Yahya Kemal ve Musiki

Yahya Kemal Şiirinde Musiki

“Verlaine absent’i Baudelaire afyonuna
Karışan bir sihirli hazdı şiir” (Beyatlı, 2018, s. 97)

Edebiyat ve musiki yüzyıllardır birbiriyle yakın ilişki içinde olmuş ve “özellikle şiir, müzikalitenin en çok hissedildiği türlerden biri olmuştur.” (Güldürmez, 2015, s. 1155). Zaman içinde, bazı şairlerce, bu yakın ilişki kopma noktasına geldiği gibi, bazı şairlerce de birbirinden ayırt edilemez olmuştur. Buna örnek olarak “şüphesiz” şiirimizde neo-klasisizmin, aruzun, kısaca geleneğin temsilcisi Yahya Kemal verilebilir. Yahya Kemal, hem doğunun hem de batının şiir geleneğini temellük edip bu sentezden çıkardığı şiiriyle edebiyatımızın daima hatırlanan bir yerindedir. Abdülhamid istibdadından Paris’e kaçan ve orada Fransız şiirini yakından tanıyan Y. Kemal, poetikasını bu şiirin en ünlü şairleri Baudelaire, Verlaine, Mallarme, Rimbaud gibi isimleri okuyarak oluşturup geliştirmiş ve ‘saf şiir’ anlayışını benimsemiştir. Mallarme, “şiir sözcüklerle yazılır, düşüncelerle değil” der.

Yahya Kemal’in bir şiirinde “Paris’te genç iken koyu Baudelaire’perest idim” diyerek andığı Charles Baudelaire (1821-1867)

Bu sözün arkhesine Eski Yunan’da rastlarız. “Eski Yunan estetiği şiirde musiki arar. Musalar, yani her biri bir güzel sanatın Tanrıçası olan altın sesli Yunan ilaheleri, şairler, dili sözden çok ses haline koyabilsinler diye kendi güzel seslerini Yunanistan’ın akarsularına bırakmışlardı.” (Banarlı, 1997, s. 119). Yahya Kemal, şiirini işte bu izlek çerçevesinde söylemiştir. O, şiiri yazmaz, söyler. Şiir, onun için “duyuşun deyiş olması”dır. 1912’de ortaya attığı deruni ahenk terimiyle, lirik şiirin Eski Yunan’dan bugüne olan yolculuğunda “yalnız nağme kesildiği”ni söyler. Yahya Kemal, kendi deyimiyle “eski Paris”te bulduğu bu nağmeyi, Türkiye’ye dönüşüyle kendi içinde de dönüştürecek ve ortaya etkileri bugün de süren bir Türk-İslam estetiği koyacaktır. Onun Türk-İslam kanadında yararlandığı en engin kaynaklardan biridir Türk musikisi. “Yahya Kemal’in şiiri hem biçim hem de mana yönünden Türk musikisinden izler taşımakla birlikte bizzat musikiye ait terimlerin, bestekârların isimlerinin kullanıldığı ve millete, tarihe, tüm bir hayata bunların ‘perde’sinden bakıldığı bir mecradır.” (Güldürmez, 2015, s.1172). Musiki, değişen devirlerin karşısında daima kendini korumuş, o duyuşa kendini kaptıranlara bütün bir geleneği sermiştir. Bu gelenek, Yahya Kemal’in birçok şiirine ses verdiği gibi, birçok şiirinin konusu da olmuştur. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın deyimiyle ‘eve dönen adam’, tüm Türk tarihinin ve insanın macerasını milli kültürün içinde barındırıldığı Türk musikisinde bulur ve onu, şiirin musikisi yahut bir musikinin şiiri haline dönüştürür.” (Güldürmez, 2015, s. 1160).

