Athena Filmi Üzerine: Kabullenişin Hikâyesi

Genel Mitoloji Sinema Sinema İncelemeleri

27.10.2022

Athena Filmi Üzerine: Kabullenişin Hikâyesi

Yönetmen Romain Gavras’ın yeni filmi Athena; çoğunluğunu göçmenlerin oluşturduğu Athena isimli toplu konutlarda yaşayan insanların, devlet aygıtlarıyla girdiği çatışmasını ve isyanını anlatır. Cezayir asıllı iki kardeş Abdel ve Karim bu çatışmanın sonucunda 14 yaşındaki kardeşlerini kaybetmişlerdir. Asker olan Abdel kimliğinden kaynaklanarak polis ile iş birliği yapıp isyanları bastırma niyetindedir, Karim ise kardeşini öldüren polisin ismini öğrenip intikam almak niyetindedir. Seyirci, isyancıların verdiği mücadeleyi izlerken eş zamanlı olarak kardeşlerin arasındaki fikir çatışmasını da takip etmektedir.

Savaş Tanrıçası: Athena

Antik Yunan mitolojisinde Athena; sanat, ilham ve savaş tanrıçası olarak temsil edilir. Zeus’un kafasından doğduğu için bilgeliği, zekâyı ve aklın işleyişini de temsil etmektedir ancak savaşın diğer temsilcisi Ares’ten ayrılır çünkü Ares’in şiddeti ve hırsı yerine Athena, stratejik hamleleriyle savaşları yönetmektedir. Savaş tanrıçası olarak bilinmesine rağmen temel amacı barışa kavuşturmaktır. Athena temsillerinde miğfer, zeytin dalı, kılıç, mızrak ve baykuş gösterilir. Athena’nın en önemli silahı ise kalkandır, kalkanının üzerinde Medusa’nın resmi vardır ve bu kalkan karşısında orduların yıkımı kaçınılmazdır.

Filmdeki toplu konutlar ismini bilge bir savaş tanrıçası olan Athena’dan almıştır ancak toplu konut sakinleri bu savaşta yeterince iyi ve bilgece bir strateji yapabilmişler midir?

Not: Buradan sonrası spoiler içermektedir.

Tanrı Kent ve Athena

Bir çocuğun ölümü bardağı taşıran son damla olmuştur ve isyan çok hızlı bir şekilde başlamıştır. Kardeşinin ölümüne dayanamayan Karim, isyanı alevlendirir; kardeşi ise polisle ittifak kurarak onu bu isyandan vazgeçirmeye çalışacaktır. Athena toplu konutlarının konumu bu anlamda ilginçtir, şehrin merkezinden sıyrılarak bir şekilde bağımsızlık mücadelesi vermeye çalışan bir topluluğun kalesi konumundadır.

Athena, Rio de Janerio’nın gettolarındaki isyanın anlatıldığı Tanrı Kent filmiyle benzerlikler taşır. Rio de Janerio’nun şehirden uzaktaki gettosu (favelası) ne içeride olmayı başarabilmiş ne de dışarıda olmanın keyfine varabilmiş insanların isyanını anlatır. Athena filmindeki toplu konutlarda yaşayanlar şehrin içerisindeki bir konuma sahipken “şehirli” olandan ayrılmış, şehrin tam merkezinde göçebe kalmışlar ve devlet tarafından denetimsiz oldukları iddia edilen “öteki”ye dönüştürülmüşlerdir.

İktidar şehrin “bütünlüğüne” zarar verdiği fantezisini yaratabilmek için gettoda yaşayan insanların tekinsizliğini vurgulamaktadır. Bir sahnede televizyondan sesi gelen haber sunucusunun Athena isyancılarına yönelik nefreti körükleyecek bir biçimde konuşması buna örnektir. Öldürülen çocuğun katilinin ise bir polis olmadığı, polis kıyafeti giyen bir kişi olduğu söylenmektedir. İsyanın ateşleyicisi olan Karim ise buna hiç inanmayacaktır.

“Öteki” Kavramı

Getto kavramına bakıldığında, neoklasisizm ve yeni şehircilik anlayışıyla birlikte şehrin istikrarını tehlikeye sokan grupların -dönemin sorunlarına yönelik günah keçisi seçilmeye en uygun hangi topluluk ise- seçildiği vurgulanmaktadır. Örneğin; Venedik’te 11. yüzyılda ekonomi krize girdiğinde imdada şehrin “ahlakını bozan ve yıkıma yol açan” Yahudiler yetişmiştir.

“Gettonun oluşumu Venedik açısından hayati bir anda gerçekleşti. Şehrin liderleri ticari anlamda önemli bir avantajı kaybetmiş ve birkaç sene önce ezici bir askeri yenilgiye uğramışlardı. Bu kayıpların kabahatini büyük ölçüde şehrin ahlaki durumuna yüklediler…şehirde bir reform gerçekleştirmeye yönelik bu ahlak mücadelesiyle birlikte getto planı ortaya çıktı. Farklı olanları ayırdıklarında , bir daha onlarla temas kurmak, veya onları görmek zorunda kalmadıklarında, şehrin yöneticileri huzur ve haysiyetin şehirlerine geri dönmesini umuyorlardı.” ( Sennett, 1994:216).

