Damadının Kılıcıyla Can Veren Amiral: Çaka Bey

Çaka Bey, 1071 yılında Malazgirt Meydan Muharebesinden hemen sonra; Smyrna (İzmir) merkezli bağımsız bir beyliğin kurucusu, Selçuklu komutanı ve denizcidir.
Gelin hep beraber Anadolu’ya akın eden beylerden en gencinin, damadının kılıcıyla can vermesine uzanan hikayesine tanık olalım.
Çaka Bey, 1078 yılında Anadolu’ya yaptığı bir yağma sırasında Rumlar tarafından yakalandı ve esir alındı. Birkaç ay içerisinde öğrendiği Rumca’yı mükemmel bir şekilde konuşmaya başlayan Çaka, becerileriyle zindancıları kendine hayran bıraktı. Bu parlak, akıllı ve yetenekli genç dönemin Bizans İmparatoru III. Nikiforos’un dikkatini çekerek, ağır işlerde çalışan diğer tutsakların aksine protonobilissimus unvanıyla saraya alındı.
Saraydaki şaşırtıcı yükseliş, 1081’de tahta I. Aleksios’un geçmesiyle son buldu. Çaka Bey, bu yeni imparatorun kendisine verilen unvan ve ayrıcalıkları geri almasıyla saraydan kaçtı.
Onun gözü çok ama çok daha yükseklerdeydi. Çaka Bey, Konstantinopolis’i ele geçirerek imparatorluğun başına geçmek istiyordu!
Çaka Bey bu amaçla tutarlı bir plan geliştirdi. Ege Denizi kıyısındaki Smyrna Limanı’na yerleşmeye gitti ve orada Bizanslı bir gemi sahibinin yardımıyla hafif çektiriler, kürekli savaş gemileri, çift sıra veya üç sıra kürekli kadırgalar da dahil olmak üzere toplam yüz kadar gemi içeren gerçek bir donanma kurdu.

Donanmayla beyliğe katılan ilk yer Klazomenai (Urla) adlı İyonya şehri oldu. Sonrasında Rodos, Sakız, Sisam gibi birçok ada ve Fokaia (Foça) ele geçirildi. Aynı yıl tüm Ege sahili beyliğin hakimiyeti altına girdi. Böylece bir deniz imparatorluğu kurup gücüne güç kattıktan sonra İzmir’deki sarayını imparatorluk sarayı modeline göre biçimlendirdi. Beyliğin kurucusu, bu fetihlerden sonra kendini de basileus ilan etti ve donanmasıyla birlikte Konstantinopolis’e saldırıya geçti. İmparator Aleksios, ancak büyük gayretler sonucunda bu saldırıyı püskürttü ve Türk gemilerinin bir bölümünü yok edebildi.
Gelecekte Kılıç Arslan’ın eşi olacak kızın babasının cesareti hiç kırılmadı. Aksine büyük bir kararlılıkla yeniden savaş gemisi inşa etmeye koyuldu. 1092’nin sonuydu ve Kılıç Arslan sürgünden dönüyordu. Çaka, Süleyman’ın genç oğlunun, Rumlara karşı planında mükemmel bir müttefik olacağını düşündü ve kızını Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı I. Kılıç Arslan ile evlendirdi.
Ama Sultan’ın hesapları kayınpederininkinden çok farklıydı. Konstantinopolis’in fethi ona göre saçma bir fikirdi. Kılıç Arslan’ın çevresindeki herkes onun önce Anadolu’da Türk birliğini sağlamayı istediğini biliyordu. Yani Sultan, ilk sırada Sivas merkezli beyliğin kurucusu Danişmend’i ardından fazla hırslı Çaka Bey’i ortadan kaldırmayı planlıyordu. Bizans İmparatoru Aleksios, Kılıç Arslan’a bir mektup yolladı ve onu eşinin babasına karşı şu sözlerle kışkırttı:
… Çaka, Rumlar üzerinde basileus unvanına hakkı olmadığını biliyor. Kurduğu bütün tezgah sana karşıdır. Yapman gereken, erkinden yoksun bırakılmamak için uyanık durmaktır…Dolayısıyla Sultan hiç duraksamadı. Haçlıların gelişinden birkaç ay önce kayınpederini Edremit’teki karargahında eksiksiz bir ziyafete davet etti ve onu sarhoş ettikten sonra kendi eliyle öldürdü. Bu olay sonrasında Çaka Bey’in yerine oğlu geçti ancak o, ne babası kadar zeki ne de hırslıydı. Böylece İzmir Beyliği de kuruluşundan sadece 16 yıl sonra akınlarla yıkıldı. Çaka Bey’in Bizanslı gemicilerle ilk Türk donanmasını oluşturulduğu 1081 yılı Türk Deniz Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir. Ve Çaka, tarihi belgelerdeki ismiyle Cahas, kurduğu bu donanma ve katıldığı deniz savaşlarıyla Türk tarihinin ilk amirali olmuştur.

Günümüzde İzmir, Çeşme’de Çakabey adında bir mahallenin yanı sıra 20 metre ve 17 metre yüksekliğindeki iki mermer yelken ve aralarındaki büstten oluşan Çaka Bey Anıtı bulunmaktadır.
Yazan: F. Eren Oluç
Kaynakça
Maalouf, A. (2006). Arapların Gözünden Haçlı Seferleri (21. Baskı). (A. Berktay, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
İnalcık, Halil (Ocak 2013). “Çaka Bey-İzmir Beyliği, 1081-1092”. NTV Tarih, 48.
Aksoy, Hatice. “Komnenos Hanedanı’nın Doğu Siyaseti ve Myriokephalon Savaşı”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi Sayı 7, yıl 2017
tr.wikipedia.org/wiki/I._Kılıç_Arslan
tr.wikipedia.org/wiki/Çaka_Bey