bu yaklaşımı büyük ses getirir. Endüljans adlı kiliseyi zenginleştirmekten başka amaç gütmeyen “Cennetten arsa alma” belgesine verdiği tepki bütün bunların vücut bulmuş halidir. Çünkü ona göre kişilerin kurtuluşunu ancak Tanrı bilebilir, insan aklı ile günahtan uzak kalması ile bu kurtuluşu kazanmaya çalışır. Yani Luther Hristiyan kilisesinin hiyerarşisini kabul etmez. Kulun tanrıya erişimi doğrudan İncil’ in sözlerini anlamak, ona iman etmekledir. Kilisenin hem politik hem de dini otoritesi ilk defa bu kadar açık sorgulanmıştır.

Burada dikkat edilmesi gereken bir başka kısım da burjuvanın durumudur. Ticaret ile zenginleşen, dolayısıyla burjuvalaşan halk kilisenin kısıtlayıcı tutumundan, başka beylikler, prensliklerle ticaret yapmak için feodal beylere sürekli gümrük vergisi ödemekten bıkmıştır. Dolayısıyla Luther’in İncil’in Almanca’ya çevirisine ve Şeytan işi (!) matbaanın kullanımı ile yaygınlaşan görüşlerine dört elle sarılırlar. (Luther sonradan burjuva eylemleri desteklemediğini belirtince aradıklarını bulamazlar, onların taleplerine cevap veren ise Jean Calvin olacaktır) Almanya artık daha da karışmaya başlamıştır. Dört bir yanda çıkan ayaklanmalar sonu gelmeyen yıkımlara sebep olmaktadır. Bunlardan en önemlisini ise çekici ile nam salmış Müntzer yapacaktır. Luther’ in bir sorusu, yaklaşımı siyaset felsefesini dönüm noktalarından birine sokmuş, siyasi ve dini otorite çatışmalarına bambaşka bir boyut kazandırmıştır.

Luther’in Protestanlık hareketini başlatan sorgulamalarını yaptığı Wittenberg şehrindeki kilisesi; The Castle Church.

Kaynakça:

• Ağaoğulları, Mehmet Ali (2011). Sokrates’ten Jakobenlere Batı’ da Siyasal Düşünceler. İstanbul, İletişim Yayınları. Pp: 289-319.
• Friesen, Abraham.(1985). Second Lecture Notes. Thomas Müntzer and Martin Luther. Pp: 59-80.
• Kuenning, Paul. (1987). Luther and Muntzer: Contrasting Theologies in Regard to Secular Authority within the Context of the German Peasant Revolt. The Journal of Church and State. 29(2). Pp: 305-321.
• Runkle, Gerald (1968). History of Western Political Theory. New York, The Ronald Press Company. Pp: 184-205.
• Wood, Ellen Meiksins (2012).Liberty and Property. New York, Verso Publishing. Pp:57-84.