Yahya Kemal’de Türk Musikisinin Yeri ve Zevki

“Bu neslin ortada dahicedir başardığı iş
Vatan nasıl karışır musikiyle göstermiş”
(Beyatlı, 2018, s. 22)

Yahya Kemal’in Türk musikisine olan ilgisi ve birikimi, sıradan bir dinleyiciden fazlasıyla üstündür çünkü o, şiiri antikiteye dek incelediği gibi, “Osmanlı devrinde yaşamış büyük bestekarları da devir devir tanımış ve tetkik etmişti.” (Kuseyri, 2016, s. 63). Münir Nurettin Selçuk, Yahya Kemal’in musiki zevki hakkında şöyle der: “Hüzzam, Neva, Bayati, Segah, Rast ve Mahur gibi makamlardan bestelenmiş eserleri tercih ederdi. Saz çalmazdı. Yeni bestekarlardan takdir ettiği kimseyi hatırlamıyorum.” (2016, s. 63). Yahya Kemal’in sevdiği saz sanatçıları arasında ise “Zihnim bu devirden, bu şehirden çok uzakta” (2018, s. 25) dediğinde “eski plak”ta çalan Tanburi Cemil Bey’dir. Bunların yanı sıra Refik Fersan, Itri, Kömürcü Hafız, Hafız Post, Hammamizade İsmail Dede Efendi de onun duyuşunda önemli bir yere sahiptirler.

Türk Musikisinde Yahya Kemal’in Yeri

Yahya Kemal’in birçok şiiri bestelenmiştir. Bu şiirlerin içinde barındırdığı müzikalite, onların bestelenmesinde büyük rol oynamıştır. “Yahya Kemal, ses unsuruna ehemmiyet vermiş, bu durum da bestelenmeye müsait şiirler meydana getirmesini sağlamıştır. Hâsıl olan bu vaziyeti ıskalamayan bestekârlar Yahya Kemal’in şiirinin ‘güfte’ hususiyeti kazanmasını sağlamıştır.” (Güldürmez, 2015, s. 1169) Oysa Yahya Kemal, bestelenen şiirlerini sevmez ve “bestelenen eser beğenilmezse münekkitlerin şiirlerini de hedef olarak seçeceklerinden endişe ederdi.” (Kuseyri, 2016, s. 61). “Nağme kesilen” Yahya Kemal şiiri, şiir eleştirmenleri tarafından çeşitli sebeplerle eleştirilse de besteler bağlamında şairin endişe ettiği gibi eleştirilmemiştir. Hatta bu bestelerden biri, bir kişinin hayatını da kurtarmıştır: “Irak’ın eski başbakanlarından Süleyman Hikmet Bey, önemli bir enfarktüs geçiriyor. Hastanın, güftesi Yahya Kemal’in olan ‘Aheste Çek Kürekleri’ gazelini çok sevdiğini hatırlayan eşi, bu plağı pikaba koyuyor. Hasta, gazelin sık sık tekrar edilmesini istediği için plak bozuluyor, komşulardaki ve tanıdıklardaki plaklar getiriliyor. Neticede hasta bu plak sayesinde iyileştiğini söylüyor.” (2016, s. 64).

Meşhur bestekar Münir Nurettin Selçuk ve Yahya Kemal

Yazar: Mehmet Ali Demir
Editör: Başak Tufan

Kaynakça

Kuseyri, Ş. (2016). Yakın Dostları Yahya Kemal’i Anlatıyor. İstanbul: Büyüyen Ay.
Beyatlı, Y. K. (2018). Kendi Gök Kubbemiz. İstanbul Fetih Cemiyeti.
Banarlı, N. S. (1997). Yahya Kemal Yaşarken. İstanbul Fetih Cemiyeti.
Güldürmez, S. (2015). Yahya Kemal’in Şiirinde Türk Musikisi ve Türk Musikisinde Yahya Kemal. Journal of Turkish Studies, 10(8), s. 1155-1174.
Kahraman, H. B. (1997). Yahya Kemal Rimbaud’yu Okudu Mu. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları.

Görsel Kaynakça

https://www.haberturk.com/yahya-kemal-beyatli-nin-sessiz-gemisi-2641369

https://www.milliyet.com.tr/charles-baudelaire-modernist-estetigin-habercisi–molatik-16846/

https://lyricstranslate.com/en/muenir-nurettin-selcuk-lyrics.html