Bu bağlamda şehrin merkezinde adeta şehirden kopmuş bir hapishane gibi görünen Athena toplu konutları; gettoya karşılık gelmektedir. Haneke’nin filmlerinde birden ortaya çıkıp şehirli burjuva insanını bazen bir metroda, bazen sokakta rahatsız eden getto insanı, Athena’da şehre inmeden kendi cephesinden iktidara meydan okumaya kalkışmıştır.

İsyanın Bir Kabullenişe Dönüşmesi

Savaşın ilerleyen kısımlarında polisin söylediklerine göre hareket eden Abdel ile kardeşinin katili olan polis memurunun adını öğrenmekte ısrar eden Karim arasındaki çatışma büyür. Çatışma sonucunda davasından vazgeçmeyen Karim, abisiyle mücadeleye girerek bir çekişme sonucunda ölür. Bu acıya dayanamayan abisi polislerin yanında olmanın ona bir şey kazandırmayacağını fark ederek isyanın devamını örgütler.

İsyanın sonucunda isyancıların eline bir şey geçmeyecek ve Athena toplu konutları yerle bir olacaktır. Filmin son sahnesinde yüzü görünmeyen kişiler polis üniformalarını yakmaktadır. Böylelikle medya -çocuğu polisin değil bilinmeyen birtakım kişilerin öldürdüğü haberi ile- haklı çıkmıştır. Bu bakış açısıyla film bir başkaldırı filmi olmaktan uzaklaşarak iktidar aygıtlarını haklı çıkaran bir sistem kurmuş ve isyanın sebeplerini yeterince tartışmaya açmamıştır. Getto isyancılarının toplumsal ve ekonomik koşullarının irdelenmediği, sosyolojik neden-sonuç ilişkilerinin tercih edilmediği görülür.

Gösteriye Dönüşen İdealler

Fragmanlar şeklinde akan bir gösteri dünyasının içine çekilir seyirci. İsyanın sebeplerini, karakterlerin iç çatışmalarını ve dönüşümlerini göremez. Gösteri imgesi öyle büyüktür ki gettodaki gerçekliğin üzerini kapatmaktadır.

“Bir imge gerçekliği yansıtabilir, bir gerçekliği maskeleyebilir, bu gerçekliğin yokluğunu gizleyebilir ve son olarak da bir simulakruma dönüşerek gerçeklikle bütün ilişkisini kesebilir.”( Baudrillard, 1994:6).

Baudrillard’ın da değindiği gibi imge, gerçekliği maskelemiş; toplumların ve bütün şehirlerin içinde bulunduğu çıkmazı toplumsal bir sorun olarak ele almaktansa birkaç isyancının başına gelebilecek istisnai bir olaya dönüştürmüştür. Filmin son sahnesinde iktidar ve getto sakinlerinin en başından itibaren çatışmaya aslında hiç girmemiş olduklarını anlarız. Devlet aygıtlarına karşı savaştıklarını düşünen isyancılar yanılmışlar, bilinmeyen güçlere karşı yenik düşmüşlerdir.

Gerçekliğin Kayboluşu

Gettodaki eşitsizliğin, yoksulluğun, uyuşturucu ticaretinin sorumlusunun kim olduğu film boyunca tartışılmaz. İktidarla kurulan ilişki, içinde bulunduğumuz postmodernist dönemle ilgili bir durumu açığa çıkarmaktadır çünkü isyancıların savaştığı bir iktidar yoktur. Büyük ideallerin yok olduğu, katı olan her şeyin buharlaştığı, isyan edilse de bir sonuca varılamayacağı düşüncesinin hâkim olduğu bu dönemde; iktidarın da bulanıklaştığı görülür. Böylelikle medya tarafından dört bir yanı kuşatılan seyirci; iktidarın kim olduğunu, neye karşı isyan başlatacağını bilmemektedir. Gerçeklik medyaya sunulduğu zaman gerçekliğini kaybetmeye mahkûm olmuştur.

Gerçekliğin kurgu hâline gelerek çarpıtılması postmodernist bir dünyanın gerçekliği hâline geldiğinden Athena da bu dünyadan bağımsız değildir, gettoyu bir kurgusal düzene yerleştirip onu bir müzik klibi gibi yüzeysel bir bakış açısıyla seyrettirir.

Sosyolog Baudrillard’ın Tanrı Kent filmi için söyledikleri filmin genel yapısı düşünüldüğünde Athena için de geçerli olmaktadır:

“Tanrı Kent, kurmaca olanı hakikat gibi sunarak değil de hakiki olanı(gettoyu) kurmaca olarak sunarak aldatır bizi. Böylelikle getto/favela bir fantezi mekanına yansıtılan bir heyula gibi olarak algılanmaya başlar. Bu noktada, Tanrı Kent’in en büyük aldatmacası da yalnızca kendi simulakrumundan ibaret olmasıdır. Yalnızca bir gerçekliği göstermek ya da maskelemek, veya bir yokluğu gizlemekle kalmaz, gerçekliği(getto) bir kurmaca içinde eridiği bir ayrımsızlık alanı üretir ve bunu yeniden üretir.”( Bauldriallard 1994:31)

Yazar: Sinem Çakal
Editör: Emine Türal

Kaynakça

Diken, B. ve Laustsen. B. C.(2019). Filmlerle Sosyoloji. (Çev: S. Ertekin). İstanbul: Metis.
Gavras, R. (Yönetmen). (2022). Athena.[Film]. Fransa.
Yunan Mitolojisinde Athena. (2019). okuryazarim. Erişim adresi: https://okuryazarim.com/yunan-mitolojisinde-athena/

Görsel Kaynakça